محمود روشندل؛ بازار: آبخیزداری و آبخوان‌داری به‌عنوان تنها راهکار کاهش اثرات خشک‌سالی و تقویت منابع آبی به‌ویژه در مناطق کوهپایه‌ای و کوهستانی است.
اجرای طرح‌های آبخیزداری ضمن کاهش اثرات خشک‌سالی از قبیل خشک شدن قنوات و چشمه‌ها، مهاجرت و بیکاری با تقویت منابع آبی زمینه‌ساز تثبیت اشتغال در حوزه‌های آبخیز به‌ویژه روستاها می‌شود پس آبخیزداری امنیت مناطق روستایی به‌ویژه مناطق مرزی را فراهم خواهد آورد.
با انجام عملیات آبخیزداری ضمن کنترل سیلاب، کاهش خسارات جبران‌ناپذیر سیلاب‌ها را نیز به دنبال خواهد داشت. بنابراین آبخیزداری به‌عنوان ترمز سیلاب، عامل پیشگیری از خسارات سیلاب است.
همچنین طرح‌های آبخیزداری با کاهش فرسایش خاک ضمن حفظ آن و کنترل رسوبات از ورود رسوبات به داخل مخازن سدها جلوگیری و باعث افزایش عمر مفید آن‌ها می‌شود.
سالیانه بیش از ۴۵۰ میلیون مترمکعب استحصال آب از طریق طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری صورت می‌گیرد و به ازای هر هکتار عملیات آبخیزداری بیش از ۵۰۰ مترمکعب روان آب‌ها را کنترل و به سفره‌های زیرزمینی نفوذ می‌دهد.
اجرای این پروژه‌ها باعث کاهش ۵۰ درصدی فرسایش خاک در سطح حوزه‌ها و کاهش بیش از ۶۰ درصدی خسارات سیل در استان شده است.
در هر حوزهای که طرح‌های آبخیزداری اجرا شد به‌رغم بارندگی، روان آب‌ها در بالادست کنترل و خسارتی در پائین‌دست وارد نشد و از سویی چون در حوزه‌هایی که طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری صورت نگرفته آب به علت تغییر نوع بارش‌ها و شدت بیشتر در مدت‌زمان کم بدون استفاده از محدوده خارج می‌شد به همین دلیل درگذشته اعتبار خوبی برای اجرای پروژه‌های آبخیزداری در نظر گرفته شد.
جلوگیری از سیل
مزایای اصلی طرح‌های آبخیزداری، کنترل سیل و رسوب در بالادست حوزه‌های آبخیز سدهای استان است افزود: اجرای این پروژه‌ها با جلوگیری از فرسایش خاک و کنترل رسوبات در داخل مخازن سدها باعث افزایش عمر مفید سدها می‌شود.
اجرای پروژه‌های آبخیزداری از سیلاب‌های مخرب در خراسان رضوی جلوگیری کرده و لذا این پروژه‌ها در کنترل سیلاب‌ها و جلوگیری از آسیب جدی آب در مناطق مختلف و همچنین جلوگیری از هدر رفت سیلاب تأثیر مهم داشته است.
از مجموع بیش از ۱۱ میلیون هکتار مساحت خراسان رضوی بیش از هشت میلیون هکتار عرصه‌های مختلف زیرپوشش منابع طبیعی و آبخیزداری است که معادل ۴.۲ میلیون هکتار این سطح دارای توان سیل‌خیزی بحرانی و فوق بحرانی است.
رابطه آبخیزداری با اشتغال
با آموزش و اجرای طرح‌های بیولوژیکی و بیومکانیکی، تغذیه سفره‌های زیرزمینی و استحصال آب از مناطق پایین‌دست و افزایش پوشش گیاهی مناطق تضمین می‌شود. این موارد باعث آبادانی روستا و جلوگیری از مهاجرت آن‌ها به شهرها می‌گردد.
