تأمین منافع راهبردی ایران با عضویت دائم در سازمان شانگهای؛ راهی برای دور زدن تحریمهای آمریکا

بازار؛ گروه بین الملل: بحث عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای از چندی پیش جدی شده است.  توئیت «علی شمخانی» دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در خصوص عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای سیگنال مهمی آن هم در ابتدای کار دولت سیزدهم این موضوع را جدی تر کرد.

عضویت دائم ایران از موضوعاتی که در نشست اعضای این سازمان در تاجیکستان مطرح خواهد شد. در همین راستا، سیدابراهیم رئیسی رئیس جمهور امروز پنج شنبه در اولین سفر خارجی خود در جایگاه ریاست جمهوری، به دعوت رسمی «امام علی رحمان» همتای تاجیک خود و برای شرکت و سخنرانی در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای به این کشور سفر می کند.

این اتفاق در شرایطی روی می‌دهد که تحولات فراوانی در فضای سیاسی خارجی و امنیتی ایران روی داده است. از حاکمیت طالبان در افغانستان گرفته تا مذاکرات ایران و کشورهای عضو برجام برای احیای این توافق هسته‌ای که این اتفاق می‌تواند تأثیر خاص خود را بر این تحولات داشته باشد.

عضویت کامل ایران در این پیمان منطقه‌ای شانگهای به عنوان اولین سازمان بین‌المللی بعد از انقلاب اسلامی ظرفیت‌های جدیدی را به خصوص در حوزه همکاری‌های امنیتی و بین‌المللی در اختیار تهران قرار می‌دهد که پیش از این سابقه نداشته است.

در این راستا خبرنگار بازار گفتگوهایی با اساتید برجسته بین المللی داشته است که در ادامه می آید.

*«پروفسور جفری کالینر» استاد دانشگاه بوستون آمریکا.

*«دکتر مهدی نوربخش» استاد روابط خارجی دانشگاه هریسبرگ پنسیلوانیا امریکا.

*«پروفسور رابرت اسمیت» استاد دانشگاه سانفراسیسکو آمریکا.

*پروفسور «جان دان» استاد دانشگاه کمبریج انگلستان.

*اخیرا «علی شمخانی» دبیر شورای عالی امنیت ملی با بیان این که موانع سیاسی برای عضویت ایران در سازمان شانگهای برداشته شده، اعلام کرد: با طی تشریفات فنی، عضویت ایران نهایی خواهد شد. عضویت دائم در این سازمان چه منافعی برای ایران خواهد داشت؟

جفری کالینر: «سازمان همکاری شانگهای (SCO) شامل چین، روسیه، هند، پاکستان و چهار کشور آسیای مرکزی است. هدف آن افزایش همکاری بین اعضای خود برای مقابله با تروریسم، جدایی طلبی و افراط گرایی و حل درگیری های مرزی است.

این سازمان عملیات آموزشی مشترکی را انجام داده و اطلاعاتی درباره تهدیدات تروریستی و جدایی طلبانه در کشورهای عضو خود به اشتراک می گذارد. در مورد ایجاد بانک توسعه و شاید سایر مراحل برای ارتقاء توسعه اقتصادی در این سازمان بحث شده است، اما فقط در همین حد باقی مانده است.

ایران می تواند از پیوستن به SCO با به اشتراک گذاشتن اطلاعات در مورد تهدیدات تروریستی و افراطی با سایر کشورها سود ببرد، هرچند که این موارد مشکلات جدی برای ایران نیستند. ایران با پیوستن به SCO همچنین می تواند روابط دیپلماتیک خود را با چین، روسیه و سایر کشورهای عضو به طور کلی تقویت کند.

با این حال، بعید به نظر می رسد که این سازمان، همکاری تجاری، امور مالی یا سرمایه گذاری را در بین اعضای خود ارتقا دهد. سازمان همکاری شانگهای با اجماع عمل می کند و با عضویت هند و پاکستان، دستیابی به توافق در مورد موضوعات بحث برانگیز دشوار خواهد بود.

سازمان همکاری شانگهای از ایران در برابر حمله آمریکا، اسرائیل، عربستان سعودی یا دیگر کشورها محافظت نمی کند. بر خلاف ناتو اگر کشورهای دیگر حمله کنند، سازمان همکاری شانگهای از ایران دفاع نمی کند.»

