تهمینه غمخوار؛ بازار: به تازگی ارمنستان اعلام کرده که به اهمیت راه اندازی سریع کریدور خلیج فارس_دریای سیاه پی برده و منتظر پاسخ نهایی ایران است. این موضوع در حالی مطرح شد که چندی پیش هم، وزیر امور خارجه جمهوری ارمنستان در دیدار با همتای ایرانی خود در تهران ضمن با اهمیت خواندن رابطه با کشور همسایه، جمهوری اسلامی ایران، به توافقات سال گذشته سران دو کشور در تهران اشاره و بر لزوم اجرایی شدن هرچه سریعتر این توافقات به ویژه فعال‌سازی کریدور خلیج فارس_ دریای سیاه و اجرای توافقات در زمینه مبادله انرژی بین دو کشور تاکید کرد.
وزارت امور زیربنایی ارمنستان اعلام کرد که ششمین و آخرین جلسه نمایندگان این پروژه آوریل ۲۰۲۲ در بلغارستان برگزار شد. در این نشست نمایندگان ارمنستان، ایران و بلغارستان پروتکل این نشست را امضا کردند که بیان می‌کند نسخه نهایی توافقنامه خلیج فارس_ دریای سیاه آماده است.
این وزارتخانه اعلام کرده که آماده تصویب این توافقنامه است و معتقد است که راه اندازی این پروژه به توسعه نوع حمل و نقل چندوجهی انگیزه داده و عملکرد ترانزیت ارمنستان را در حمل و نقل بین المللی بار در امتداد محور اروپا - آسیا افزایش می‌دهد.
در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع روابط ایران و ارمنستان و راه اندازی کریدور خلیج فارس_دریای سیاه، خبرنگار بازار گفتگویی با «احسان موحدیان» مدرس دانشگاه علامه طباطبایی و کارشناس مسائل قفقاز انجام داده که در ادامه می خوانیم.
* یکی از جنبه های توسعه همکاری میان دو کشور بحث ترانزیت و کریدورها است. بر همین اساس، ارمنستان به تازگی اعلام کرده که آماده تصویب توافقنامه خلیج فارس_دریای سیاه است و معتقد است که راه اندازی این پروژه به توسعه نوع حمل و نقل چندوجهی انگیزه داده و عملکرد ترانزیت ارمنستان را در حمل و نقل بین المللی بار در امتداد محور اروپا_آسیا افزایش می‌دهد. ارزیابی شما از راه اندازی این کریدور و کمک به موقعیت این کشور و گسترش روابط هر چه بیشتر با ایران چیست؟
راه اندازی این کریدور به حیات و ممات ارمنستان وابسته است، چرا که این کشور محصور در خشکی و دارای دو همسایه متخاصم به نامهای آذربایجان و ترکیه است. از طرفی، به دلیل آنکه گرجستان هم یک کشور صنعتی نیست و تحت فشار روسیه قرار دارد، ارمنستان نمی تواند بر روی کمک آن حساب کند؛ ضمن اینکه تا حدی با باکو و آنکارا در جهت تضعیف ایروان همراه است.
با توجه به اینکه شکل گیری این کریدور امری حیاتی برای ارمنستان در نظر گرفته می شود، این کشور باید در این زمینه دارای جدیت بیشتری باشد و وارد فعالیت با شرکتهای ایرانی در حوزه ساخت و ساز و جاده و تونل سازی شود
بر همین اساس، تنها مفر، راه تنفس و کشوری که می تواند به ارمنستان کمک کند، ایران است. لذا، با توجه به اینکه شکل گیری این کریدور امری حیاتی برای ارمنستان در نظر گرفته می شود، این کشور باید در این زمینه دارای جدیت بیشتری باشد و وارد فعالیت با شرکتهای ایرانی در حوزه ساخت و ساز و جاده و تونل سازی شود. البته، قرار بود که این اقدام و فعال سازی شرکتهای ایرانی در فصل بهار آغاز شود، اما هنوز خبری نیست و در خبرها هنوز مشخص نشده که آیا این کار شروع شده یا خیر.
در این راستا، باید سریعا وارد کار شد و تعلل نورزید؛ چرا که ترکیه و جمهوری آذربایجان در حال پیشروی کریدور رقیب کریدور شمال_جنوب یعنی مسیر ترانس_کاسپین که قرار است از کشورهای آسیای میانه به قزاقستان یا ترکمنستان رفته و از آن جا از طریق دریای کاسپین به باکو و ترکیه برسد هستند. در حقیقت، آن ۳۸ کیلومتر مرز ایران و ارمنستان است که کریدور آن ها را دچار اختلال کرده و آنها تمایل دارند که جنوب ارمنستان را اشغال کرده، کریدور جعلی زنگزور را احداث کنند و کریدور شمال_جنوب را به چالش کشانده و جلوی عملیاتی شدن آن را بگیرند.
