تهمینه غمخوار؛ بازار: در یک اتفاق بزرگ، به تازگی نشستی میان ایالات متحده، عربستان، هند و امارات یعنی یک اتحاد چهارگانه جدید در ریاض برگزار شده؛ در حالی که عربستان سعودی در این پروژه گنجانده شده، در حالی که هدف آن امنیت بیشتر منطقه خاورمیانه و ارتباط آن با هند و جهان است.
بر همین اساس، پروژه راه آهن خاورمیانه، توسعه زیرساخت‌های ریلی بزرگ در این منطقه و سپس گسترش آن به امریکا و هند از طریق خطوط کشتیرانی است که یکی از دستور کار اصلی اجلاس سران بوده است. جالب است که دیدار میان سران این چهار کشور یک روز قبل از حضور الی کوهن وزیر امور خارجه اسرائیل در هند و امضای توافقنامه‌های مختلف برای تقویت تعاملات دوجانبه در بخش های مختلف صورت گرفته است.
این نشست که اولین در نوع خود بوده است، امریکا و متحدین آن را بر روی یک پلتفرم مشترک در راستای رسیدن به یک هدف مشترک و ایجاد ارتباط بی سابقه در غرب هند قرار می دهد که ایالات متحده یکی از نیروی محرکه این ائتلاف است. در همین راستا، اکسیوس هم در گزارش خود اعلام کرده که انتظار می رود هر چهار کشور نقشه راه شبکه ای از راه‌آهن را که کشورهای خلیج فارس را به هند و ایالات متحده متصل می کند، تهیه کنند.
در حالی که در حال حاضر اسرائیل بخشی از این ابتکار عمل نیست، ایده اتصال خاورمیانه از طریق راه آهن را در جلسات آی تو یو تو در سال گذشته مطرح کرده بود، در حالی که بخش مهم این ابتکار استفاده از هند و به کارگیری ظرفیت و توانمندی های دهلی در چنین پروژه های زیرساختی بزرگ است. البته اگر تلاش ها برای عادی‌سازی روابط در منطقه جواب بدهد، اسرائیل هم می‌تواند در آینده به این پروژه بپوندد. پیشنهاد ابتکار جدید در جریان مذاکراتی در ۱۸ ماه گذشته در ائتلاف هند، ایالات متحده، اسرائیل و امارات مطرح شد و در اواخر ۲۰۲۱ برای بحث در مورد پروژه های زیرساختی استراتژیک در غرب آسیا یا خاورمیانه راه اندازی گردید.
حال تحلیلهای گوناگونی را می توان در این راستا و اهدافی که این گروه تحت رهبری امریکا و البته با وجود حضور هند دنبال می کند، ارائه کرد:
در درجه نخست باید این نکته را مد نظر قرار داد. اینکه ایالات متحده مطرح کرده که اتصال آسیای جنوبی به خاورمیانه و امریکا هدف این کریدور بزرگ ریلی است و یکی از ارکان استراتژی دولت بایدن در خاورمیانه یکپارچگی منطقه ایست، در حقیقت برای کاهش نفوذ چین و مقابله با این کشور است چرا که چین در حال حاضر نفوذ فزاینده ای در بیشتر مناطق از جمله خاورمیانه و آسیای مرکزی دارد و در سالهای اخیر میزان سرمایه گذاری خود را در منطقه افزایش داده و اخیرا نیز روابط خوبی با کشورهای عربی من جمله عربستان برقرار کرده است.
بنابراین سوالی که مطرح می شود این است که این پروژه خط آهن با یک کمربند_یک جاده چین در تقابل خواهد بود؟ استدلالی که در این جا مطرح می شود این است که این پیوند ریلی بزرگ، در صورت ایجاد و آغاز به کار، می تواند به خوبی مقابله ای قوی با طرح های توسعه طلبانه چین و نفوذ فزاینده در منطقه باشد. ابتکار کمربند و جاده یک پروژه بسیار جاه طلبانه و بی سابقه برای توسعه روش های جدید ارتباط بدون درز با غرب از طریق شبکه ریلی است؛ ضمن اینکه از طریق این ابتکار چین، پکن در صدد است تا ارتباط خود را با خاورمیانه توسعه داده و به بازیگر مهمی در امور خاورمیانه تبدیل شود. بر همین اساس، ایالات متحده، با هدف محدود کردن نفوذ فزاینده چین در منطقه، مشتاق راه اندازی راه آهن از طریق خاورمیانه با حضور کشورهای عربی متحد خود است که تا هند امتداد دارد.
