نفت تحریمی روسیه؛ واقعیتی جدید در بازارهای نفت آسیا| تلاش بازیگران خاورمیانه برای تصاحب سهم بیشتر

تهمینه غمخوار؛ بازار: یکی از پیامدهای بلندمدت اصلی تهاجم روسیه به اوکراین، تغییر ساختار جریان صادرات در بازار جهانی نفت است. این موضوع، عواقب مستقیمی برای بازیگران خاورمیانه خواهد داشت و آنها را وادار می کند تا تصمیم بگیرند که آیا با روسیه و یکدیگر رقابت کنند یا به هماهنگی تلاش های خود ادامه دهند.

با وجود شایعاتی مبنی بر تعلیق و کنار گذاشتن روسیه از توافق اوپک پلاس و مذاکرات چند روز گذشته برخی مقام‌های سازمان کشورهای صادرکننده نفت در خصوص این موضوع، همکاری فعلی بین مسکو و سایر تولیدکنندگان نفت ممکن است همچنان پابرجا مانده و پس از سپتامبر ۲۰۲۲، زمانی که توافق کاهش تولید منقضی می‌شود، ادامه یابد؛ هرچند احتمال این اتفاق در حال کاهش است.

بنابراین، نگرانی های مداوم در مورد ثبات بازار نفت وجود دارد و حفظ کارتل تنها راه مدیریت آن است. حتی اگر ظرفیت تولید آن رو به کاهش است، اما روسیه همچنان یک بازیگر مهم در نظر گرفته شده و نقش آن در آسیا، بازار مصرف کلیدی برای تولیدکنندگان نفت خلیج فارس، به طور بالقوه می تواند افزایش یابد.

اگر در هفته‌های اول درگیری در اوکراین سؤالاتی در مورد اینکه آیا تهدید تحریم‌ها و تنگناهای لجستیکی به مسکو اجازه می‌دهد صادرات نفت خود را از اروپا به آسیا هدایت کند، وجود داشت، اکنون پاسخ روشن است: بله، می‌تواند.

به عنوان مثال، در مورد پایانه های نفتی در غرب روسیه، حجم عرضه نفت به شرق از ۰.۱۴ میلیون بشکه در روز در ژانویه ۲۰۲۲، به ۰.۹ بشکه در روز در آوریل و ۰.۵۵ بشکه در روز در ماه می افزایش یافت.

با کنار گذاشتن نگرانی ها و تردیدهای اولیه، در میان کشورهای آسیایی، هند نیز به عنوان خریدار اصلی حجم اضافی نفت روسیه شناخته شد. واردات این کشور از تقریبا صفر در فوریه به ۰.۹ بشکه در روز در ماه می افزایش یافت. در سال های گذشته میانگین واردات هند از ۰.۲ بشکه در روز تجاوز نمی کرد.

چین نیز به سرعت از هند الگوبرداری کرد. علاقه به عرضه اضافی نه تنها از سوی خریداران سنتی هیدروکربن‌های روسی در میان شرکت‌های مستقل پالایش نفت چین، بلکه از سوی بازیگران اصلی چینی وابسته به دولت که در ابتدا گفته بودند به دلیل تهدید تحریم‌ها علاقه‌ای به خرید نفت روسیه نخواهند داشت، بروز کرد.

با این حال، همانطور که آمار نشان می دهد، پس از کاهش اولیه صادرات نفت روسیه به چین از ۱.۷ بشکه در روز در ژانویه به ۱.۴ بشکه در روز در فوریه، این حجم مجددا شروع به رشد کرد و به ۱.۶ بشکه در روز در آوریل و تقریباً دو بشکه در روز در ماه می رسید. در ماه آوریل و می سال جاری، عرضه نفت دریای روسیه به چین به بالاترین سطح خود از مارس ۲۰۲۰ رسید و از یک بشکه در روز، در مقابل میانگین ۰.۸ بشکه در روز در سال ۲۰۲۱، فراتر رفت.

علاوه بر این، تقاضا برای نفت روسیه به چین و هند محدود نمی شود و اندونزی و سریلانکا نیز هر دو علاقه نشان می دهند.

قیمت‌های بالای نفت به مسکو اجازه می‌دهد در سود باقی بماند
عوامل متعددی از رشد عرضه نفت روسیه به آسیا حمایت می کنند. مهمترین آنها تخفیف های بی سابقه ای است که تولیدکنندگان روسی به مشتریان خود برای جبران خطرات و هزینه های احتمالی خرید نفت سمی سیاسی ارائه می دهند.