مهدی نوربخش: «ایران در حال حاضر با سه مشکل و چالش در پیوستن به سازمان همکاری شانگهای با حضور کشورهایی نظیر چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان، تاجیکستان، پاکستان و هند، مواجه است. اولین مشکل به رابطه ایران و تاجیکستان مربوط می شود که در سال ۲۰۱۵، ایران محی الدین کبیری، رهبر حزب نهضت اسلامی تاجیکستان را برای شرکت در کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی به تهران دعوت کرد. سازمان «آی آر پی تی» یا همان حزب نهضت اسلامی تاجیکستان، سازمانی است که دولت وقت تاجیکستان آن را متهم به دست داشتن در یک کودتا کرده و حتی تا این حد که این سازمان را یک نهاد تروریستی معرفی کند، پیش رفته است که هنوز موفق به این امر نشده است. در حال حاضر روابط میان ایران و تاجیکستان روابط سردی است.

دومین معضل که بارها به ایران اعلام کرده اند این است که ایران با امریکا درگیر است و تنش دارد در حالی که اعضای شانگهای تمایل ندارند که این اختلافات به سازمان همکاری شانگهای منتقل شود. بر همین اساس، اعضا به طور مشخص از تحریم های ایران سخن گفته اند و اینکه ایران نتوانسته مشکلات خود را با کشورهای غربی حل و فصل نماید.

در این شورا کشورهای هند، پاکستان و حتی چین بارها اعلام کرده اند که به هیچ وجه تمایلی به مشاهده تنش میان ایران با کشورهای اروپایی و امریکا ندارند و این مسئله که فعالیتهای این سازمان تحت الشعاع این موضوع قرار گیرد.

سومین بحث این است که خود چین به طور مشخص هنوز رضایت ندارد که ایران به عضویت دائمی این سازمان درآید. چین معتقد است اگر ایران به عنوان یک عضو به این شورا دعوت شود، نمیداند که چه تاثیر و انعکاسی در روابط دیپلماتیک ایران و چین به وجود خواهد آمد.

چین با تمام مشکلاتی که با امریکا و کشورهای اروپایی دارد، اما نمی خواهد که روابط خود با آنها را تحت الشعاع این موضوع و حضور دائمی ایران قرار دهد. به هرحال، چین یکی از مخالفینی است که عقیده دارد ایران باید مشکلات خود با غرب را حل نماید.

علاوه بر آن، چین خصوصا در درون خاورمیانه و این سازمان تمایلی ندارد که تنشهای ایران و امریکا بر روابط اقتصادی خود با کشورهای منطقه اثر گذار باشد. تمام نگرانی چین این است که عکس العمل دیپلماتیک دیگر کشورها در رابطه با عضویت دائم ایران چه خواهد بود. در این رابطه، هند نیز با چین همدل و هم قدم است و نگرانیهای خاص خود را دارد.»

اسمیت: «سازمان همکاری شانگهای می تواند به یکی از سازمانهای منطقه ای قوی تبدیل شده و منافع اعضاء خود را برآورده کند. عضویت دایم ایران می تواند منافع اقتصادی عظیمی برای ایران در پی داشته باشد.»

جان دان: هر دو سازمان «سازمان همکاری شانگهای» و «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» از جهاتی مکمل یکدیگر هستند.این دو سازمان تحت کنترل و نفوذ روسیه و چین هستند و در راستای منافع این دو کشور عمل می کنند.

هم چین و هم روسیه دارای منافعی مشترک و همسویی در این دو سازمان هستند. در واقع این دو کشور منافع همپوشانی را در این دو سازمان دارا هستند. در واقع این دو سازمان ابزارهای دنبال کردن منافع مشترک روسیه و چین به شمار می روند.»

*مطابق اظهارات شمخانی هیأت روسیه در جلسه شورای وزیران خارجه سازمان همکاری شانگهای اعلام کرده بود که توسعه اتحاد سازمان همکاری شانگهای ارتباط مستقیم با چشم‌انداز گسترش آن دارد و روسیه خواستار تایید پیشنهاد ایران برای عضویت در این سازمان است. دلایل حمایت روسیه از عضویت دائم ایران چیست؟

جفری کالینر: «روسیه مایل است روابط خود را با ایران تقویت کند. حمایت از ایران برای عضویت در سازمان همکاری شانگهای باعث تقویت روابط مسکو و تهران می شود.»

