بازار؛ گروه خودرو: نهم اسفندماه سال ۱۳۹۸، محمود خیامی در سن ۹۱ سالگی در لندن چشم از جهان فرو بست. شاید بتوان برادران خیامی به ویژه محمود را پدر به حق صنعت خودرو براساس اقداماتی که انجام دادند معرفی کرد. دستاوردی که به یادگار از خیامی‌ها در صنعت خودرو به جامانده، همچنان لوکومتیو خودروسازی را کج‌دار و مریز ناشی از عملکرد نه چندان مطلوب مدیران عامل خودروسازی به پیش می‌برد.
گفتنی است که خیامی‌ها علاوه بر فعالیت صنعتی، فعالیت اقتصادی نیز داشتند که در این گزارش صرفا بخش تاسیس ایران خودرو مورد توجه قرار گرفته است. به مناسبت سالگرد در گذشت محمود خیامی موسس گروه صنعتی ایران خودرو(ایران ناسیونال) بخشی از اقدمات برادران خیامی را از نگاه خواهیم گذراند:
از باربری تا اتوبوس سازی
برادران خیامی به عنوان کارآفرینان نمونه در صنعت و اقتصاد ایران، همواره دستاورهایشان قابل تحسین بوده که منجر به رشد و تاسیس فصلی نو در صنعت خودرو شدند. احمد خیامی در دهه ۲۰ شمسی با خرید و فروش خواروبار فعالیت اقتصادی خود را شروع کرد. در اواسط دهه ۲۰ شمسی، برادران خیامی محل باربری خود را به کارواش(گریس کاری خودروها) تبدیل کردند. در این زمان بود که فعالیت رسمی محمود خیامی در کنار برادر بزرگتر خود احمد، آغاز شد. هرچند که در این میان نیز فعالیت‌های اقتصادی دیگری نیز داشتند، اما آنچه که بیشتر از همه جلب توجه می‌کند، ورود خیامی‌ها به بازار و صنعت خودرو است. این دو برادر شراکت خود را با نصب تجهیزات شست‌شو ماشین و گریسکاری با سرمایه گذاری مشترک در سال ۱۳۲۸ فعالیت خود را توسعه دادند. این مساله سبب شد که به سمت اخذ نمایندگی فروش و تعمیرگاه‌های شرکت مریخ و فروختن اولین خودرو مرسدس بنز در سال ۱۳۳۲ در مشهد، سوق یافتند. همین مورد سبب سفر برادران خیامی در سال ۱۳۳۷ به اروپا و دیدار با مدیران مرسدس بنز شد. دیداری که شوق آن‌ها را برای حرکت به سمت تولید خودرو و خودروسازی بیش از گذشته افزایش داد.
ورود خیامی‌ها به جاده مخصوص
برادران خیامی در سال ۱۳۳۹ در جاده مخصوص کرج زمینی را برای ساخت اتاق‌های اتوبوس خریداری کردند. ورود این دو برادر به ساخت و تولید اتوبوس در جاده مخصوص، آغاز یک تغییر و ایجاد رقابت در جاده مخصوص شد. هرچند پیش از آن‌ها ساکن نامی جاده مخصوص پارس خودرو بود که به همت جعفر اخوان موسس آن برای تولید محصولات جیپ احداث شده بود. اما ورود این دو برادر، رقابت در ساخت خودرو را افزایش و این صنعت را مترقی کرد.
خیامی‌ها در سال ۱۳۴۲ شرکت سهامی عام کارخانجات ایران ناسیونال را با سرمایه ۱۰۰ میلیون ریال تاسیس کردند. در شهریور همان سال، کارخانه اتوبوس سازی خیامی‌ها با حضور مدیرعامل کارخانه بنز و مقامات ارشد کشوری و لشکری افتتاح شد، این کارخانه روزانه یک دستگاه اتوبوس را تولید می‌کرد. خیامی‌ها به اتوبوس سازی اتکا نکردند و چشم انداز خود را معطوف به تولید خودرو سواری با تیراژ بالا کردند. همین مساله در سال ۱۳۴۴ سبب آغاز مذاکرات این دو برادر با شرکت‌های خودروسازی بنز، ب ام و، فولکس واگن، اپل، فورد، فیات و دویتس(تالبوت) شد. این مذاکرات تا سال ۱۳۴۵ ادامه یافت که نهایتا سبب عقد قرارداد با شرکت تالبوت شد. به موازات این قرارداد خیامی‌ها، مجوز تولید خودرو سواری چهارسیلندر اخذ و در سال ۱۳۴۶ با دریافت امتیاز گروه روتس انگلیس و حضور مقامات کشوری و لشکری خط تولید پیکان را افتتاح کردند. پیکان بازار و صنعت خودرو کشور را چنان متحول کرد که در نبود سایه حمایت‌های انحصاری و ورود انواع خودروهای سواری وارداتی به کشور، این محصول مورد پسند و حمایت مشتریان در بازار بود.