نکته دیگر این است که بازیگر مهمی چون هند در این پروژه حضور دارد که بر اساس پیش بینی ها در چند سال آینده حتی از چین هم پیشی خواهد گرفت. به همین دلیل است که امریکا حضور هند در این ائتلاف را مهم می داند، زیرا هم می تواند از تخصص و توانمندی های هند بهره مند شود و به هدف خود دست یابد و هم هند را از حضور پررنگ در پروژه ای حائز اهمیتی چون کریدور شمال_جنوب، توسعه بندر چابهار و تقویت ارتباط با ایران باز دارد؛ در حالی که می داند هند هم ضمن تمایل برای توسعه روابط با کشورهای دیگر، کماکان متحد امریکا باقی خواهد ماند.
در همین راستا، مشاور امنیت ملی هند در روز یکشنبه در عربستان با همتایان امریکایی و اماراتی خود و ولیعهد سعودی دیدار کرد و یک پروژه زیرساختی مشترک مورد بحث و گفتگو قرار گرفت. افزون بر این، آژانس امنیت ملی ایالات متحده بار دیگر با همتای هندی خود در این ماه در حاشیه اجلاس چهارگانه در استرالیا دیدار خواهد کرد. این موضوع نشان می دهد که امریکا تمام تلاش خود را به کار گرفته تا هند را بیشتر به سوی پروژه های مشترک سوق دهد.
با این حال، هند دست از چابهار بر نمی دارد؛ در حالی که این بندر که به یک کریدور کلیدی ترانزیت و حمل و نقل تبدیل خواهد شد؛ می تواند هند را از طریق ایران به افغانستان و دیگر کشورهای آسیای میانه متصل کند. بنابراین هند به این بندر نیاز دارد و بر همین اساس است که پس از دیدارهایی که میان هند و این سه کشور برگزار شد، دهلی اعلام کرد که همچنان توسعه روابط با ایران از طریق بندر چابهار حائز اهمیت است؛ در حالی که در حال حاضر هند رویکرد ویژه ای نسبت به منطقه قفقاز پیدا کرده و همگرایی راهبردی میان تهران و دهلی در رابطه با ارمنستانی که باکو قصد ارتباط آن با ایران را دارد، مشاهده شده است.
به عبارتی ایران و هند در خط مقدم راهبرد جدید امنیتی ارمنستان قرار گرفته اند که این مسئله بسیار اهمیت دارد؛ ضمن اینکه ارمنستان نیز پتانسیل و نقش هند را در پروژه های مشترک با دهلی بسیار مهم می داند. اخیرا ارمنستان پیشنهاد ایجاد کریدوری را برای اتصال خلیج فارس و دریای سیاه برای تسهیل تجارت بین هند، روسیه و اروپا داده که بر همین اساس هند در کریدور شمال_جنوب جدید که از طریق ایران، ارمنستان و گرجستان به دریای سیاه امتداد دارد، مشارکت خواهد داشت.
در حقیقت، راه اندازی کریدور خلیج فارس_دریای سیاه از طریق ارمنستان، دسترسی کالاهای هندی به بازار غرب را تسهیل کرده و به نوعی جمهوری آذربایجان را از مسیر تجاری هند با اروپا کنار می گذارد و به جای آن ارمنستان و گرجستان را جایگزین خواهد کرد، زیرا جمهوری آذربایجان روابط نزدیک تری با ترکیه و پاکستان دارد و از این رو ارمنستان از هند درخواست حمایت و کمک مالی دارد. بنابراین، اگر هند از مسیر روسیه برای رسیدن به اروپا از طریق ایران از طریق دریای خزر استفاده کند، شانس بیشتری برای دور زدن تحریم دارد و احتمال تحریم غرب را کاهش می‌دهد.
بر همین اساس، می توان گفت که هند در دو راهی های متعددی قرار گرفته است؛ از یک سو، قرار گرفتن در گروهی با حضور امریکا و از طرفی دیگر نگاه به شرق آن و تمایل زیاد برای توسعه چابهار و حضور در کریدور شمال_جنوب پیش روی آن قرار دارد. در حالی که هند به عنوان یک بازیگر مهم در شکل گیری نظم نوین جهانی نقش تاثیر گذاری خواهد داشت، حتی با وجود آنکه متحد امریکا بوده و در پروژه هایی مشترک با امریکا همسو می شود، اما دلار زدایی را نیز در پیش گرفته به طوری که سیاستگذاران هندی گام‌های متعددی در جهت تغییر ارزش دلار روپیه برداشته‌اند. حتی اخیرا گفتگویی میان مقامات ایران و هند در توافقی جدید درباره موضوعات مهمی چون دلارزدایی و دفع تحریم‌ها صورت گرفته است.
نظر شما