بازار، گروه جهان: در شرایطی که جهان در آستانه تغییرات بنیادین ژئوپلیتیکی و اقتصادی قرار گرفته، مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان، فرصتی برای تهران به شمار می‌رود. این نشست دیپلماتیک که امروز در مسقط، پایتخت عمان، برگزار می‌شود، نه تنها بر روابط دوجانبه تهران و واشنگتن تاثیرگذار است، بلکه در چشم‌انداز نظم نوین جهانی که در آن رقابت قدرت‌های بزرگ به اوج رسیده، جایگاه ایران را نیز بازتعریف خواهد کرد. چنانچه فواد شیرانی، کارشناس حوزه کارآفرینی، در عصر اقتصاد اشاره می‌کند، «نبرد امروز آمریکا و چین، صرفاً رقابتی بر سر نرخ‌های گمرکی نیست؛ این جنگ، تبلور یک شکاف تمدنی، اقتصادی و ژئوپلیتیک در حال شکل‌گیری است»
این شکاف، نظم جهانی پساجنگ جهانی دوم را به چالش کشیده و جهان را به سمت چندقطبی شدن سوق می‌دهد، در این میان، ایران باید با درک عمیق از این تحولات، استراتژی مذاکراتی خود را به گونه‌ای تنظیم کند که نه تنها منافع اقتصادی خود را تامین کند، بلکه جایگاه خود را به عنوان یک بازیگر منطقه‌ای تثبیت کند. در این مقاله به بررسی ابعاد مختلف مذاکرات عمان، اهداف طرفین، احتمالات پیش‌رو و تاثیر آن بر اقتصاد و سیاست خارجی ایران می پردازیم.
زمینه و چرایی مذاکرات عمان
مذاکرات عمان در شرایطی برگزار می‌شود که تنش‌ها میان ایران و آمریکا در سال‌های اخیر به اوج خود رسیده است. خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ و اعمال مجدد تحریم‌های اقتصادی، روابط دو کشور را به تیرگی کشانده است. با این حال، با اعلام آمادگی دو طرف برای مذاکره غیرمستقیم در عمان به گفته رسانه آذربایجانی روزنه‌ای از امید برای کاهش تنش‌ها و یافتن راه حلی دیپلماتیک گشوده شده است. انتخاب عمان به عنوان محل مذاکرات، تصادفی نیست. این کشور به دلیل سیاست بی‌طرفانه، روابط دوستانه با هر دو طرف و تجربه موفق در میانجی‌گری‌های پیشین، همواره به عنوان یک واسطه قابل اعتماد شناخته شده است آنچنان که به تعبیر سایت دویچه وله عمان در مذاکرات منتهی به برجام نیز نقش کلیدی ایفا کرد و توانست فضایی محرمانه و سازنده برای گفتگوهای ایران و آمریکا فراهم آورد.
مذاکرات ایران و آمریکا در عمان، آزمونی برای سنجش توان دیپلماسی ایران در جهانی چندقطبی و پرتنش است
اهداف و انتظارات طرفین
از نگاه کارشناس آذربایجانی ایران با رویکردی محتاطانه و با هدف کاهش تحریم‌ها و توقف اقدامات تنبیهی جدید وارد مذاکرات عمان شده است. تهران به دنبال آن است که در ازای اعتمادسازی در خصوص صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای خود، تحریم‌های اقتصادی را که تاثیرات مخربی بر اقتصاد کشور داشته است، کاهش دهد. در مقابل، ال مانیتور معتقد است که ایالات متحده آمریکا با هدف تاکید مجدد بر رهبری دستور کار عدم اشاعه هسته‌ای و جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، وارد این مذاکرات شده است. به گفته استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا، هدف اصلی ترامپ از پیشنهاد مذاکره، اجتناب از اقدام نظامی علیه ایران است. رویترز نیز در اینباره نوشته است: دونالد ترامپ همزمان با تهدید به بمباران و اعمال تعرفه‌های سنگین، بر ضرورت رسیدن به توافقی جدید تاکید کرده است که به طور کامل مانع از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای شود. اما احتمالات پیش رو درباره مذاکره چیستو چه تاثیری بر اقتصاد خواهد گذاشت؟
آیا ایران می‌تواند از شکاف میان چین و آمریکا برای تثبیت جایگاه منطقه‌ای و کاهش فشار تحریم‌ها بهره ببرد؟
احتمالات پیش‌رو و تاثیرات اقتصادی
نتایج مذاکرات عمان می‌تواند تاثیرات گسترده‌ای بر روابط خارجی و اقتصاد ایران داشته باشد. در صورت موفقیت مذاکرات و دستیابی به توافق، احتمال کاهش تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران وجود دارد، این امر می‌تواند منجر به بهبود وضعیت اقتصادی کشور، افزایش صادرات نفت و غیرنفتی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تقویت ارزش پول ملی شود، چنانچه گزارش‌های اقتصادی نشان می‌دهد، حتی پیش از برگزاری مذاکرات، صرف انتشار اخبار مربوط به گفتگوها، تاثیرات مثبتی بر بازارهای داخلی ایران داشته و موجب کاهش نرخ ارز و افزایش شاخص بورس شده است، با این حال، محمد جواد لاریجانی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل، معتقد است که «مذاکرات پیش رو ماه‌ها طول می‌کشد و در این مدت آمریکا فشارها را بیشتر می‌کند»، بنابراین نباید انتظار داشت به عیر از آثار روانی انتظارات تورمی، تاثیرات اقتصادی مذاکرات به سرعت و به صورت کامل نمایان شود.
