لزوم اتصال ریلی مجدد ایران به افغانستان؛ فرصتهای اقتصادی کابل برای تهران

بازار؛ گروه بین الملل: با گذشت حدود دو سال از روی کار آمدن طالبان در افغانستان و اداره این کشور، بسیاری از کشورهای همسایه و غیر همسایه افغانستان موضع تقریبی خود را در خصوص همکاری و یا عدم همکاری با دولت جدید این کشور مشخص کرده اند.

اگرچه می توان گفت که تمامی این مواضع تا حد زیادی محتاطانه بوده و هیچ کشوری از جمله ایران و پاکستان به عنوان دو همسایه مهم افغانستان، حاضر به گسترش روابط سیاسی – تجاری خود با طالبان نشده و همچنان همه سعی دارند روابط خارجی خود با طالبان را به گونه ای حفظ نمایند که دستکم مخاطرات امنیتی ناشی از برخی فعالیت های این گروه، به امنیت داخلی آنها لطمه ای وارد نکند.

با اینحال، در سوی دیگر ماجرا، اگرچه برخی ویژگی های سیاسی – اجتماعی طالبان چندان شباهتی به دولت های مدرن حاکم بر جهان ندارد، اما حقیقت امر این است که موفقیت این گروه در زمینه اقتصادی طی بازه زمانی یاد شده، حتی در بسیاری از فاکتورها از حکومت پیشین افغانستان بیشتر بوده است؛ موضوعی که برای تمامی قدرت های منطقه ای و جهانی نیز تا حد زیادی شگفتی ساز شده است.

سنجش میزان موفقیت طالبان در اقتصاد و تجارت خارجی

پیش از ارزیابی عملکرد کلی طالبان در زمینه اقتصاد و تجارت خارجی باید به این نکته توجه داشت که در زمان روی کار آمدن این گروه در افغانستان در آگوست ۲۰۲۱، این کشور از داخل و خارج دچار مشکلات عدیده ای بوده که از جمله می توان به مهاجرت گسترده نیروی کار ماهر و سرمایه داران، قطع بخش مهمی از کمک های خارجی از سوی دولت ها و سازمان های بین المللی، کوچ دسته جمعی بسیاری از استارت آپ ها و شرکت های مستقر شده در افغانستان طی ۲۰ سال گذشته، بی ثباتی سیاسی و تحریم های اقتصادی، ناامنی اجتماعی و افزایش سهمگین آوارگان ناشی از درگیری های داخلی افغانستان و بسیاری از موارد مشابه روبرو بوده است. در این میان، شیوع کرونا و تبعات اقتصادی آن نیز به مشکلات داخلی افغانستان اضافه شده که تمامی فاکتورهای مذکور برای فروپاشی اقتصادی کشوری چون افغانستان کافی است.

با اینحال، برخی اقدامات متقابل طالبان از جمله ممنوعیت خرید و فروش دلار و خارج کردن آن از افغانستان، افزایش درآمدهای دولت از طریق افزایش مالیات، مبارزه گسترده با فساد اداری، کنترل موثر بر بازار ارزهای خارجی و رشد تولید داخلی (طی دو سال گذشته) منجر به رشد اقتصادی افغانستان دستکم طی سال ۲۰۲۳ شده است.

بانک جهانی در جدیدترین گزارش خود (۳۰ می ۲۰۲۳) نسبت به بروز نشانه های مثبت از اقتصاد افغانستان، تثبیت نرخ افغانی، مدیریت بهتر دارایی های ملی، بهبود دسترسی شهروندان به سپرده و خدمات بانکی و بهتر شدن ارائه خدمات دولتی در پی استقرار سیستم مالیاتی جدید اشاره کرده است

بانک جهانی در جدیدترین گزارش خود (۳۰ می ۲۰۲۳) نسبت به بروز نشانه های مثبت از اقتصاد افغانستان، تثبیت نرخ افغانی، مدیریت بهتر دارایی های ملی، بهبود دسترسی شهروندان به سپرده و خدمات بانکی و بهتر شدن ارائه خدمات دولتی در پی استقرار سیستم مالیاتی جدید اشاره کرده است. در نمودار زیر (برگرفته از متن گزارش بانک جهانی) می توان وضعیت تغییر شیب تورم و کاهش آن را مشاهده کرد.

