توحید ورستان؛ بازار: پس از تحریم های اقتصادی اتحادیه اروپا علیه روسیه به دلیل حمله به اوکراین و تلاش بروکسل برای یافت منابع جایگزین برای انرژی وارداتی مسکو، در مقابل کرملین نیز به دنبال بازارهای جایگزین اینبار در شرق است.
بطوریکه به دلیل این مراودات چین و هند زیر بار تحریم های غرب علیه مسکو نرفتند تا بتوانند از این فرصت استفاده کنند. در این میان یکی از کشورهای که معمولا با بحران انرژی نیز مواجه بوده، پاکستان است که همیشه به عنوان بازار بالقوه برای صادرات گاز ایران محسوب می‌شد. البته پیش از تحریم های مسکو، نیز پروژه گازی پاکستان استریم مطرح شده بود که حالا با تغییر معادلات انرژی، احتمالا با قوت بیشتری دنبال خواهد شد.
جزییات پاکستان استریم
روسیه به پاکستان کمک می‌کند تا زیرساخت‌های گاز طبیعی خود را بسازد. اگرچه این امر صادرات گاز طبیعی روسیه به پاکستان را تسهیل نمی‌کند، اما این کمک بخاطر رابطه دوستانه هم نیست. روسیه انتظار دارد که تقاضای گاز پاکستان، عرضه خاورمیانه را از اروپا به پاکستان منحرف کند و وابستگی به گاز روسیه را افزایش دهد.
در حالی که ابهام در مورد خط لوله نورد استریم ۲ - که آلمان را از طریق دریای بالتیک به روسیه متصل می‌کند، همچنان به دلیل حمله به اوکراین بلاتکلیف است و آلمان عملاً آن متوقف کرد، کرملین رویکرد به سمت شرق در تجارت انرژی خود را گسترش می‌دهد. انتظار می‌رود در سال جاری، مسکو و اسلام آباد قراردادی را برای ساخت خط لوله «پاکستان استریم» امضا کنند که از شهر بندری کراچی در جنوب تا شهر کسور در استان پنجاب پاکستان امتداد دارد.
حالا این پرسش مطرح می‌شود که کرملین پشت این تصمیم برای مشارکت در ساخت این پروژه ۲.۵ میلیارد دلاری چه هدفی را دنبال می‌کند؟ برخلاف مورد نورد استریم ۲ که انتظار می‌رفت غول انرژی روسیه گازپروم سالانه ۵۵ میلیارد متر مکعب گاز به اروپا ارائه کند،
در پاکستان شرکت‌های انرژی روسیه نقشی جزئی خواهند داشت. مرکز خدمات عملیاتی وزارت انرژی روسیه، کنسرسیوم خط لوله اوراسیا، و شرکت متالورژی لوله، وظیفه ساخت این خط لوله به طول ۱۰۴۰ کیلومتر (۶۴۶ مایل) را برعهده دارند که باید تا سال ۲۰۲۴ تکمیل شود.
با این حال، خود ساخت و ساز پروژه بعید است که سود زیادی حداقل نه مستقیم و نه بلافاصله، برای روس‌ها به ارمغان بیاورد. به همین دلیل است که مشارکت روسیه در جریان پاکستان بیشتر استراتژیک است تا تجاری.
بر اساس گزارش‌های منتشر شده، نیکلای شولگینوف وزیر انرژی روسیه و عمر ایوب‌خان وزیر امور اقتصادی وقت پاکستان توافق کردند تا قرارداد سهامداران خط لوله گاز پاکستان استریم را توسعه و امضا کنند و همچنین اسناد قانونی شرکت هدف ویژه (SPC) برای این خط لوله را امضا کنند.
در ابتدا، برنامه ریزی شده بود که طرف روسی سهام کنترلی را در اختیار داشته باشد، ۸۵ درصد هزینه‌ها را تقبل کند و خط لوله گاز را به مدت ۲۵ سال راه‌اندازی کند. اما در نسخه اصلاح شده قرارداد، سهم پاکستان به ۷۴ درصد و سهم روسیه به ۲۶ درصد کاهش خواهد یافت.