بنابراین، شکل گیری کریدور خلیج فارس_دریای سیاه هم برای ایران و هم ارمنستان حائز اهمیت است تا از این طریق روابط دو کشور به شکل موثرتری تقویت شود. البته، در این میان مشکل این است که نه ارمنستان دارای راه آهنی از جنوب به شمال است و نه جاده های آن دارای کیفیت هستند؛ یعنی اگر شما بخواهید یک مسیر ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلومتری را در استان سیونیک به ایروان طی کنید، به جای یک تا یک و نیم ساعت، باید چهار ساعت زمان را طی کنید زیرا جاده ای قدیمی، باریک و کوهستانی است.
در جاده های استان سیونیک باید تونل های طولانی به سبک تونلهایی که در بزرگراه تهران_شمال ایران راه اندازی شده، احداث شود تا دسترسی سیونیک به ایروان راحت تر شود
در این شرایط، ایران باید خود به سرمایه گذاری بپردازد و چندان منتظر ارمنستانی نماند که نه دارای نفت و نه اتصال مستقیم به دریا است. در جاده های استان سیونیک باید تونل های طولانی به سبک تونلهایی که در بزرگراه تهران_شمال ایران راه اندازی شده، احداث شود تا دسترسی سیونیک به ایروان راحت تر شود.
* برای ساخت این تونلها، ایران چه اقداماتی باید انجام دهد؟ احداث کریدورها تا چه اندازه در بهبود روابط ایران و ارمنستان در منطقه موثر است؟
ایران باید امکانات فنی_مهندسی خود را به ارمنستان انتقال داده و با انعقاد قراردادهای بلندمدت با ارامنه، کار احداث تونل سیونیک را آغاز کند تا بتواند موقعیت ژئوپلیتیکی خود را در منطقه تثبیت کند و ارمنستان نیز از بن بست فعلی به خاطر پرپیچ و خم و کوهستانی بودن منطقه خارج شود و یک شاخه اصلی کریدور شمال به جنوب از ایروان به ایران کشیده شود. در این صورت، زمانی که باکو متوجه شود که ایران مسیر رقیبی را برای کریدور شمال_جنوب طراحی کرده، از گستاخی های آن کاسته می شود و کمتر می تواند در مرز آستارا ایرانی ها مورد آزار خود قرار دهد.
در حالی که اهمیت توسعه روابط اقتصادی ارمنستان و گسترش مسیر کریدوری در حوزه اقتصادی بسیار زیاد است، اگر ما به این گونه اقدامات دست نزنیم، امنیت و اقتصاد ایران نیز توسعه نخواهد یافت. با این اقدامات، در واقع ایران به خود کمک کرده و از انزوای بین المللی رهایی یافته و از شکل گیری بلوکهای متخاصم در همسایگی خود جلوگیری خواهد کرد.
زمانی که وضعیت اقتصادی ارمنستان از طریق توسعه همکاری های اقتصادی با ایران و ایجاد کریدورها بهبود یابد، خطر تنشهای داخلی، اعتراضات مردمی و درگیریهای سیاسی که در این کشور در حال افزایش است و امکان سوء استفاده ترکیه و آذربایجان در جهت اشغال جنوب ارمنستان وجود دارد، کاهش پیدا کرده و ثبات و امنیت در ارمنستان برقرار خواهد شد
این نفوذ اقتصادی، اتصال اروپا و غرب آسیا، آسیای شرقی و کشورهای آسیای میانه را از طریق ایران به سایر نقاط دنیا ممکن می سازد و اهمیت جایگاه ایران را افزایش خواهد داد؛ ضمن اینکه زمانی که مسیرهای بین المللی از ایران عبور می کند، هزینه تجاوز و درگیری با ایران افزایش پیدا خواهد کرد.
از آن طرف، زمانی که وضعیت اقتصادی ارمنستان از طریق توسعه این همکاری های اقتصادی با ایجاد کریدور بهبود یابد، خطر تنشهای داخلی، اعتراضات مردمی و درگیریهای سیاسی که در این کشور در حال افزایش است و امکان سوء استفاده ترکیه و جمهوری آذربایجان در جهت اشغال جنوب ارمنستان وجود دارد، کاهش پیدا کرده و ثبات و امنیت در ارمنستان برقرار خواهد شد؛ ضمن اینکه زمینه توسعه و پیشرفت آن افزایش خواهد کرد. علاوه بر این، کاهش نفوذ قدرتهای دشمن با ایران نیز مشاهده خواهد شد و ما می توانیم با سیاست مهار امریکا برای جلوگیری از ایفای نقش ایران در منطقه مقابله نماییم.