اگرچه طالبان در برخی موارد نیز تندروی هایی چون اعلام ممنوعیت معاملات آنلاین و ایجاد محدودیت های بیش از حد در تجارت خارجی نیز داشته است؛ اما همزمان موفق شده ارزش افغانی به عنوان ارز رسمی خود را به میزان بی سابقه ای در بازار فارکس افزایش دهد.

طالبان موفق شده طی بازه زمانی مارس ۲۰۲۲ الی مارس ۲۰۲۳ بیش از ۲.۲ میلیارد دلار مالیات حمع آوری نماید که این امر در کنار الگوهای موفق این گروه در کنترل واردات قاچاق و مواردی چون قراردادن سقف برای تراکنش های روزانه بانکی، منجر به جلوگیری از ورشکستگی بانک ها شده است.

حجم تجاری رو به افزایش ایران و افغانستان

بر اساس گزارش منتشر شده از سوی اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی ایران، در سال مالی ۲۰۲۲ الی ۲۰۲۳ (منتهی به ماه مارس) بیش از ۱.۶۶ میلیارد دلار برآورد شده است؛ موضوعی که همزمان مورد پذیرش گمرک ایران نیز قرار گرفته است. طالبان در این بازه زمانی، بیش از ۳۴۰۵ تن کالا با ایران مبادله کرده که البته این رقم شامل همکاری های نفتی میان دو طرف نمیشود. هرچند میزان مراودات جاری ایران و افغانستان در بازه زمانی مذکور نسبت به سال مالی قبل دچار افت ۱۰ درصدی شده است؛ اما با توجه به مشکلات داخلی افغانستان در سال ۲۰۲۱ – ۲۰۲۲ طبیعی به نظر میرسد.

علاوه بر تخصیص ۷۰ درصد از مراودات تجاری دو کشور ایران و افغانستان به سوخت و سایر مشتقات نفتی از جمله قیر، گاز و روغن های معدنی، مابقی سهم صادرات ایران را محصولات کشاورزی، مصالح ساختمانی، موارد بهداشتی و شوینده و … تشکیل میدهند.

نگاهی به آمار و ارقام مختصر و اجمالی بالا نشان می دهد که اقتصاد طالبان طی سال های آتی به احتمال زیاد ترازی مثبت را تجربه خواهد کرد. بررسی آخرین وضعیت تراز تجاری طالبان توسط Statista نشان دهنده بهبود وضعیت اقتصادی افغانستان و رشد صادرات این کشور است که می تواند جذابیت زیادی برای مسیرهای ترانزیتی ایران ایجاد نماید

لزوم توجه ویژه ایران به راه اندازی مجدد خط آهن خواف – هرات

اگرچه خط ریلی خواف – هرات در بحبوحه بروز بجران در افغانستان و درگیری شدید میان دولت اشرف غنی و نیروهای طالبان تقریبا از بین رفت؛ اما طالبان بار دیگر خواستار ساخت این خط و برقراری مجدد اتصال ریلی میان دو کشور شده اند.

نگاهی به آمار و ارقام مختصر و اجمالی بالا نشان می دهد که اقتصاد طالبان طی سال های آتی به احتمال زیاد ترازی مثبت را تجربه خواهد کرد

نگاهی به آمار و ارقام مختصر و اجمالی بالا نشان می دهد که اقتصاد طالبان طی سال های آتی به احتمال زیاد ترازی مثبت را تجربه خواهد کرد. بررسی آخرین وضعیت تراز تجاری طالبان توسط Statista نشان دهنده بهبود وضعیت اقتصادی افغانستان و رشد صادرات این کشور است که می تواند جذابیت زیادی برای مسیرهای ترانزیتی ایران ایجاد نماید.

از سوی دیگر، طالبان طی ماه های گذشته تحرکات بسیار مثبتی برای افزایش حضور در مجامع مهم اقتصادی بین المللی مانند نشست جاده ابریشم چین در ماه اکتبر، افزایش همکاری با کشورهای CIS، امضای قرارداد با پاکستان و چین برای ساخت مسیرهای ترانزیتی جاده ای و ریلی و … داشته اند که تمامی این موارد نوید بخش تغییر رویکرد این گروه از فاز امنیتی به فاز توسعه مناسبات تجاری – سیاسی بین المللی است.