گره‌ کور بر تار و پود فرش کرمان؛ صنعت کهن در معرض فراموشی است

بازار؛ گروه استان ها: فرش دستباف کرمان، با نقوش ظریف و رنگ‌های منحصر به ‌فردش، قرن‌ ها جایگاه ویژه‌ ای در بازارهای داخلی و جهانی داشته است. اما امروز این صنعت ارزشمند با چالش‌ های متعددی روبه‌رو است؛ از مشکلات تأمین مواد اولیه با کیفیت گرفته تا نبود بیمه برای قالیبافان، کاهش صادرات به دلیل تحریم‌ها و موانع قانونی. این مشکلات نه‌تنها تولید را تحت تأثیر قرار داده، بلکه باعث کاهش استقبال نسل جدید از این حرفه شده است.

مواد اولیه گران باعث کاهش حاشیه سود فرش دستباف شده که این امر رغبت جونان به این صنعت را کاهش داده است.

کار به جایی رسیده که بافت قالی کرمان به بافنده های سایر استان ها سپرده شده است. هر چند فرش هایی که در استان های دیگر بافته می شود، با طرح و نقش کرمانی باشد اما این بیم وجود دارد که در گذر زمان نام کرمان از روی این هنر ارزآور دیرینه و اصیل کرمانی برداشته شود و نام استان دیگری برای آن ثبت شود. اما مسئولان معتقدند به دلیل ثبت جهانی فرش کرمان نگرانی در این خصوص وجود ندارد.

معضل یافتن مواد اولیه با کیفیت

داوود از قالیبفان راوری به بازار گفت: از آن چه که در طول تاریخ باعث شهرت فرش کرمان شده بود، نقشه، رنگ و مواد خوب بود. امروزه اولین مشکل قالیبافان راوری مواد خوب است. مواد متناسب با کیفیت بالای قالی راور پیدا نمی شود. از مسئولان مربوطه می خواهیم که برای مواد اولیه قالی فکر اساسی بکنند.

وی مشکل دیگر را مربوط به بازاریابی دانست و افزود: امروز بازاریابی در زمینه فرش راور نداریم. تولیدکننده باید بداند که فرش مورد تقاضای بازار با چه نقش و رنگی و اندازه هایی است. باید این نیاز سنجی در بازارهای داخلی و خارجی انجام شود اما مدیریتی در این خصوص وجود ندارد.

مریم از بافندگان کرمانی یکی از مشکلات فرش دستباف کرمان را دلالان و واسطه ها دانست و به بازار گفت: زحمت این کار بر عهده بافنده و پولش در جیب واسطه ها است.

وی گفت: متاسفانه وام های قالیبافی را به راحتی در اختیار ما قرار نمی دهند و حمایتی صورت نمی گیرد. اما دیده شده که افرادی با یک دار کوچک قالی بعد از یک بازدید، وام را دریافت کرده اند.

چالش‌های فرش دستباف کرمان؛ از تحریم‌ها تا قوانین ارزی

رئیس اداره فرش سازمان صمت استان کرمان در گفتگو با خبرنگار بازار اظهار کرد: قالی کرمان از نظر زیبایی، ظرافت، تنوع نقش و رنگ، قیمت پایین و... در دنیا همتا ندارد به نحوی که زبانزد خاص و عام شده است.

روح‌الله اسلامی گفت: فرش دستباف کرمان از نفیس ترین صنایعی است که در جهان رقیبی ندارد. اما قالی کرمان در گذر زمان با فراز و نشیب هایی روبرو شده است.

وی عنوان کرد: متاسفانه فرش دستباف و زعفران اولین کالاهایی بودند که مورد تحریم ظالمانه آمریکا قرار گرفتند. ۳۵ درصد فرش دستباف ما مستقیما توسط آمریکا خریداری می شد که این بازار از دست رفته است.

اسلامی: میزان صادرات در دهه ۷۰ حدود ۲ میلیارد دلار بود که در حال حاضر به ۳۰ الی ۴۰ میلیون دلار در سراسر کشور کاهش یافته است

اسلامی گفت: میزان صادرات در دهه ۷۰ حدود ۲ میلیارد دلار بود که در حال حاضر به ۳۰ الی ۴۰ میلیون دلار در سراسر کشور کاهش یافته است.

