درگیری قره باغ و تاثیر بر خطوط انتقال انرژی جمهوری آذربایجان

فاطمه محمدی پور؛ بازار: بار دیگر ارمنستان و جمهوری آذربایجان در منطقه قره باغ درگیر شده‌اند. درگیری‌های جاری در بامداد روز یکشنبه ۲۷ سپتامبر در خط تماس نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان و نیروهای تدافعی جمهوری آرتساخ در منطقه قره‌باغ شروع شد و هر دو طرف یکدیگر را به آغاز درگیری‌ها متهم کردند.

نبرد قره باغ شدیدترین درگیری پس از دهه ۱۹۹۰ بوده و می تواند امنیت عرضه انرژی بخصوص در اروپا را با چالش مواجه نموده و روسیه را به برنده بزرگ این نزاع تبدیل نماید.

ترکیه یکی از کشورهایی است که با واسطه یا بدون واسطه در این درگیری نقش دارد. در اینجا موقعیت ترکیه در نبرد قره باغ را بررسی می کنیم.

 بررسی موقعیت ترکیه در این نبرد
باید گفت آنکارا آشکارا به صورت سیاسی و تبلیغاتی از باکو حمایت می کند و گزارش ها حاکی از آن است که آنکارا نیروهای خود را از سوریه و لیبی به منظور جنگ در منطقه قره باغ که به آن جمهوری آرتساخ نیز می گویند و تحت کنترل نیروهای ارمنی مورد حمایت ایروان از زمان خاتمه جنگ در سال ۱۹۹۴ است اعزام کرده است.

 روابط اقتصادی ترکیه و جمهوری آذربایجان در شرایط مطلوبی قرار دارد، به‌طوری‌که سال گذشته رئیس جمهوری آذربایجان در دیدار با معاون اول رئیس‌جمهوری ترکیه از افزایش ۲۰ درصدی حجم مبادلات تجاری دو کشور خبر داد.

آنکارا و باکو پیش از این گسترش روابط نظامی میان دو کشور را نیز در دستور کار خود قرار داده‌اند. اخیرا جمهوری آذربایجان اعلام کرده بود که قصد خرید بعضی تسلیحات نظامی بخصوص هلی‌کوپتر و هواپیمای بدون سرنشین از ترکیه دارد.

هرچند کشورهای آذربایجان و ارمنستان پیش از این در دهه ۱۹۹۰ و سال ۲۰۱۶ با یکدیگر وارد جنگ تمام عیار بر سرمنطقه قرباغ شده اند اما آنچه جنگ کنونی بین دوکشور را از دو جنگ پیشین متمایز می کند وجود خطوط انتقال نفت و گاز در حاشیه محل درگیری بین دو کشور در منطقه تووز(Tovuz) است. تووز منطقه ای است که خطوط حیاتی انرژی صادراتی آذربایجان به اروپا در کریدوری تحت عنوان کریدور شرق-غرب یا ترانس-اوراسیا از آن عبور می کند. این خطوط شامل خط انتقال نفت باکو-تفلیس-جیهان(BTC) و خط لوله گاز قفقاز جنوبی(SCP) که تنها تامین کننده گاز خط لوله ترانس آناتولی یا TANAP است.

در واقع پروژه «تاناپ» یک مسیر انتقال گاز دریای خزر به سمت اروپا است که از منطقه شاه دنیز دو در نزدیکی سواحل باکو آغاز شده و در ادامه با گذر از خاک گرجستان، وارد خاک ترکیه شده و تا کشور ایتالیا ادامه پیدا می کند.

پروژه انتقال گاز جمهوری آذربایجان به اروپا، با ظرفیت ۱۶ میلیارد متر مکعب شامل دو مرحله است که مرحله اول آن موسوم به خط لوله انتقال گاز ترانس آناتولی(تاناپ) به ظرفیت اولیه انتقال ۶ میلیارد متر مکعب گاز، در سال ۲۰۱۷ به بهره برداری رسیده بود و مرحله دوم آن نیز که ترانس آدریاتیک(تاپ) نامیده می شود، به عنوان بخشی از دالان گازی جنوب، در سال ۲۰۱۸  با حضور الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان و اردوغان رئیس جمهوری ترکیه افتتاح شد.