رویایی داخلی سازی، هدف ساخت داخل به جای مونتاژ
خیامی‌ها به خوبی می‌دانستند که برای تولید انبوه محصولات خود و حرکت به سمت خودروسازی حقیقی نیازمند احداث زیرساخت‌های تولید قطعه و سیستم‌ها به جای واردات هستند. این مساله سبب شد تا در سال ۴۶ شمسی، شرکت تولید موتورهای دیزل ایران یا همان ایدم به دست این دو برادر تاسیس و در سال ۱۳۴۸ محصولات خود را به صنعت و بازار عرضه کند. شاید بتوان گفت رشد و شکوفایی برادران خیامی در دهه ۵۰ شمسی شکل گرفت، دهه‌ای که سنگ بنای صنعت خودرو را تشکیل و ایران را بیش از گذشته به سمت صنعتی شدن هدایت کرد. خیامی‌ها درک کردند برای رشد و شکوفا سازی صنعت خودرو نیازمند احداث زنجیره تامین و داخلی سازی هستند. بنابراین از بانک جهانی در سال ۱۳۵۲ وام ۱۱ میلیون دلاری برای توسعه موتورسازی و خودکفایی قطعات و مجموعه‌ها دریافت کردند. براساس این پشتوانه مالی در سال ۱۳۵۳ شرکت ریخته گری و موتورسازی با ظرفیت ۱۵۰ هزار دستگاه پیشرانه را افتتاح کردند. خیامی‌ها برای زنجیره تامین، کارخانه‌های لاستیک سازی بریجستون ایران، پیستون سازی ایران، تولید رنگ خودرو، سپر و رینگ در مشهد، فنرسازی، شن ریختگری، سیلندر، رینگ و پیستون سازی خودروها را احداث کردند. این کارخانه‌ها قدرت تولید خودرو در ایران را چندین برابر کرد و ایران ناسیونال را به توان فنی و مهندسی قابل توجهی رساند.
صادرات خودرو تا مذاکره با پژو
عملکرد خیامی‌ها از روز نخست تولید، توسعه بازار هدف براساس صادرات بود. ورود این دو برادر به صنعت خودرو براساس تولید اتوبوس بود، همین مساله سبب شد در سال ۱۳۴۷ بالغ بر ۲۰۰ دستگاه اتوبوس به کویت صادر شود. پس از آنکه تولید پیکان در جاده مخصوص نگین بازار خودرو شد، کشورهای شیخ نشین حاشیه خلیج فارس برای خرید این خودرو به ایران آمدند و آغاز رسمی صادرات پیکان شکل گرفت. این درحالی هست که هنوز پای خودروسازان غربی به بازار خاورمیانه باز نشده بود و البته به روز بودن پیکان در زمان خودش طرفداران فراوانی را در داخل و خارج کشور به خود جذب کرد. محمود خیامی برای توسعه ایران ناسیونال با شرکت پژو فرانسه برای جایگزینی محصولی به جای پیکان مذاکراتی انجام داده بود، که نتیجه آن سیاست را سال‌ها بعد در این کارخانه دیدیم. محمود خیامی در سال ۱۳۵۴ مدیرعامل ایران ناسیونال شد و فرآیند جدایی این دو برادر از سال ۱۳۵۱ شکل گرفته بود.
گفتنی است که از سال ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۷ حدود ۵۷۷ هزار و ۹۹۵ دستگاه پیکان در مدل‌های مختلف با حجم‌های ۱۶۰۰، ۱۷۲۵ و ۱۸۰۰ سی‌سی تولید و روانه بازار شده بود.
میراثی که باید حفظ می‌شد
دستاوردهای خیامی‌ها تنها منوط به صنعت خودرو نمی‌شود، احمد و محمود خیامی کارآفرینان به حق در صنعت و اقتصاد کشور هستند. هر چند که محمود خیامی از ابتدا آرزوی توسعه بیشتر صنعت خودروی ایران را داشت و به سمت پژو برای جایگزینی محصولی به جای پیکان پیش رفت. اما در چهار دهه گذشته، میراث پیکان به عنوان نخستین خودرو ملی محبوب باید از سوی ایران خودرو حفظ می‌شد. رویکردی که خیامی‌ها برای توسعه صنعت خودرو در پیش داشتند، اگر با همان سیاست تداوم می‌یافت شاید اکنون صنعت خودرو ایران در دنیا جایگاه دیگری داشت. خودروسازان مشهور دنیا، محصولاتی را دارند که دهه‌هاست با تغییر طراحی و به روزرسانی روی خط تولید همچنان قرار دارد. اما پیکان به در نبود پلت فرم جدید برای خود، به تاریخ پیوست.
نظر شما