حمایت چین از تبدیل افغانستان به هاب ترانزیت منطقه| زنگ خطر جدی برای چابهار به صدا درآمد!

بازار؛ وحید پورتجریشی: همانطور که از قبل پیش بینی می شد، طرح بلند پروازانه چین برای تاسیس مسیر ترانزیتی خود به پاکستان و بندر گوادار در این کشور، نهایتا پای افغانستان را نیز به میان کشیده و وزرای خارجه سه کشور چین، پاکستان و افغانستان طی دیداری رسمی با یکدیگر، نخستین سند همکاری مشترک برای توسعه کریدور مشترک چین و پاکستان (CPEC) به سمت افغانستان را به امضا رساندند.

بر اساس مفاد درج شده در این سند همکاری که طی برگزاری پنجمین نشست مشترک سه کشور (روز ۶ می) و با حضور امیرخان متقی (سرپرست وزارت خارجه افغانستان)، بیلاوال بوتو زرداری (وزیر خارجه پاکستان) و کین گانگ (وزیر خارجه چین) به امضا رسید؛ قرار است در راستای کمک های بشر دوستانه و حمایت از ثبات و امنیت افغانستان، شاخه ای از کریدور مشترک میان چین و پاکستان به سمت افغانستان راهی شده و در ادامه، با اتصال به حیرتان و سپس شهر ترمز در نقطه مرزی افغانستان به ازبکستان متصل شود.

یکی از نکات بسیار مهم و حائز اهمیت در این سند همکاری، عزم سه طرف برای تبدیل افغانستان به هاب ترانزیت منطقه و نقطه اتصال این کشور به پاکستان و چین بوده که می تواند نقشی جدی و مهم در پیوند آسیای میانه با جنوب آسیا را برای کابل تعریف نماید. در حقیقت، با برقراری این اتصال، اقغانستان به بخشی از پروژه مهم و استراتژیک کمربند و جاده چین (BRI) تبدیل خواهد شد که دستکم در این زمینه از ایران پیشی خواهد گرفت!

اهمیت و وسعت کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC)

کریدور اقتصادی پاکستان–چین (به اردو: پاکستان–چین اقتصادی راهداری؛ به چینی: 中国-巴基斯坦经济走廊) موسوم به CPEC مجموعه‌ای از پروژه‌های زیرساختی است که هم‌اکنون در سرتاسر پاکستان در حال احداث است. ارزش اقتصادی آن در ابتدا ۴۶ میلیارد دلار آمریکا بود اما اکنون به ۵۴ میلیارد دلار رسیده‌ است. این طرح اقتصادی قرار است با احداث شبکه‌های حمل‌ونقلی مدرن، تولید نیروگاه‌های انرژی، و ایجاد مناطق ویژهٔ اقتصادی، زیرساخت‌های کشور پاکستان را به‌ سرعت مدرن کند و اقتصاد آن کشور را قوت ببخشد. در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۶، محموله‌های چینی از راه زمینی به بندر گوادر پاکستان حمل شدند و از آنجا از راه آبی به آفریقا و غرب آسیا فرستاده شدند. به این ترتیب این کریدور اقتصادی تا اندازه‌ای عملیاتی شد.

شبکهٔ گسترده‌ای از بزرگ‌راه‌ها و راه‌آهن‌ها به عنوان بخشی از طرح کریدور اقتصادی در سرتاسر پاکستان ساخته خواهند شد. طبق برآورد دولت پاکستان، شبکهٔ حمل‌ونقل عمدتاً مستعمل این کشور باعث هدررفت منابعی برابر ۳٫۵ درصد تولید ناخالص داخلی پاکستان می‌شود.

شبکه‌های جدید حمل‌ونقل که به عنوان جزئی از طرح کریدور اقتصادی ساخته خواهند شد، بنادر گوادر و کراچی را به شمال پاکستان، و نیز غرب چین و آسیای میانه متصل خواهند کرد. بزرگراهی به طول ۱۱۰۰ کیلومتر بین کراچی و لاهور ساخته خواهد شد و شاهراه قراقرم بین راولپندی و مرز چین بازسازی خواهد شد. راه‌آهن کراچی–پیشاور نیز تا سال ۲۰۱۹ توسعه خواهد یافت و پذیرای قطارهایی با سرعت ۱۶۰ کیلومتر در ساعت خواهد شد. شبکهٔ راه‌آهن پاکستان گسترش خواهد یافت تا به شبکهٔ راه‌آهن چین در کاشغر متصل شود. مدرنیزه کردن شبکه‌های حمل‌ونقلی ۱۱ میلیارد دلار هزینه بر خواهد داشت.