پاکستان استریم، روسیه و این کشور آسیایی را به هم متصل نمی‌کند. هیچ خط لوله مستقیمی وجود نخواهد داشت که دو کشور را که حتی مرز مشترکی ندارند، به هم متصل کند. به عبارت دیگر، این خط لوله که توسط شرکت‌های روسی ساخته شده است، تنها از پاکستان عبور می‌کند و در جهت نیاز داخلی کشور است.
در واقع، این کشور یکی از بازارهای گاز با رشد سریع در آسیا و تشنه انرژی است. اسلام آباد قصد دارد این تسهیلات را از بانک‌های روسیه برای تامین نیازهای مخارج قطعات خارجی در این پروژه که برای خرید خط لوله و کمپرسور استفاده می‌شود، قرض کند. با این حال، بسیار نامشخص است که آیا شرکت‌های انرژی روسیه اصلاً گاز طبیعی به پاکستان خواهند فروخت یا خیر.
هدف مسکو
ایده پشت خط لوله پاکستان استریم که در سال ۲۰۱۵ خط لوله گاز شمال-جنوب نام گرفت، افزایش مصرف گاز طبیعی در این کشور آسیایی است و براین اساس گاز به سواحل پاکستان توسط حامل‌های گاز طبیعی مایع (LNG) تحویل خواهد شد.
به طور فرضی، ال ان جی روسیه، به احتمال زیاد از ساخالین و یامال، می‌تواند به پایانه‌های جنوب پاکستان عرضه شود، اما اعتقاد بر این است که جاه طلبی‌های مسکو در پاکستان تا حدودی متفاوت است.
از نظر فنی، روسیه زیرساخت گاز پاکستان را توسعه خواهد داد تا اسلام آباد بتواند از رقبای روسی انرژی دریافت کند. از منظر کرملین، یک خط لوله جدید تقاضا برای گاز در پاکستان را افزایش می‌دهد، به این معنی که صادرکنندگان گاز نزدیک - در درجه اول قطر - می‌توانند تصمیم به توزیع مجدد جریان گاز گرفته و عرضه به اروپا را کاهش دهند.
برخی از کارشناسان روسی معتقدندکه تولیدکننده گاز خاورمیانه نمی تواند تولید LNG خود را به میزان قابل توجهی افزایش دهد و این بدان معناست که در آینده بدون شک عرضه گاز قطر به اروپا کاهش خواهد یافت. چنین سناریویی برای روسیه سودمند خواهد بود زیرا فقدان رقابت در بازارهای اروپایی موقعیت مسکو را به عنوان تامین کننده اصلی گاز اروپا تقویت می کند.
پاکستان به نوبه خود در تلاش است تا دو پروژه مهم انرژی دیگر را اجرا کند. اولین پروژه ساخت خط لوله صلح از ایران و پروژه دوم خط لوله ترکمنستان – افغانستان – پاکستان– هند (TAPI) است.
در نتیجه تحریم‌هایی که ایالات متحده علیه تهران اعمال کرد، ساخت پروژه خط لوله ایران-پاکستان به طور قابل توجهی به تعویق افتاده است، به همین دلیل به نظر می‌رسد اسلام آباد بیشتر بر پروژه ۱۰ میلیارد دلاری تاپی متمرکز شده است. به گفته سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، کرملین نیز به ساخت خط لوله تاپی علاقه مند است و به نظر می‌رسد مقامات کشور از روابط نظامی نزدیک‌تر با پاکستان حمایت می‌کنند.
والری گراسیموف، ستاد کل نیروهای مسلح فدراسیون روسیه نیز در اینباره گفت: «پاکستان یکی از معدود کشورهایی است که علیرغم وضعیت پیچیده اپیدمیولوژیک، امسال همکاری نظامی با آن بسیار فعال است.
