بازار-گروه استانها: خانه‌های تاریخی در ایران یکی از مواردی هستند که نشانگر هویت ایرانی و تمدن کهن آن هستند به همین دلیل حفاظت از این بناها امری لازم و حیاتی است.
شهر مشهد همانند بسیاری از شهرهای قدیمی ایران، درگذر زمان دستخوش تغییرات بسیاری شده است؛ این تغییرات که گاه به بهانه بهسازی بافت تاریخی شهر به وقوع می‌پیوندند، به تخریب و نابودی تعدادی از آثار قدیمی و ارزشمند شهر منجر شده است.
بناهای مدرنی که اخیراً در شهر ساخته‌شده‌اند، هرچند زیبایی و جلوه خاص خود رادارند، اما نشانی از هویت، تاریخ و فرهنگ مردم مشهد در هیچ‌یک از آن‌ها دیده نمی‌شود؛ برای احیای این ارزش‌ها نه‌تنها باید در حفظ خانه‌های تاریخی مشهد کوشید، بلکه لازم است با بازدید از آثار بی‌نظیر تاریخی، نسل‌های آینده را با این ارزش‌های مهم آشنا کنیم.
اگر در چارچوب مسائل اقتصادی به فرهنگ نگاه کنیم، خانه‌های تاریخی نیز از مقوله سرمایه به‌حساب می‌آیند.
برخی معتقدند در زمینه‌هایی نظیر فرهنگ و هنر نیز نوعی سرمایه وجود دارد. درواقع سرمایه فرهنگی مانند یک دارایی است که علاوه برداشتن جنبه اقتصادی و دارای ارزش بودن، جلوه‌ای از فرهنگ یا هنر نیز در خود جای‌داده است درواقع آثار تاریخی که ازجمله آن‌ها می‌توان به خانه‌های تاریخی اشاره کرد، هم جنبه زیبایی‌شناختی دارند و ازاین‌جهت موردتوجه قرار دارند و هم به‌طور بالقوه پتانسیل استفاده از آن‌ها در جهت کسب‌وکاری اقتصادی و دارای ارزش وجود دارد.
در همین راستا به‌منظور آشنایی با نقش خانه‌های تاریخی در توسعه اقتصادی و گردشگری شهری باخانم مرجان اکبری، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی به گفت‌وگو نشستیم.
* چند خانه و بازار تاریخی در سطح شهر مشهد داریم؟
در مشهد یک بازار ثبت‌شده داریم ولی راسته‌های محلی، تحت عنوان بازار تعداد بیشتری را در برمی‌گیرد که هنوز بسیاری از آن‌ها ثبت‌نشده است.
* آیا برای حفاظت از این راسته‌بازارها اقدامی انجام‌شده است؟
راسته‌های محلی و شهری که دارای ارزش‌های فرهنگی و تاریخی هستند در بافت ارزشمند فرهنگی – تاریخی شهر مشهد معرفی‌شده‌اند. برای مثال می‌توان به راسته کوچه‌های خامنه‌ای، باغ حسن خان، سرشور و نوغان اشاره کرد که تاکنون هشت مورد شناسایی‌شده‌اند و برنامه‌ریزی‌هایی نیز برای حفاظت از این راسته‌ها شروع‌شده است .
* نقش خانه‌های تاریخی در توسعه اقتصادی و گردشگری شهری چیست؟
شاید به لحاظ وضعیت عمومی چندان توجیه فنی و اقتصادی به نظر نرسد اما در عمل و یک برنامه‌ریزی منسجم می‌توان از این اماکن برای توسعه اقتصادی نیز بهره گرفت. در حال حاضر شاید م انتوانیم این موضوع را به شکل مصداقی بیان کنیم ولی به لحاظ ارزش‌های عناصر بافت تاریخی ارزش بسیار بالای عمومی ایجاد خواهد کرد.
* چند بنای تاریخی در مشهد داریم که نیاز به مرمت و بازسازی دارد؟
در حال حاضر ۲۳۱ اثر در شهرستان مشهد ثبت‌شده است که شامل بنا، محوطه و تپه تاریخی است اما بیش از اینکه این بناها نیاز به مرمت داشته باشند واقعیت این است که نیاز به حفاظت دارند.
در گام نخست این بناها نیاز به حفاظت دارند و اگر قرار باشد مرمتی برای برخی از آن‌ها صورت بگیرد باید وضعیت آن اثر مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد.