* با توجه به توضیحات جنابعالی، نقش روسیه در این راستا و تعاملات آنها با ایران در ارمنستان چیست؟ تشکیل کریدوری که ایران، آذربایجان، ارمنستان، گرجستان و بلغارستان را به هم متصل می کند، چه مزایایی برای کشورها و شهرهای در طول مسیر خواهد داشت؟
روسها هم در این زمینه با ایران همراه هستند و نگرانی های آنها از سیاستهای امریکا و تبعات جنگ اوکراین می تواند موجب شود تا سیاستهای ایران و روسیه در ارمنستان به یکدیگر نزدیک شده و این اتفاق منجر به ایجاد اشتغال برای اتباع ایران به ویژه مرزنشینان و رشد تبادلات اقتصادی، فرهنگی و تمدنی دو کشور خواهد شد.
تکمیل مسیرهای کریدوری باعث خواهد شد که در طول مسیر کریدور خلیج فارس به دریای سیاه شهرهایی که در امتداد آن قرار دارند، پیشرفت و ارتقاء پیدا کرده و شکل گیری بازارچه های مرزی در این راستا می تواند جلوی تاثیرگذاری منفی و نفوذ و حضور کشورهای خارجی را بگیرد.
ضمن تسریع ساخت کریدور خلیج فارس_دریای سیاه، ایران باید از طریق وزراتخانه های اقتصادی خود و حمایت آنها از شرکتهای راه سازی ایرانی به همراه افزایش فعالیتهای بخش خصوصی و همکاری های استانی خود تلاش نماید
افزون بر این، با این اقدام جلوی مهاجرت مردمان این منطقه به خصوص مناطق مرزی و جنوب ارمنستان نیز گرفته خواهد شد. پر بودن مرزهای ما و حضور مرزنشینان، امنیت آن مناطق را به میزانی بیشتر تامین کرده و ارمنستان نیز به خاطر عضویت آن در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و تسریع دسترسی ما به بازار ۴۵۰ میلیونی دارای اهمیت زیادی است.
البته برای حل مشکلات ذکر شده، باید در تسریع ساخت این کریدور، ایران از طریق وزراتخانه های اقتصادی خود و حمایت آنها از شرکتهای راه سازی ایرانی به همراه افزایش فعالیتهای بخش خصوصی و همکاری های استانی خود تلاش نماید.
* اگر کریدور شمال_جنوب با توجه به فشارهای وارده از سوی جمهوری آذربایجان راه اندازی نشود، عملا ارمنستان در یک بن بست ژئوپلیتیکی و استراتژیکی گرفتار خواهد شد. دیدگاه شما در این باره چیست؟
اگر این مسیر راه اندازی نشود؛ یعنی اگر مسیر ریلی چابهار به زاهدان تکمیل نگردد و از طرف دیگر مسیر رشت به کاسپین نیز کامل نشود، ضمن اینکه جاده های ارمنستان نیز توسعه پیدا نکند، در حالی که ارمنستان در منطقه قره باغ با چالش حجمی آذربایجان روبرو است، اگر باکو بتواند آن منطقه را پس بگیرد و کامل تسخیر کند، به طور قطع، از آن جا به سمت سیونیک حرکت خواهد کرد.
به عبارت دیگر، اگر جمهوری آذربایجان از تصرف و تسخیر منطقه قره باغ کوهستانی آسوده خاطر شود، در آن منطقه دیگر دارای چالشهای امنیتی نبوده و از آن منطقه به سمت جنوب ارمنستان حرکت کرده و با توسل به زور و جنگ و فریب کاری های امنیتی، سیاسی و اقتصادی آن منطقه را نیز در اختیار و کنترل خود قرار خواهد داد؛ در حالی که البته حتما حضور اسرائیلیها و ناتو مشاهده خواهد شد که یک چالش امنیتی برای ایران خواهد بود.
پس، اگر این اتفاق رخ دهد، ارمنستان به ایروان و چند ده کیلومتر بیشتر و کمتر محدود خواهد شد و عملا یک تکه خاک بی ارزش محصور بین خاک آذربایجان، ترکیه و گرجستانی می شود که سه کشور رابطه خوبی با آن ندارند. لذا، نه تنها ارمنستان در یک بن بست ژئوپلیتیکی و استراتژیکی گرفتار بلکه نابود خواهد شد.
بر همین اساس، این مسئله که ایران همواره همسایه ارمنستان باقی بماند و هم اینکه مسیر کریدوری ایران از ارمنستان عبور کند، اهمیت دارد. با توجه به اینکه ارمنستان در طول دهه های گذشته همواره همسایه خوبی برای ایران بوده و از طرفی محل فعالیت رژیم صهیونیستی در جهت ایجاد چالش امنیتی برای ما در مرزها نبوده است، این موضوع مهم است که ایران همکاری های کریدوری و تجاری خود را با ارمنستان تقویت کرده و آن را توسعه دهد.
نظر شما