شاید بنظر برسد، سود سرشاری که از طریق این پروژه، نصیب ترکیه میشود باعث گردیده تا اردوغان این خط لوله را یک پروژه تاریخی و «جاده ابریشم انرژی» نام گذاری کند، اما بالا رفتن قدرت چانه زنی ترکیه دربرابر گازپروم روسیه،مهمترین دلیل خوشحالی ترک ها از انجام این پروژه است.

طبق پیش بینی ها انجام شده، ظرفیت پروژه تاناپ در سال ۲۰۲۳ به ۲۴ میلیارد متر مکعب و در سال ۲۰۲۶ نیز به ۳۱ میلیارد مترمکعب افزایش پیدا خواهد کرد.

همچنین خط لوله نفت باکو-تفلیس- جیهان (BTC) نیز که نفت آذربایجان را به بندر جیهان ترکیه در مدیترانه می‌برد نیز از همین منطقه رد می‌شود. بنابر این اگر ارمنستان بتواند به کوهستان‌های منطقه تووز مسلط شود خواهد توانست ترانزیت انرژی از آذربایجان به ترکیه را بلوکه کند و آذربایجان را با بحران اقتصادی مواجه سازد.

آذربایجان از خط لوله(BTC) که نفت خام تولیدی آن کشور را به اروپا منتقل می کند در سال ۲۰۱۹ حدود۲/۲۳۳ میلیون بشکه نفت صادر کرده است، همچنین در طی زمان سپری شده از سال۲۰۲۰ نیزحدود ۸۱% از عملیات صادرات نفت آذربایجان از همین مسیر صورت گرفته است. موازی با این خط لوله نفت، خط لوله انتقال گاز طبیعی قفقاز جنوبی( SCP) که وظیفه صادرات گاز آذربایجان به گرجستان، ترکیه و اروپا را برعهده دارد نیز قرار دارد. این خط لوله در سه ماهه نخست سال ۲۰۲۰ حدود ۲۳% از تقاضای گاز طبیعی ترکیه یعنی ۷/۲ میلیارد مترمکعب را تامین کرده است.

تشدید بیشتر درگیری های جاری و تداوم آن می تواند به توقف هرچند موقت عبور نفت وگاز از این کریدورها بیانجامد که علاوه بر آذربایجان تبعاتی ناخوشآیند برای گرجستان ،ترکیه و حتی اروپا به دنبال خواهد داشت. اما این تهدیدها هم زمان با آنکه برای عده ای بسیار دردناک خواهد بود برای برخی ها بسیار خوش آیند می نماید. از جمله این کشورها روسیه است که تضعیف موقعیت خط لوله SCP در تامین گاز ترکیه و گرجستان از یک طرف موجب تسلط هرچه بیشتر این کشور بر بازار گاز آنها خواهد شد و از سوی دیگر خالی ماندن خط لوله TANAPاز گاز طبیعی آذربایجان هرچه بیشتر موجب تحکیم خطوط لوله ترک استریم و بلواستریم در تامین گاز جنوب اروپا و همچنین ترکیه خواهد گردید.

 تا زمانی که خصومت بین آذربایجان و ارمنستان وجود داشته باشد، عرضه بی نقص گاز و نفت به اروپا از طریق ترکیه در معرض تهدید قرار خواهد گرفت. پیش بینی می شود که آنکارا خصوصاً اگر نیروهای زمینی آذربایجانی پیشرفت چشمگیری نداشته باشند، سرانجام با کاهش تنش موافقت کند. با توجه به اینکه در طی ۲۶ سال گذشته جنگ قره باغ به عنوان درگیری منجمد تلقی شده است، بسیار بعید است که اوضاع بدون معاملات گسترده بین روسیه و ترکیه به طور اساسی تغییر کند.