وی دومین عامل تاثیرگذار در کاهش رونق صنعت فرش و میزان صادرات را قانون تعهد ارزی دانست و افزود: این مساله باعث شده که تاجران و بازرگانان کشورمان از روز اول دغدغه برگشت ارز به کشور را داشته باشند. این در حالیست که خواب سرمایه قالی از همه کالاهای صادراتی بیشتر است.

رئیس اداره فرش سازمان صمت استان کرمان ادامه داد: فرش دستباف به دلیل اینکه جزو کالاهای لوکس است به راحتی به فروش نمی رود و متاسفانه تعهد ارزی لطمه بزرگی به صادرات و تولید این کالای ارز آور زده است.

نبود بیمه، قالیبافان را فراری داد

وی به مشکل بعدی در این حوزه اشاره و تصریح کرد: سامانه تامین اجتماعی برای بیمه کردن قالیبافان بسته شده است. حدود ۱۱ سال است که با وجود پی گیری های متعددی که از سوی نمایندگان مجلس انجام شده، این امر محقق نشده است.

اسلامی بیان کرد: طبق قانون باید هنرمندان به ویژه هنرمندان قالی بافی بیمه شوند اما متاسفانه از سوی مجلس تامین اعتبار صورت نمی گیرد. پی گیری های زیادی انجام شده و استاندار کرمان در جریان این موضوع قرار گرفته و قول مساعد برای پی گیری این مساله را داده است.

رئیس اداره فرش سازمان صمت استان کرمان ابراز امیداری کرد که بتوان از طریق مجلس اعتبارات لازم برای این امر گذاشته شود و افزود: اگر مشکل بیمه برطرف شود مسلما بسیاری از افراد دوباره به این سمت این صنعت می آیند و قالی کرمان رونق بهتری می گیرد.

وی حاشیه سود اندک در قالی بافی را یکی دیگر از چالش های این حوزه عنوان کرد و ادامه داد: این مساله باعث شده که قشر جوان کمتر به سمت قالی بافی بیایند و سمت سایر صنایع می روند.

صادرات فرش کرمان از گمرکات استان های دیگر

اسلامی همچنین در خصوص میزان صادرات فرش دستباف کرمان گفت: چندین سال است که از گمرکات کرمان فقط یک محموله صادراتی داشتیم که برای عتبات بافته شده بود. متاسفانه از گمرکات کرمان نمی توانیم فرش را صادر کنیم. یک قالی شویی مدرن در کرمان باید باشد که دارکشی آن را انجام دهد.

اسلامی: متاسفانه امکان انجام کارهایی که باید قبل از صادرات روی فرش انجام شود و سپس در یک بسته بندی شکیل به دست مصرف کننده خارج از کشور برسد، در کرمان وجود ندارد

وی ادامه داد: متاسفانه امکان انجام کارهایی که باید قبل از صادرات روی فرش انجام شود و سپس در یک بسته بندی شکیل به دست مصرف کننده خارج از کشور برسد، در کرمان وجود ندارد. پی گیری های متعددی کردیم و ایجاد زیرساخت های لازم و حلقه های تکمیلی در این زمینه نیاز به تسهیلات بالایی دارد.

وی با بیان اینکه به دلیل اینکه فرش کرمان از گمرکات سایر استان ها صادر می شود آمار دقیقی در این زمینه نداریم، گفت: طبق آماری که از صادرکنندگان استان کرمان داریم، آمار کرمان نسبت به سایر استان ها بالاتر است. حدود ۳۰ تا ۴۰ میلیون دلار در کشور صادرات فرش انجام می شود.

رئیس اداره فرش سازمان صمت استان کرمان تصریح کرد: تولیدکننده ای کرمانی داشتیم که به دلیل نبود بافنده در کرمان، در سمنان کار تولید فرش کرمان را با ۴۰۰ بافنده شاهرودی دنبال می کند. مهم این است که فرش کرمان بافته شود و این تولید به نام قالی کرمان در حال انجام است. برخی استان های دیگر هم اظهار تمایل کرده اند که فرش کرمان را ببافند و تولیدکنندگان با آنها همکاری می کنند.