بر اساس برآوردهای مختلف، این تخفیف ممکن است به ۲۵ تا ۳۵ دلار در هر بشکه برسد در حالی که پالایشگاه‌ هایی که به سود زیادی فکر می کنند را جذب می‌کند. این پالایشگاهها قبلاً حاشیه سود خود را به میزان قابل توجهی افزایش داده و کشورهایی هستند که مشکلات اقتصادی را تجربه می‌کنند و نمی‌توانند نفت را با قیمت رسمی بالا خریداری کنند.

از دست دادن نسبی روسیه در بازار پتروشیمی ممکن است به سود تجارت نفت نیز باشد: نفت روسیه ممکن است در کشورهایی که تلاش کرده اند جایگزین روسیه شوند و صادرات خود را در بازارهای سوخت و سایر محصولات پتروشیمی افزایش دهند، مورد تقاضا باشد.

همچنین، مسکو از تجریه ایران که قبلاً به مصرف‌کنندگان آسیایی اجازه می‌داد تا تعدادی تکنیک در جهت دور زدن تحریم‌ها برای خرید نفت ایران به کار گیرند، استفاده می کند. اکنون پکن و دیگر بازیگران از همین تکنیک ها برای تنظیم تجارت نفت خود با روسیه با توجه به واقعیت های جدید استفاده می کنند.

در نهایت، مسکو آماده پرداخت هزینه های مربوط به عرضه نفت به بازارهای آسیایی است.

این امر نه تنها به تمایل این کشور برای ارائه تخفیف، بلکه به عهده گرفتن ریسک‌ها و هزینه‌های مربوط به پرداخت بیمه کشتی، داشتن ناوگان نفتکش، استفاده از حامل‌های کم‌تناژ، و همچنین تجارت نفت از نفتکش به نفت‌کش دیگر تعمیم می‌یابد. در نهایت، علی‌رغم تمام هزینه‌های مرتبط، قیمت‌های بالای نفت امروز به مسکو اجازه می‌دهد در سود باقی بماند.

برندگان و بازندگان بازار فعلی
با این حال، از پویایی بازار فعلی بازندگانی نیز از جمله تولیدکنندگان نفت در خلیج فارس وجود دارد. ایران اولین کشوری بود که آسیب دید. البته، قضاوت در مورد ضرر و زیان ایران دشوار است.

روسیه نیز موقعیت خود را در بازار خاکستری نفت تحریم شده به چالش کشید. همانطور که قبلاً اشاره شد، هیدروکربن‌های روسیه دارای چندین مزیت غیرقابل انکار برای چین است و این واقعیت وجود دارد که محدودیت‌های نفت روسیه به سختی محدودیت‌های نفت ایران نیست.

نفت روسیه ممکن است تهدیدی برای منافع عربستان در بازار چین باشد، اگرچه تاکنون حجم عرضه عربستان به چین به طور پیوسته در حال افزایش بوده است

علاوه بر نفت، محصولات پتروشیمی ایران نیز دارای محدودیتهای جدی هستند. به عنوان مثال، گاز مایع روسیه (LPG) به رقیب قابل توجهی برای LPG ایران در ترکیه، پاکستان و افغانستان تبدیل شده است. در بازار هند، نفت روسیه موقعیت سایر تولیدکنندگان خلیج فارس از جمله امارات، عربستان سعودی و به ویژه عراق را به چالش کشیده است.

تا ماه مه سال ۲۰۲۲، هر سه کشور حجم قابل توجهی از عرضه به مسکو را از دست داده بودند. نفت روسیه نیز ممکن است تهدیدی برای منافع عربستان در بازار چین باشد، اگرچه تاکنون حجم عرضه عربستان به چین به طور پیوسته در حال افزایش بوده است.

با این حال، به گفته برخی کارشناسان، کشور عمان، قربانی اصلی هجوم نفت اورال روسیه به چین خواهد بود. همه این عوامل کشورهای حوزه خلیج فارس را وادار کرده که در سیاست های قیمت گذاری خود تجدید نظر کنند. بنابراین، در ماه آوریل، عراق اولین کشوری بود که قیمت نفت خود را کاهش داد. در ماه مه، سایر تولیدکنندگان خلیج فارس نیز از این روند پیروی کردند.

جالب اینجاست که قیمت‌ های روسیه نسبت به سایر عوامل مؤثر بر بازار، مانند امکان کاهش تدریجی محدودیت‌های قرنطینه در چین، تأثیرگذارتر بوده که در تئوری باید قیمت نفت را به سمت بالا می‌برد.

