تهمینه غمخوار؛ بازار: «سید ابراهیم رئیسی» روز شنبه در دومین سفر خارجی خود و به دعوت رئیس جمهور ترکمنستان، به عشق آباد پایتخت این کشور سفر کرد تا در پانزدهمین اجلاس سران همکاری های اقتصادی (اکو) شرکت کند. رئیس جمهور، صبح روز یکشنبه پس از حضور در نشست اکو، اعلام کرد که جمهوری اسلامی ایران اولویت ویژه‌ای برای همکاری و مشارکت اقتصادی با کشورهای آسیایی به خصوص همسایگان خود در آسیای جنوبی، آسیای غربی، آسیای میانه و قفقاز قائل است.
وی تاکید کرد: بی‌تردید تقویت نقش و جایگاه سازمان های منطقه‌ای به عنوان تسهیل‌کننده همکاری های دو و چندجانبه مورد توجه و اهتمام ماست که یکی از نمودهای واضح آن سازمان همکاری‌های اقتصادی «اکو» است.
رئیس‌جمهور همچنین اظهار کرد که مجموعه «اکو» علاوه بر بهره‌مندی ویژگی‌های مادی قدرت همچون جمعیت نیم میلیاردی، مالکیت یک سوم منابع انرژی جهان، موقعیت بی‌نظیر ارتباطی میان اروپا با چین و روسیه با خلیج فارس و اقیانوس هند، نیروی انسانی جوان و پرتوان، در بردارنده هویتی ممتاز به نام اسلام است.
علاوه بر آن، رییس دولت سیزدهم خاطرنشان کرد: طی سالیان گذشته دستاوردها و پیشرفت های خوبی در سازمان «اکو» به دست آمده است اما کماکان فاصله معناداری بین موفقیت های حاصله با ظرفیت ها و توانمندیَ های واقعی سازمان وجود دارد. برای نمونه با وجود پتانسیل های تجاری بالا، تجارت درون منطقه ای کماکان کمتر از ۱۰ درصد است.
در همین راستا و با توجه به نقش جمهوری اسلامی در این سازمان و این مسئله که ایران به عنوان یک کشور مهم به دنبال ارتقای سطح همکاری ها در اکو و ترفیع رتبه و منزلت این سازمان در مناسبات منطقه‌ای و بین المللی است، خبرنگار بازار گفتگویی را با «حسن شکاری» کارشناس و پژوهشگر مسائل اوراسیا و دانشجوی دکتری مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز دانشگاه تهران به بررسی این موضوع پرداخته که در ادامه می آید:
* حضور در نشست سران اکو پس از نشست شانگهای نشانه‌ای از نقش‌آفرینی ارزنده ایران در معادلات منطقه و گامی مهم در تحقق دیپلماسی اقتصادی و منطقه‌ای است. از دیدگاه شما نقش محوری ایران در بهبود عملکرد اقتصادی اکو چیست؟
در خصوص نقش ایران در بهبود عملکرد اقتصادی اکو میتوان اینگونه بیان کرد که این سازمان، به عنوان تنها ساختار همگرایی منطقه است که ایران، جزء موسسین اولیه بوده و نقش محوری در شکل گیری و تداوم آن داشته است. در دولتهای مختلف جمهوری اسلامی و با توجه به رویکردهای متفاوت، نگاه به این سازمان دچار افتان و خیزان شده است.
طبیعتا، سازمان همکاری های اقتصادی به دلیل وجود و حضور کشورهای عضو نظیر ایران، ترکیه، پاکستان و کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز که تقریبا پس از فروپاشی شوروی به آن پیوستند، قطع به یقین می تواند در پیشبرد سیاست همسایگی که جمهوری اسلامی توسط رئیس جمهور آقای رئیسی مطرح کرده، نقش مهمی ایفا نماید.
ایران به دلیل برخورداری از مزایای ترانزیتی می تواند به عنوان موتور محرک سازمان اکو در نظر گرفته شود
در خصوص این نقش آفرینی، ایران در دو حوزه می تواند موثر عمل کند که یکی از آنها موضوع ترانزیت است. این سازمان در منطقه ای واقع شده که قلب ترانزیتی شمال به جنوب و شرق به غرب محسوب می شود؛ در حالی که امکان اتصال چین به اروپا از طریق این سازمان از دو مسیر یکی از طریق کشورهای آسیای مرکزی مانند ایران و ترکیه و دیگری کریدور چین، پاکستان، ایران و ترکیه امکانپذیر است. یک مسیر دیگر هم می تواند از بنادر جنوبی و دریایی ایران به روسیه و اروپا متصل شود که به عنوان خط تراسیکا قابل طرح است.
