تهمینه غمخوار؛ بازار: با وجود آن که روابط دو جانبه میان ایران و پاکستان در طول تاریخ عمدتاً به دلیل نزدیکی مناسبات اسلام‌آباد با برخی کشورهای عرب حوزه خلیج فارس تحت الشعاع قرار گرفته است، اما طی چند سال گذشته پاکستان تلاش کرده تا بتواند روابط خود با ایران را به تعادل برساند.
همچنین، پاکستان تحولات مربوط به تهران و پکن و سند همکاری ۲۵ ساله را فرصتی برای ایجاد روابط عمیق‌تر با ایران می‌داند زیرا حضور و مشارکت رسمی ایران در ابتکار «کمربند-جاده» به دلیل آن که منطقه مرزی پاکستان و ایران به عنوان بخش اساسی از ابتکار جهانی «کمربند و جاده» محسوب می‌شود و علاوه بر آن طرح کریدور اقتصادی «سی پک» به عنوان دو طرحی که سه کشور چین، پاکستان و ایران در آن حضور دارند، گامی مهم در مسیر کمک به رفع بحران انرژی در پاکستان است به طوری که مقامات پاکستانی امیدوارند که اجرای برنامه همکاریهای بلندمدت ایران و چین، موجب حرکت رو به جلوی برخی از طرحهای اقتصادی و انرژی میان ایران و پاکستان شود.
در همین راستا خبرنگار بازار نظر دکتر «زهرا محمودی»، دکترای روابط بین الملل و کارشناس مسائل پاکستان و افغانستان را در رابطه با پرسش زیر جویا شده که پاسخ آنرا در ادامه می خوانیم.
*با توجه به این مسئله که پاکستان منافع اقتصادی و امنیتی نزدیکی با چین دارد، سند راهبردی ۲۵ ساله میان ایران و چین، به چه اندازه برای پاکستان سودمند است و با عنایت به وجود اختلافات میان واشنگتن با پکن و اسلام آباد، ایران چگونه می تواند امنیت و توسعه اقتصادی را در منطقه موجب شود؟
دکتر زهرا محمودی: روابط میان پاکستان و چین به دلیل بر طرف ساختن نیازمندیهای یکدیگر به گونه ای استراتژیک است. در طرح «یک جاده_یک کمربند» که چین آن را برای منطقه جاده ابریشم جدید در نظر گرفته، پاکستان یکی از مهره های کلیدی این پروژه است که چینی ها بر روی بندر گوادر پاکستان کار می کنند و مشغول سرمایه گذاری بوده و هستند.
در چارچوب قرارداد تجاری میان ایران و چین و در ارتباط با طرح یک جاده_یک کمربند، پاکستان یک قرارداد تحت عنوان کریدور اقتصادی چین_پاکستان (سی پک) با چین امضا کرده که بر اساس این کریدور و سند همکاری ۲۵ ساله میان ایران و چین، چینی ها می توانند نفت ایران را با قیمت مناسب تری دریافت کنند و چون ایران در بحث تحریم ها قرار دارد، واقعا به این فروش نیازمند است.
از طرف دیگر پاکستان می تواند به عنوان قطب ترانزیت بین ایران و چین در نظر گرفته شود و به دلیل مرز مشترک با ایران، انرژی چین از طریق خاورمیانه تامین گردد.
در خصوص روابط ایران و پاکستان و مشکلاتی که باعث شده تا این مناسبات به سمت تنش برود، یکی از عوامل مهم در سطح بین المللی، امریکا و عامل دیگر عربستان است. حال، این قرارداد و سند همکاری ایران و چین، باعث می شود که به دلیل آن که چین با پاکستان روابط استراتژیک دارد، روابط ایران با پاکستان نیز اصلاح شود. یعنی چون میزانی از اختلافات میان روابط ایران و پاکستان تحت تاثیر امریکا و عربستان و مسائل دیگر است، از طریق این سند ۲۵ ساله، مناسبات بهبود خواهد یافت.
قرار داد و سند همکاری ایران و چین، باعث می شود که به دلیل آن که چین با پاکستان روابط استراتژیک دارد، روابط ایران با پاکستان نیز اصلاح شود، یعنی چون یک مقداری از اختلافات میان روابط ایران و پاکستان تحت تاثیر امریکا و عربستان و مسائل دیگر است، از طریق این سند ۲۵ ساله، مناسبات بهبود خواهد یافت
مسئله دیگر این است که مهم ترین دلیلی که باعث می شود تا پاکستان در منظر امریکا، از اهمیتی خاص برخوردار شود، افغانستان است، یعنی از سال ۲۰۰۱ که امریکا به افغانستان حمله کرد تا دهم اسفند سال ۱۳۹۸ که امریکاییها با طالبان قرارداد صلح منعقد کردند، طی این نوزده سال، این پاکستان بوده که به عنوان متحد امریکا در افغانستان، وظیفه داشته که با تروریست از جمله القاعده و طالبان مبارزه کند. منتها به دلیل روابطی که پاکستان با طالبان و وجود ملاحظات استراتژیک، آن مقداری که امریکاییها از پاکستان انتظار داشته، برآورده نشده است.