اسمیت: «موقعیت ژئوپلیتیک ایران باعث می شود تجارت از طریق ایران به اروپا؛ آفریقا و .... تسهیل شود. عضویت دایم ایران در این سازمان باعث تسهیل تجارت و تقویت آن در سازمان همکاری شانگهای خواهد شد از طرفی روسیه بر اساس اصل غرب ستیزی خود خواهان تقویت سازمانها و پیمان های آسیایی خود است. عضویت دایم ایران به مسکو در این راستا کمک می کند.»

جان دان: «هم روسیه و هم چین از عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا نفع می برند و بر همین اساس است از عضویت دائم ایران در این دو سازمان حمایت می کنند..

بسیار دشوار است که قضاوت کرد که خود ایران تا چه حد یا به چه طریقی از روابط دیپلماتیک و اقتصادی موجود با هر دو قدرت نفع خواهد برد. این قطعاً یک نتیجه نمادین جذاب برای فدراسیون روسیه و جمهوری خلق چین، به ویژه در حال حاضر است. من شک دارم که آیا اهداف استراتژیک آنها تا حد زیادی تغییر خواهد کرد یا خیر. تمرکز دولت کنونی ایران بر تقویت و تثبیت روابط با همسایگان نزدیک خود است که از دیدگاه خود فشرده تر و سودمندتر به نظر می رسد.»

*این سازمان چه منافع اقتصادی برای ایران به همراه خواهد داشت؟

جفری کالینر: «پیوستن به SCO مزایای اقتصادی کمی برای ایران دارد. تا کنون، سازمان همکاری شانگهای هیچ سیاستی برای توسعه اقتصادی، تجارت یا سرمایه گذاری خارجی ندارد. ایران می تواند با چین، روسیه و دیگر اعضای SCO مذاکرات تجاری و سرمایه گذاری انجام دهد بدون اینکه خود عضو SCO باشد.»

*در حال حاضر روسیه از عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان شانگهای حمایت می کند. حضور همزمان ایران در این دو سازمان، چه منافع تکمیلی برایش خواهد داشت؟

جفری کالینر: «هدف اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EEU) تشویق جابجایی آزاد کالا، خدمات، سرمایه و نیروی کار در بین کشورهای عضو آن بوده و اعضای آن شامل روسیه، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و ارمنستان است.

 پیوستن ایران به اتحادیه اوراسیا هیچ سود اقتصادی برای ایران ندارد. این کشورها شرکای تجاری طبیعی ایران نیستند. روسیه و قزاقستان صادرکننده انرژی هستند و ایران تنها با ارمنستان مرز مشترک دارد.

وجود تعرفه ها و سهمیه های مشترک در داخل اتحادیه اوراسیا باعث می شود واردات از چین، هند و دیگر کشورها گران تر شود و این مهم برای ارتقای اقتصاد ایران مناسب نیست. پیوستن به اتحادیه اوراسیا روابط ایران با روسیه را مستحکم می کند اما هزینه آن برای اقتصاد ایران است.»

مهدی نوربخش: «محمد جواد ظریف در مصاحبه ای اعلام کرد که بسیاری از مردم در ایران در دنیای جنگ سرد زندگی می کنند. بحث «ظریف» کاملا درست است زیرا در این رابطه، روسیه کوشش می کند تا نه اینکه به جنگ سرد گذشته بازگردد، اما میزان تنشها را در خاورمیانه و آسیا با دولت امریکا افزایش دهد. از آن جایی که در ذهن «ولادیمیر پوتین» هنوز تنش میان غرب و روسیه وجود دارد، بنابراین در صدد است تا از طریق افزایش تنش میان خاورمیانه و  امریکا، به قدرت زیادی دست یابد. دولت روسیه تمایل دارد تا ایران به عضویت دائمی این سازمان درآید و از این مسئله حمایت کرده تا بتواند از جمهوری اسلامی به عنوان یک کارت بازی در مقابل غرب استفاده کند. دولت روسیه تمایل دارد تا ایران به عضویت دائمی این سازمان درآید و از این مسئله حمایت کرده تا بتواند از جمهوری اسلامی به عنوان یک کارت بازی در مقابل غرب استفاده کند.»

اسمیت: «اتحادیه اقتصادی اورسیا در واقع یکی از بلوک های اقتصادی و انرژی درمنطقه آسیاست. عضویت همزمان ایران در دو سازمان می تواند به ایران که اقتصاد آن به شدت تحت تاثیر تحریم های آمریکا قرار گرفته کمک کند.»