بنابراین، ایران به دلیل برخورداری از مزایای ترانزیتی می تواند به عنوان موتور محرک این سازمان در نظر گرفته شود. بحث دیگر مربوط به تجارت دوجانبه و منطقه ای کشورهای عضو این سازمان است. زمانی که به اعضای اکو نگاه می کنیم، مشاهده میکنیم که شامل یک بازار پرجمعیت و وسیع است که امکان شکل گیری حجم منابع انرژی بسیار گسترده و امکان اتصال به دریا امکان پذیر است.
عنصر دیگری که نیز بسیار موثر است، مسئله تبادل انرژی و امنیت انرژی است که میتواند اتفاق افتاد. لذا، به دلیل آنکه کشورهای عضو این سازمان و منطقه هم در مسیر ترانزیتی جهانی و هم به عنوان منبع تولید کننده برای تامین انرژی جهانی محسوب می شوند، از هر دو باب می توانیم به این نکته دست یابیم که این سازمان از این ظرفیت برخوردار است که در خصوص امنیت انرژی و امنیت حمل و نقل انرژی چه در حوزه گاز و چه نفت، نقش مهمی داشته باشد؛ در حالی که البته در میان کشورهای عضو، ایران می تواند نقش موثری در تکمیل حلقه ها ایفا نماید.
در همین راستا، قراردادی که در روز یکشنبه میان ایران، آذربایجان و ترکمنستان در خصوص سوآپ گازی ترکمنستان و آذربایجان صورت گرفت، نکته مهمی بود و نشان دهنده نقش سازمان در ایجاد این همگرایی ها می باشد.
ترکمنستان مطمئن ترین مسیر دسترسی زمینی ایران به منطقه آسیای مرکزی و متعاقبا به چین هم در حوزه ریلی و همچنین جاده ای است که این موضوع بر این سیاست در پیش گرفته شده از سوی آقای رئیسی تاثیر گذار خواهد بود
* با سفر آیت الله رئیسی به ترکمنستان و دیدار با رئیس جمهور این کشور، به نظر می رسد روابط دو کشور در دولت سیزدهم رو به گرم شدن است و تبادلات اقتصادی دوجانبه میان دو همسایه گسترش خواهد یافت. ارزیابی و نظر شما در این زمینه چیست؟
نکته مهمی که در خصوص روابط ایران و ترکمنستان این است که سیاست همسایگی که از سوی دولت سیزدهم مطرح شده، با محوریت و تمرکز بر حوزه شرق و آسیا پیش خواهد رفت. طبیعتا، روابط تهران_عشق آباد در چارچوب سیاست همسایگی، نقش بسیار مهم و کلیدی بر موفقیت و عدم دستیابی به توفیق در این سیاست خواهد داشت.
واقعیت این است ترکمنستان مطمئن ترین مسیر دسترسی زمینی ایران به منطقه آسیای مرکزی و متعاقبا به چین هم در حوزه ریلی و همچنین جاده ای است که این موضوع بر این سیاست در پیش گرفته شده از سوی آقای رئیسی تاثیر گذار می باشد.
* در نشست مشترک نمایندگان جمهوری اسلامی ایران، ترکمنستان و قزاقستان که (جمعه پنجم آذرماه) در حاشیه اجلاس سران کشورهای عضو اکو برگزار گردید، یک سند همکاری ریلی میان سه کشور امضا شد. این تفاهم نامه تا چه اندازه می تواند موجب بهره مندی از ظرفیت کریدور شمال _ جنوب برای توسعه روابط اقتصادی_سیاسی از یک سو و افزایش درآمدهای غیرنفتی کشور از سوی دیگر شود؟
نکته ای که در خصوص امضای این تفاهم نامه سه جانبه قابل ذکر است، این است که طبیعتا این توافق با هدف افزایش حجم بار ریلی میان سه کشور چه از قزاقستان به سمت ایران و چه از کشورمان به قزاقستان و آسیای مرکزی منعقد شده است. این توافق همچنین چندین کارکرد مهم دیگر نیز خواهد داشت: تکمیل زنجیره اتصال هند به منطقه آسیای مرکزی از طریق بنادر ایران یعنی شمال به جنوب است. همچنین، با توجه به اتصال ریلی قزاقستان به چین و روسیه، این تفاهمنامه از این کار کرد برخوردار است که ایران به مسیر یا حمل و نقل شرق به غرب که از اروپا به سمت شرق چین امتداد میابد، متصل شود.