جنگ آغاز شده توسط ولادیمیر پوتین موجب تجدید ساختار جریان های بازار نفت شد و منابع جدیدی از عدم اطمینان را ایجاد کرد که حداقل تا پایان درگیری و بهبود روابط ادامه خواهد داشت

مشاهده دنیای جسور جدید
خبری ناخوشایند برای کشورهای خلیج فارس این است که این وضعیت در حال تبدیل شدن به واقعیت جدید است. اگرچه ممکن است شرایط به طور مصنوعی ایجاد شده باشد، اما زمانی که برخی کشورها به دلایل سیاسی و برخلاف منافع اقتصادی خود داوطلبانه از خرید نفت روسیه خودداری کردند، تأثیر آن بسیار واقعی است و در برخی بازارها کمبود عرضه و در برخی دیگر مازاد احتمالی ایجاد می کند.

پیش از این نیز موارد مشابهی وجود داشته است، اما مانند ونزوئلا یا ایران ماهیت آنها بیشتر محلی و شرایط کمی متفاوت بود. در مورد روسیه، محدودیت‌ های خرید نفت علیه یکی از بازیگران اصلی بازار استفاده می‌شود و در صورت وجود کمبود عرضه، بر مقدار قابل‌توجهی نفت تأثیر خواهد گذاشت.

علاوه بر این، این روند به وضوح طولانی مدت است. تمایل اروپا برای اجتناب از وابستگی به نفت روسیه بعید است تغییر کند. روسیه همچنین نمی‌تواند فوراً تمام نفت خود را به سوی آسیا هدایت کرده و خریدارانی برای آن پیدا کند؛ همانطور که حجم فزاینده ذخایر نفت روسیه در انبارها و نفتکش‌ها انباشته می‌شود.

نفت روسیه نیز یک وایلد کارت یا کارت وحشی خواهد بود زیرا بخشی از آن اکنون به صورت مخفیانه و با نام های دیگر فروخته می شود

این موضوع بدان معناست که حداقل در میان مدت، مسکو دارای ذخایر خاصی از هیدروکربن خواهد بود که می تواند از آنها برای تأثیرگذاری بر تعادل بازار استفاده کند. در واقع، نفت روسیه نیز یک وایلد کارت یا کارت وحشی خواهد بود زیرا بخشی از آن اکنون به صورت مخفیانه و با نام های دیگر فروخته می شود، بنابراین ردیابی آن دشوار می شود.

در حال حاضر شایعاتی در مورد طرح هایی وجود دارد که روسیه از آن برای هدایت صادرات نفت خود به کشورهای ثالث از طریق کشورهای خلیج فارس، آسیا و حتی اتحادیه اروپا استفاده می کند. جنگ اوکراین موجب تجدید ساختار جریان های بازار نفت شد و منابع جدیدی از عدم اطمینان را ایجاد کرد که حداقل تا پایان درگیری و بهبود روابط ادامه خواهد داشت.

شرکت های مستقر در شرق و جنوب شرق آسیا، مانند گروه تجارت بین المللی بندر شاندونگ یا کشتیرانی لیونا، جایگزین تاجران قبلی نفت روسیه که عمدتاً در اروپا مستقر بودند، خواهند شد

بعید است که به زودی این اتفاق رخ دهد و به نظر می رسد بازار در حال شروع به درک ماهیت بلندمدت وضعیت فعلی است. بنابراین، شرکت های مستقر در شرق و جنوب شرق آسیا، مانند گروه تجارت بین المللی بندر شاندونگ یا کشتیرانی لیونا، جایگزین تاجران قبلی نفت روسیه که عمدتاً در اروپا مستقر بودند، خواهند شد.

تولیدکنندگان نفت در خلیج فارس دیگر در مورد مشکلات خود ساکت نبوده و بدیهی است که از این که عوامل سیاسی عدم تعادل جدی در جریان صادرات نفت ایجاد کرده اند، ناراضی هستند؛ نکته ای که سهیل المزروعی وزیر نفت امارات در اوایل ماه مه به وضوح بیان کرد.

نفت تحریم شده روسیه در حال تبدیل شدن به یک واقعیت جدید در بازارهای نفت آسیا است

به نظر می رسد به تدریج همه به یک نتیجه رسیده اند و آن این است که نفت تحریم شده روسیه در حال تبدیل شدن به یک واقعیت جدید در بازارهای نفت آسیا است. در این میان، برخی از بازیگران در خاورمیانه مانند ایران، در تلاشند راهی برای همزیستی با روسیه بیابند و امیدوارند که سهمی را در بازار نفت خاکستری به دست آورند.

سایرین، مانند عربستان سعودی و شرکای آن، احتمالاً می توانند انتظار همکاری با مسکو در چارچوب اوپک پلاس را داشته باشند، اگرچه برخی از اعضای کارتل طرفدار رقابت بیشتر با مسکو برای بازارهای نفت هستند.

با این حال، هیچ یک از آنها نباید شک کنند که روسیه یک بازیگر مهم در بازار نفت است که حداقل برای آینده قابل پیش بینی باقی خواهد ماند.