اسلامی گفت: کرمان هنوز هم از لحاظ تولید فرش دستباف کرمان از سایر استان ها بالاتر است.

امکان ثبت فرش کرمان به نام هیچ منطقه ای در دنیا وجود ندارد

وی در خصوص نگرانی های در خصوص بافت فرش کرمان در سایر استان ها گفت: فرش کرمان ثبت ملی و جهانی شده است. بر این اساس امکان ثبت فرش کرمان به نام هیچ منطقه ای در دنیا وجود ندارد. طرح ها، رنگ ها و نقشه های قالی کرمان مشخص بوده و ثبت جهانی شده است و هیچ کس نمی تواند این صنعت و هنر کرمانی را به نام خودش ثبت کند.

اسلامی همچنین با اشاره به اینکه ثبت ملی راور انجام شده است، مراحل ثبت جهانی هم در حال انجام است، افزود: همچنین فرش شهربابک به ثبت ملی رسیده و برای ثبت جهانی باید پی گیری هایی از سوی وزارت امور خارجه انجام شود.

وی اظهار کرد: حاشیه سود در این حوزه کم است. دلیل این مساله این است که وقتی فرش تحریم باشد، صادرات انجام نمی شود و در نتیجه تولیدات باید در داخل کشور مصرف شود.

تحریم، ترمز صادرات فرش کرمان را کشید

رئیس اداره فرش سازمان صمت استان کرمان با اشاره به اینکه گمان می شود که سود فرش در جیب دلال می رود، افزود: اینگونه نیست. قیمت فرش کرمان نسبت به سایر استان ها پایین تر است حتی آنچنان سودی نصیب صادرکننده هم نمی شود. به خاطر تحریم ها صادرات انجام نمی شود و در نتیجه با عرضه زیاد و تقاضای کم مواجه می شویم که باعث شده قیمت فرش دستباف کرمان پایین و حاشیه سود کم باشد.

اسلامی در خصوص بازاریابی اظهار کرد: صادرکنندگان با دو مشکل اساسی تعهد ارزی و تحریم برای صادرات مواجه هستند. صادرکنندگان نمی توانند فرش هایشان را به اروپا صادر کنند. یک زمانی ایتالیا، آلمان، سوئیس و... فرش های کرمان را به راحتی وارد می کردند اما حالا به خاطر تحریم وارد کشورها نمی شود و باعث شده نرخ صادرات روز به روز پایین تر بیاید.

وی گفت: در حال حاضر تنها بازاری که برای فرش داریم کشورهای حاشیه حوزه خلیج فارس است که صادرات به این کشورها انجام می شود. ان شاالله در آینده فکرهای بهتری در این خصوص شود.

اسلامی: بارها تذکر داده ایم که باید تلفیقی از نقش های قدیم و جدید در قالی کرمان استفاده شود؛ باید فرش تولیدی ما به روز و متناسب با سلیقه بازار کشورهای هدف باشد

رئیس اداره فرش سازمان صمت استان کرمان در خصوص طرح و نقش گفت: متاسفانه اکثر تولید کنندگان ما نقشه های قدیمی را می بافند. بارها تذکر داده ایم که باید تلفیقی از نقش های قدیم و جدید در قالی کرمان استفاده شود؛ باید فرش تولیدی ما به روز و متناسب با سلیقه بازار کشورهای هدف باشد.

رئیس اداره فرش سازمان صمت استان کرمان اظهار کرد: متاسفانه تولیدکنندگان استان کرمان به ویژه خانگی ها به این مساله توجه نکرده و فرشی را بر اساس طرح و نقش قدیم و بدون هیچ تغییری می بافند؛ مسلما چنین فرشی برای صادرات مناسب نیست.

اسلامی گفت: باید تلفیق نقش های قدیم و جدید به گونه ای باشد که ضمن حفظ اصالت، به سلیقه مورد انتظار بازار هم توجه شود.