علاوه بر آن، امکان دسترسی ایران و ترکیه به آسیای مرکزی از مسیر ریلی بدون عبور از مسیر آبی و دریایی وجود دارد که از تفلیس به سمت ترکمنستان امتداد میابد.
بنابراین علاوه بر فعال بودن این دسترسی و افزایش ترانزیت میان سه کشور، امکان اتصال هند به آسیای مرکزی و ترکیه به آسیای مرکزی از مسیر ایران نیز رونق خواهد گرفت و حتی مسیر کشورهای حاشیه خلیج فارس به ویژه امارات و عمان که در سالهای اخیر تمرکز زیادی بر تبدیل شدن به یک پایگاه ترانزیتی با صادرات مجدد داشته اند، را فعال می سازد.
لذا، ایران با افزایش مسیرها و ظرفیت های حمل و نقل، طبعا با رشد درآمدهای ترانزیتی نیز مواجه خواهد شد به طوری که اگر سیاست گذاران کشور بر روی صادرات مجدد از کشورهای عراق، ترکیه، هند و پاکستان به آسیای مرکزی سرمایه گذاری نمایند، مزیت مضاعف دیگری برای ایران خواهد داشت.
* موقعیت ژئواکونومیکی و ژئوپلیتیکی ایران از طریق اکو چگونه گسترش خواهد یافت؟
ساختارهای منطقه ای به ویژه اکو می توانند نقشی جدی در بالفعل سازی ظرفیت های ژئواکونومیکی و ژئوپلیتیکی ایران در منطقه ایفا نمایند. طبیعتا، یکی از عناصر مهم و تاثیر گذار در وضعیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک ایران حوزه ترانزیتی کشور و نقشی است که ایران می تواند در مسیر ترانزیتی جهان ایفا کند.
به دلیل آنکه کشورهای عضو اکو مانند پاکستان، ترکیه و آسیای مرکزی در یک نقطه استراتژیکی ترانزیتی قرار دارند، ظرفیت آنها می تواند در بالفعل سازی زنجیره ژئواکونومیکی موثر باشد؛ به این شکل که ترکیه، ایران و کشورهای آسیای مرکزی می توانند مکمل یکدیگر باشند یعنی بدون حضور یکدیگر نمی توانند نقشی ایفا کرده و اتصال زمینی شرق به غرب را ممکن سازند. بنابراین، اکو می تواند به عنوان منبع این زنجیره اتصال باشد.
علاوه بر آن، نقش دیگر اکو مربوط به افزایش مراودات اقتصادی و پیوندهای ژئواکونومیک میان کشورها است.
* با توجه به اینکه ایران کشور مادر است، چرا اکو باید بعد از این همه سال که سه دهه از تشکیل آن می گذرد، هنوز نیمه جان باشد؟
واقعیت این است که آنچه که به عنوان یک عنصر کلیدی موجب شده تا سازمان اکو نتواند آنگونه که باید و شاید به نقش اساسی خود را ایفا نماید، این است که قدرت های تاثیرگذار جهانی در این سازمان عضو نیستند و حتی در عدم فعال شدن آن ذینفع هستند.
از آن جمله می توان به امریکا اشاره کرد که در طول ۳۰ تا ۴۰ سال گذشته به شدت به دنبال آن بوده که این سازمان رشدی نداشته باشد و موازی این سازمان به ساختار سازی و ایجاد ساختارهای منطقه ای پرداخته است.
نکته دیگر این است که از دیگر قدرتهای بزرگ جهانی مانند روسیه و چین نیز عضو این سازمان نبوده و در شکل دادن به سیاستهای این منطقه نقشی نداشته اند، زیرا در حوزه آسیای مرکزی محوریت روسیه مطرح است و در شبه قاره و جنوب شرق نیز چین نقش داشته است.
نظر شما