مدیریت آبخیزها باهدف حفظ خدمات زیست‌محیطی – به‌ویژه خدمات هیدرولوژیکی – توسط حوضه‌های آبخیز سبب کاهش اثرات منفی پایین‌دست رودخانه‌ها می‌شود و درعین‌حال به افزایش بهره‌وری منابع و بهبود معیشت محلی می‌انجامد.
فعالیت‌های آبخیزداری می‌تواند منابع پایه، یعنی آب که مایه حیات و خاک که بستر حیات است را، حفظ کند. همچنین، بدنه اصلی اقتصاد کشور نیز به‌طور مستقیم و غیرمستقیم وابسته به منابع پایه ازجمله آب، خاک، پوشش گیاهی و هوا است و بدون آن نمی‌توان انتظار رشد و توسعه را داشت.
در این میان، باید گفت منابع آب به‌عنوان اصلی‌ترین و مهم‌ترین ماده حیاتی از ضروریات رشد، توسعه و حرکت در هر کشوری ازجمله ایران است که با مدیریت صحیح و اصلاح زیرساخت‌ها میتوان این سرمایه خدادادی را حفظ کرد و در جهت رشد و توسعه اقتصادی و توانمندسازی اقتصاد از آن بهره برد به همین دلیل، فعالیت‌های آبخیزداری یکی از ضروریات حفاظت از این منبع حیاتی است تا با اصلاح روش‌ها و زیرساخت‌ها از هدر رفت منابع آبی جلوگیری کرد.
اهمیت این مسئله نیز، با توجه به مشکلات کم‌آبی که طی چند سال اخیر مسئله آب را به مرز بحران رسانده است؛ بیش‌ازپیش قابل‌توجه است. بر این اساس، میتوان از ظرفیت‌های حوزه آبخیزداری در جهت کاهش و یا رفع مشکلات حوزه آب و همچنین رفع برخی مشکلات حوزه اقتصاد ازجمله اشتغال و تولید استفاده کرد.
ازجمله ظرفیت‌های مهمی که در این بخش وجود دارد، هدایت و کنترل منابع آب است؛ بدین صورت که، با اجرای عملیات آبخیزداری حدود ۵۳۰ مترمکعب در هکتار، و با انجام عملیات آبخوان‌داری(مدیریت آبهای سفره‌های زیرزمینی) نیز حدود ۱۰۰۰ مترمکعب در هکتار، طی یک سال آب استحصال می‌گردد.
فعالیت‌های آبخیزداری راهکاری مفید در جهت کاهش میزان تبخیر و تعرق از طریق نفوذ آب در خاک و از آن مهم‌تر، کاهش بحران آب است؛ چراکه با افزایش پوشش گیاهی میزان نفوذ بیشتر می‌شود و به‌عبارتی‌دیگر، میتوان گفت در خاک‌هایی که دارای پوشش گیاهی هستند میزان نفوذپذیری آب چندین برابر بیشتر از خاک‌های فاقد پوشش گیاهی است؛ به‌طور مثال، توان نفوذپذیری نزولات در خاک‌های جنگلی ۴۰ برابر بیشتر از اراضی غیر جنگلی است.
درنهایت باید گفت، چنانچه کارکردها و دستاوردهای بخش منابع طبیعی و آبخیزداری به‌طور ویژه مور توجه قرار گیرد، علاوه بر حفاظت و حراست از منابع طبیعی و خدادادی، درزمینهٔ مسائلی نظیر امنیت، سطح درآمد، تولید، نگاه به درون، اشتغال و ... که ازجمله اهداف اقتصاد مقاومتی است، نیز دچار مشکل نخواهیم شد.
بنابراین، میتوان این‌طور نتیجه گرفت که آبخیزداری یعنی حفظ سرمایه‌های ملی، انسانی، اجتماعی، طبیعی و فیزیکی که به‌طور زنجیروار به هم وابسته هستند و درنهایت خروجی آن نیز، دستیابی به توسعه پایدار، خودکفایی، عدالت و عزت را رقم می‌زند.
نظر شما