درواقع مرمت یک اقدام همه جانبه است که هم به‌منظور حفاظت اثر و هم به جهت احیاء و همچنین معرفی آن برای گردشگر هست که همه این موارد نیازمند مطالعه است.
* هزینه بازسازی هر بنای تاریخی چقدر است و چگونه محاسبه می‌شود؟
بر اساس مترمربع یک برآورد اولیه انجام می‌دهیم و به لحاظ متراژ باید عدد آن را درآورد و همچنین به لحاظ مرمت آثار تاریخی اگر بخواهیم داخل یک بنای تاریخ حضور پیدا کنیم همان ابتدا ۵۰ میلیون تومان هزینه دارد .
* آیا تمامی بناهای تاریخی شهر مشهد شناسایی و ثبت‌شده است؟
بالغ‌بر ۸۰ مورد بنای تاریخی داریم که بسیار خانه‌های باارزشی در میان آن‌ها وجود دارد که هنوز پروسه اداره ثبت برایشان انجام‌نشده اما شناسایی‌شده‌اند.
منطقه ثامن مشهد یکی از مناطقی است که بیشترین آثار باستانی را در خود جای‌داده است به‌گونه‌ای که فقط در محدوده ۳۰۰ هکتاری این منطقه ۱۲۰ مورد بنای تاریخی شناسایی‌شده است.
* بودجه اختصاص داده‌شده برای بازسازی خانه‌ها و بازارهای تاریخی چقدر با نیازهای مشهد مطابقت دارد؟
اینکه بودجه تناسب و مطابقت داشته باشد باید عرض کنم که به‌هیچ‌عنوان مطابقتی ندارد و به‌طور متوسط هر اثر ۵۰ میلیون تومان لازم دارد تا در ابتدای کار فقط کارگاهش را راه‌اندازی کنیم.
یعنی یک کارگاه را مجهز کنیم و خاک‌برداری کنیم فاز اول پروژه است که یک کار اضطراری حداقل ۵۰ میلیون تومان نیاز دارد و این رقم را باید در ۲۳۱ اثر شود ورقم به‌دست‌آمده رقمی است که به‌هیچ‌وجه تناسبی با اعتبارات ما ندارد.
* با این تفاسیر بودجه برای رسیدگی به همه آثار در اختیار نداریم؟
کمبود بودجه موجب می‌شود تا همیشه یکسری آثار فقط در برنامه قرار گیرند که حدود ۵ مورد می‌شود برای مثال در مشهد بودجه یک پروژه مطالعاتی حدود ۷۰میلیون تومان است که به نسبت یک موضوع یا یک اثر، رقم بالایی محسوب نمی‌شود.
* برای حفظ خانه‌های تاریخی و بهره‌مندی در حوزه گردشگری و اقتصاد شهر مشهد چه باید کرد؟
این موضوع را قانون نیز پیش‌بینی کرده است و هم دربند الف ماده ۹۸ قانون برنامه ششم توسعه پیش‌بینی‌شده و لذا اعلام کرده هر دستگاه دولتی و یا نهاد عمومی مالک اثر تاریخی است و باید خودش مرمت‌ها را در بودجه آن دستگاه یا نهاد ببیند که البته با نظارت و هماهنگی میراث فرهنگی انجام می‌شود .
درواقع بناهای وقفی در اداره اوقاف و از اعتبارات خود آن دستگاه و احیاناً ساختمان‌های تاریخی که در اختیار دستگاه‌های دولتی قرار دارند مانند دارایی ، شهرداری باید از بودجه‌های خود استفاده می‌کنند که همین کار در بانک ملی به‌عنوان یک اثر تاریخی ثبتی انجام شد و بخش‌های خصوصی طبیعتاً مسئولیت حفاظت و مرمت بر عهده خودشان گذاشته‌شده است ولی در قانون پیش‌بینی‌شده است که اعتبارات مشارکتی در اختیارشان قراردادِ شود و در سه بخش اعتبارات اشتغال پایدار، مشارکت ، حفاظت و مرمت بناهای تاریخی و اعتبارات بودجه وام فنی اعتباری برای ابنیه تاریخ پیش‌بینی‌شده است که این رقم از ۵۰ میلیون‌تا ۵۰۰میلیون تومان بلاعوض است که در اختیار بخش خصوصی قرارمی گیرد.
لازم به ذکراست اعطای وام فنی اعتباری با سود و درصد پایین و بعد از ۶ ماه تنفس بازگردانده می‌شود یعنی دولت هزینه می‌کند ، فقط مشروط بران که مالک هم همان میزان خرج کند.
نظر شما