بیش از ۳۳ میلیارد دلار در زمینهٔ زیرساخت‌های انرژی در پاکستان سرمایه‌گذاری خواهد شد تا از مشکل کمبود مزمن انرژی در پاکستان بکاهد. در حال حاضر پاکستان بیش از ۴۵۰۰ مگاوات کسری انرژی دارد که زیانی معادل ۲ تا ۲٫۵ درصد تولید ناخالص داخلی را متحمل کشور می‌کند.

آثار و نتایج احتمالی طرح کریدور اقتصادی بر کشور پاکستان با اجرای طرح مارشال توسط ایالات متحده در اروپای پس از جنگ جهانی دوم مقایسه شده‌است. مقامات پاکستانی پیش‌بینی می‌کنند اجرای این طرح اقتصادی ۲٫۳ میلیون شغل بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۳۰ به وجود آورد و رشد اقتصادی کشور را سالانه ۲ تا ۲٫۵ درصد افزایش دهد. با فرض اجرای تمام‌وکمال پروژه‌های برنامه‌ریزی‌شده، ارزش سرمایه‌گذاری‌ها در این طرح به اندازهٔ کل سرمایه‌گذاری‌های خارجی در پاکستان از ۱۹۷۰ تاکنون، و برابر ۱۷ درصد تولید ناخالص داخلی پاکستان در ۲۰۱۵ خواهد بود.

ادامه بلاتکلیفی ایران بر سر چابهار و پیشی گرفتن گوادار پاکستان

بندر گوادار پاکستان در مجاورت تقریبی بندر چابهار ایران، پایانه اصلی کریدور CPEC محسوب می شود که سرمایه گذاری های عظیمی از سوی چینی ها بر روی این بندر در حال انجام است. اکنون، با قرار اتصال افغانستان به کریدور مذکور، این بندر نقشی بسیار مهمتر از گذشته به خود گرفته و نه تنها نقطه اتصال بار صادراتی چین به دریای عرب، بلکه نقطه اتصال بار ترانزیتی کشورهای آسیای میانه به این دریا نیز محسوب می شود.

اما در آن سوی میدان، بندر چابهار ایران با مختصات و ویژگی هایی بسیار شبیه به بندر گوادار قرار دارد که پیمانکاری آن به هندی ها واگذار شده است. علیرغم نمایش های متعدد دولت هند در خصوص تعلق خاطر به بندر چابهار و برگزاری «روز ملی چابهار» در تقویم سال گذشته این کشور که با سخنرانی نارندرا مودی نخست وزیر هند برگزار شد، عملا دولت هند به بهانه وجود تحریم های اقتصادی وضع شده علیه ایران، مدتهاست که ساخت این پروژه را نیمه کاره رها کرده و از همین روی، با توجه به پیشرفت چشمگیر ساخت بندر گوادار در پاکستان، هر روز از اهمیت استراتژیک چابهار در ایران کاسته می شود.

ذکر این نکته نیز الزامی است که دولت هند با ادامه مسیر کریدور CPEC به سمت افغانستان که از منطقه کشمیر عبور می کند، مخالفت کرده و معتقد است که این مسیر از اراضی اشغالی متعلق به هند در کشمیر عبور می کند. با اینحال، امضای سند همکاری سه جانبه میان افغانستان، چین و پاکستان نشان داد که پکن هیچ وقعی به اعتراضات دهلی نو ننهاده و در هر صورت با جدیت تمام کار خود را دنبال می کند.

از سوی دیگر، بر اساس مفاد مندرج در معاهدات و عرف تجارت بین الملل، گرفتن کار ساخت چابهار از هند و یافتن پیمانکار جدید امری ساده نبوده و موانع حقوقی متعددی پیش روی این کار وجود دارد. همچنین، تهران همچنان به دهلی نو به عنوان یکی از مشتریان بالقوه نفت در آینده نگریسته و ظاهرا تمایلی به فسخ قرارداد با هند در زمینه ساخت و توسعه بندر چابهار که می تواند منجر به ایجاد تنش میان دو طرف شود، ندارد.

نکته مهم دیگر که در بررسی کریدورها باید آن را مد نظر قرار داد این است که هر کریدور نیازمند چشمه بار بوده و بدون وجود چنین چشمه ای، تاسیس آن بی معنا خواهد بود. دو چشمه اصلی بار آسیا نیز دو کشور هند و چین هستند که چین در حال ساخت بندر گوادر و هند نیز در رقایت همیشگی با رقیب چینی خود در حال ساخت چابهار است. بر همین اساس، حتی اگر کار ساخت چابهار از هند گرفته شود، دیگر جشمه باری باقی نخواهد ماند که چابهار نقطه استراتژیک آن تلقی شود.

لذا به نظر می رسد، در حال حاضر توسعه بندر چابهار در بلاتکلیفی محض به سر برده و علیرغم پیشرفت رو به جلوی رقیب خود یعنی گوادار پاکستان، هیچ برنامه جدی از سوی طرف هندی برای ادامه ساخت و توسعه این بندر وجود ندارد.