در مقابل، شکست مذاکرات و عدم دستیابی به توافق، می‌تواند منجر به تشدید تنش‌ها و افزایش فشارهای اقتصادی بر ایران شود. در این سناریو، احتمال بازگشت به سیاست «فشار حداکثری» از سوی آمریکا و اعمال تحریم‌های جدید وجود دارد که می‌تواند اقتصاد ایران را در شرایط دشوارتری قرار دهد. ازدیاد بی مهابای نرخ ارز در دو ماه اخیر شاید بخشی از سناریوی پیش خور انتظارات تورمی از سوی دولت و بانک مرکزی باشد که کشور را برای شرایط سخت تر آماده می کردند.
از سوی دیگر باید این گفتگو را تنها در قالب یک تمایل شخصی و شومن بازی ترامپ ندید بلکه باید چیزی ما بین رقص قدرت چین و آمریکا و لابه لای جنگ تعرفه ای دید.
سازمان تجارت جهانی پیش‌بینی کرده است که جنگ تعرفه‌ای میان آمریکا و چین می‌تواند به «سقوط ۸۰ درصدی تجارت بین این دو اقتصاد بزرگ جهان منجر شود» که این امر نشان‌دهنده تاثیرات منفی تشدید تنش‌های اقتصادی بر تجارت جهانی و به تبع آن، یارکشی هایی ضروری و البته بر اساس منطق اقتصادی باشد. لذا تصمیم مذاکره و نتیجه آن حتما بر اقتصاد ایران تاثیرات زیادی خواهد داشت.
موفقیت یا شکست مذاکرات، سرنوشت اقتصاد ایران را در تقابل با تحولات جهانی رقم خواهد زد
فرصت ایران در نظم نوین جهانی
در هر صورت، مذاکرات عمان در بستر تحولات کلان جهانی قابل تحلیل است. چنانچه فواد شیرانی تاکید می‌کند، جهان در آستانه «جدایی بزرگ» اقتصادی میان چین و آمریکا قرار دارد و نظم جهانی به سمت بلوک‌بندی نوین پیش می‌رود. در این شرایط، ایران می‌تواند با اتخاذ سیاست‌گذاری هوشمندانه، از فرصت‌های ناشی از این تحولات بهره‌برداری کند. پیوستن به زنجیره‌های جدید جهانی، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی و بلاک چین، و تعریف نقش راهبردی در منطقه، می‌تواند به ایران کمک کند تا جایگاه خود را در نظم نوین جهانی ارتقا دهد. در این راستا، برقراری ثبات سیاسی داخلی، افزایش سرمایه‌گذاری بر زیرساخت‌های دیجیتال و فعال‌سازی ظرفیت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای از جمله الزامات اساسی برای بهره‌گیری از این فرصت‌ها خواهد بود.
ترس از گفتگو یا استراتژی
بنا به آنچه گفته شد، مذاکرات عمان، فرصتی مغتنم و در عین حال آزمونی دشوار برای دیپلماسی ایران است. در جهانی که اکنون دیگر به شعار بدون مرز پشت کرده و به دنبال جهانی با مرزهای نو و جنگ‌های بدون گلوله است. جنگ هایی مانند جنگ داده، جنگ فناوری، جنگ تعرفه، جنگ هوش مصنوعی و…
با این اوصاف ایران باید با استراتژی روشن و عزتمندانه، منافع ملی خود را در مذاکرات دنبال کند. نتیجه این مذاکرات، هر چه باشد، ایران را ملزم به بازتعریف جایگاه خود در نظم نوین جهانی خواهد کرد. آینده متعلق به کشورهایی است که «بجای ترس، استراتژی دارند» و سوال کلیدی این است که «آیا ایران در حال تدوین استراتژیِ بقا و بسط خود در جهانِ شکسته‌ی پیشِ روست؟» یا همچنان منتظر خواهد ماند تا فرصت‌ها در هیاهوی قدرت‌ها از دست برود؟
مذاکرات عمان، فرصتی است تا ایران نشان دهد که در تدوین این استراتژی مصمم است و می‌تواند در عرصه بین‌المللی به عنوان یک بازیگر موثر و تعیین‌کننده نقش‌آفرینی کند.
نظر شما