وی با اشاره به اینکه حتی در شهر کرمان هم در برخی جاها رنگرزی گیاهی انجام می شود، افزود: تولیدکنندگان فرش می توانند پشم ها و ریسه هایشان را برای رنگرزی به این جاها بدهند.

اسلامی با بیان اینکه مواد اولیه خوب در استان کرمان موجود است، گفت: در راور اکثر افرادی که مواد اولیه را می فروشند، متاسفانه در کیفیت های درجه دو و سه است.

رئیس اداره فرش سازمان صمت استان کرمان ادامه داد: اما با این حال مواد درجه یک موجود است و از تولیدکنندگان فرش می خواهیم که از این مواد با کیفیت استفاده کنند تا به فرش ضربه زده نشود. گرچه با این کار قیمت فرش بالا می رود اما در بلندمدت بسیار به نفع فرش می شود.

آمادگی اتاق کرمان برای حمایت از احیای فرش اصیل کرمانی

رئیس اتاق کرمان چندی پیش با بیان اینکه فرش کرمان همواره بر تارک تاریخ و جزو افتخارات بوده است، گفت: اگرچه معتقدیم قالی کرمان همچنان شهرت جهانی دارد اما کمی کم رنگ تر شده و نیازمند تبلیغ است؛ بنابراین باید میثاق ببندیم تا با بازگشت عظمت گذشته فرش کرمان، رونق جهانی برقرار و زبانزد عام و خاص شود.

سید مهدی طبیب زاده ادامه داد: فعالان فرش به صورت جدی پای کار هستند و علیرغم همه مشکلات چراغ فرش کرمان را زنده نگه داشته اند اما همه اذعان داریم که فرش کرمان نیاز به توجه جدی دارد و اتاق کرمان با توجه به نقش مهمی که در اقتصاد، اشتغال، فرهنگ و هنر کرمان ایفا می کند، به موضوع فرش نیز توجه ویژه دارد.

وی با بیان اینکه ما خود را مدیون فعالان فرش می دانیم زیرا پایه گذاران اتاق کرمان از فعالان این حوزه بودند، گفت: با کمک پیشکسوتان و فعالان حوزه فرش همواره تلاش داریم، قالی کرمان جایگاه دوباره خود را پیدا کند و در همین راستا جشنواره قالی کرمان طراحی شد.

رئیس اتاق کرمان با درخواست از کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق ایران برای اهمیت، توجه و حساسیت بیشتر نسبت به فرش کرمان، تصریح کرد: استاندار کرمان علاقه مند به حوزه فرش هستند و مدیران استان نیز همه آماده هستیم تا عظمت گذشته فرش را تکرار کنیم و اتاق کرمان نیز به این موضوع توجه ویژه دارد.

وی با اشاره به برگزاری نمایشگاه فرش کرمان بیان کرد: اعلام آمادگی می کنیم تا تمام تلاش خود را برای کار مهم احیای عظمت فرش کرمان به کار بگیریم و امیدواریم سال جدید شاهد رونق بیش از پیش نمایشگاه باشیم و فرش کرمان در مسیر تعالی و پیشرفت قرار گیرد.

فرش دستباف کرمان که روزگاری نامی درخشان در عرصه هنر و تجارت جهانی داشت، امروز درگیر چالش‌های متعددی از تأمین مواد اولیه گرفته تا مشکلات صادرات و کاهش رغبت نسل جوان است.

اگر چه ثبت جهانی این فرش مانعی در برابر مصادره نام آن توسط دیگر مناطق محسوب می‌شود، اما بدون حمایت‌های اساسی در زمینه تولید، بازاریابی و بیمه قالیبافان، بیم آن می‌رود که این هنر اصیل بیش از پیش کمرنگ شود.

آینده فرش کرمان در گروی تصمیمات و اقدامات جدی مسئولان، حمایت از بافندگان و تطبیق طرح‌ها با نیازهای بازار جهانی است. اگر امروز برای حفظ این میراث ارزشمند تدبیری اندیشیده نشود، فردا شاید دیر باشد.