از سوی دیگر، در سفر سال گذشته ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه به هند، دو شریک استراتژیک ۲۸ قرارداد مختلف منعقد کردند که یکی از آنها برای ساخت ۶۰۰۰۰۰ تفنگ تهاجمی روسی برای ارتش هند بود. اما وقتی صحبت از انرژی به میان می‌آید، حداقل پیش از حمله به اوکراین، کرملین تمایلی به تعمیق روابط با دهلی نو ندارد، هرچند دو کشور بر گسترش همکاری در بخش نفت و گاز توافق کردند. با این حال، یلنا بورمیستروا، معاون رئیس هیئت مدیره و مدیر کل گازپروم صادرات LLC، در ماه می ۲۰۲۱ اشاره کرد که غول انرژی روسیه دیگر علاقه‌ای به ساخت خط لوله گاز در هند ندارد. بنابراین، حداقل در حال حاضر، در مثلث روسیه، هند و پاکستان، همکاری انرژی با اسلام آباد در اولویت کرملین به نظر می‌رسد.
تکلیف خط لوله صلح ایران
همانطور که اشاره شد، یکی از مشکلات بزرگ اقتصاد پاکستان واردات انرژی بویژه گاز است که با افزایش نرخ آن بدون تردید این کشور را با مشکل مواجه خواهد کرد و همچنین برای افزایش مقبولیت دولت جدید شهباز شریف، حیاتی خواهد بود.
از همین روی پاکستان در دو دهه اخیر به دنبال واردات گاز از کشورهای دیگر مانند پروژه خط لوله صلح و تاپی یا واردات LNG از قطر بود تا کمبود خود را جبران کند. اما به دلیل دخالت‌های امریکا در پروژه صلخ و ناامنی در افغانستان اجرای تاپی را با تردید روبه رو کرده است.
سنگ بنای صادرات گاز ایران به پاکستان در سال ۱۹۹۰ میلادی گذاشته شد. در آن زمان ایران به دنبال آن بود تا با طرحی، صادرات گاز را به مرزهای شرقی خود برساند. طرح اولیه البته تنها به پاکستان محدود نمی‌شد و قرار بود در قالب پروژه‌ای به نام خط لوله صلح تا هند برسد. بر آن اساس خط لوله‌ای که قرار بود احداث شود، روزانه ۱۵۰ میلیون مترمکعب گاز صادر می‌کرد که سهم پاکستان از آن ۶۰ میلیون مترمکعب بود.
با این حال اختلاف بین پاکستان و هند باعث شد تا آن پروژه ناتمام بماند و ایران به‌طور مستقیم با پاکستان برای صادرات گاز وارد مذاکره شد. قرار شد ایران خط لوله‌ای هزار و ۱۰۰ کیلومتری را در خاک خود احداث کند و گاز پارس جنوبی را به مرز پاکستان برساند، در مقابل نیز پاکستان با خط لوله‌ای هزار کیلومتری آماده پذیرش گاز ایران در خاک خود شود. ایران اگرچه خط لوله صادرات گاز را تا نزدیک مرز نیز کشیده، اما در عمل طرف پاکستان اقدامی انجام نداده است.
در مجموع؛ به نظر می‌رسد رقیب خط لوله صلح اینبار از مسکو خواهد آمد. اما باید توجه داشت که هنوز بهترین گزینه برای پاکستان همان واردات گاز از ایران بوده که زیرساخت‌های آن نیز فراهم است.
احتمالا به دلیل نزدیکی بیشتر دولت جدید نسبت به دولت عمران خان به واشنگتن و تحریم غرب علیه مسکو، در صورت پیروی اسلام آباد از این تحریم ها احتمال اجرای پاکستان استریم کاهش و شانس خط لوله صلح افزایش می یابد. البته لازم است مسئولان ایران نیز دیپلماسی انرژی فعال داشته باشند و همچنین اقدامات لازم جذب سرمایه گذاری برای افزایش تولید گاز فراهم شود.
نظر شما