در واقع به دلیل آن که طالبان به عنوان ابزار نفوذ پاکستان در افغانستان محسوب می شود، پاکستان برای از بین بردن طالبان تلاش زیادی نکرده و به همین دلیل است که ترامپ در سال ۲۰۱۶ اعلام کرد که پاکستانیها ما را احمق فرض کرده و میلیاردها دلار دریافت کرده در حالی که با تروریسم مبارزه نکرده اند.
از آن طرف، وانگ یی، وزیر امور خارجه چین در تماس با همتای پاکستانی خود با قدردانی از فداکاری های بزرگ پاکستان در مبارزه با تروریسم از جامعه جهانی خواست تا از این نقش پاکستان حمایت کنند و بر اهمیت نقش پاکستان در مساله افغانستان تاکید کرد. وی از آمریکاییها خواست تا به حاکمیت و نگرانی امنیتی پاکستان احترام بگذارند.
بنابراین با توجه به اینکه موضوع افغانستان دلیل مهم اهمیت پاکستان در نظر امریکا می باشد و از طرفی خود امریکاییها با طالبان قراردادی را امضا کرده اند، این حالت تنش و خصومت کاهش یافته به طوری که ما شاهد نبودیم که طالبان به نظامیان امریکایی حمله کنند. پاکستان متوجه شده که اهمیت آن نزد امریکا در حال کاهش است و عمران خان طی چند سال اخیر به این موضوع پی برده است؛ به همین دلیل روابط خود را با چین گسترش داده و توافق استراتژیک با چین امضا کرده است.
پاکستان متوجه شده که اهمیت آن نزد امریکا در حال کاهش است و عمران خان طی چند سال اخیر به این موضوع پی برده است؛ به همین روابط خود را با چین گسترش داده و توافق استراتژیک با چین امضا کرده است
اولین کشوری که عمران خان در عرصه سیاست خارجی مورد توجه قرار داد، کشور چین بود و نه آمریکا. او معتقد به لزوم استفاده پاکستان از تجربه چین در دو عرصه مبارزه با فقر و مبارزه با فساد بود که سرمایه گذاری ۶۲ میلیارد دلاری چین در پروژه کریدور اقتصادی پاکستان و چین را به عنوان شانس بزرگی برای کشورش می دانست.
مشخص است که با توجه به کاهش ذخایر ارزی و کاهش ارزش پول پاکستان و مشکلات اقتصادی متعدد کشور و فشارهای آمریکا؛ برخورداری از کمکهای اقتصادی چین برای دولت عمران خان ضروری به نظر می رسد.
با این تفاسیر، پروژه سی پک و افزایش جایگاه بندر گوادر نزد چین و پاکستان خوشایند امریکاییها و هند به عنوان مخالف استراتژیک پاکستان قرار نگرفت، زیرا چین دشمن هند و رقیب امریکا است، لذا پاکستانی ها تصمیم گرفتند تا تمام تخم مرغ های خود را در سبد امریکاییها قرار نداده و از سال ۲۰۱۶، با چینی ها وارد توافق شدند.
هنگامی که پاکستان در جبهه چین قرارگرفت و خواه ناخواه چین و امریکا وارد جنگ تجاری شدند، تصمیم گرفتند که با چینی ها این مسئله و قضیه را پیش ببرند. با توجه به نیاز اقتصادی پاکستان، چین واقعا به این کشور کمک کرده تا از لیست سیاه «اف ای تی اف» به لیست خاکستری منتقل شود یا زمانی که عربستان پاکستان را مجبور کرد که یک مبلغی را به آنها وام داده بودند، سریع به عربستان بر گردانده شود، این چینی ها بودند که این مبلغ وام را پرداخت کردند.
در کنار بحث روابط اقتصادی، بحث روابط نظامی و امنیتی این دو کشور نیز افزیش پیدا کرده به طوریکه ما دیگر نمی گوییم که همانند گذشته تمام دغدغه پاکستان تامین منویات امریکا است.
هنگامی که کمکهای نظامی آمریکا به پاکستان قطع شد، همکاریهای نظامی چین با پاکستان قوت بیشتری گرفت، چنانکه آمریکا فروش خود را تقریباً به صفر رساند. اما چین در تمام این سالها سالانه حدود ۶۰۰ میلیون دلار از خریدهای نظامیِ پاکستان را به تسلیحات خود اختصاص داد و در ادامه، در مقابل فشارهای آمریکا به پاکستان، با قدرت بیشتری در مجامع بین المللی از این کشور حمایت کرد.
چین در تمام این سالها سالانه حدود ۶۰۰ میلیون دلار از خریدهای نظامیِ پاکستان را به تسلیحات خود اختصاص داد و در ادامه، در مقابل فشارهای آمریکا به پاکستان با قدرت بیشتری در مجامع بین المللی از این کشور حمایت کرد
لذا روابط چین با ایران هم بر اوضاع پاکستان به عنوان شریک استراتژیک چین تاثیرگذار است که از منافع این قرارداد در جهت تبدیل شدن به قطب ترانزیت انرژی بهره مند خواهد شد و انرژی خلیج فارس و خاورمیانه یعنی نفت ایران را به چین منتقل می کند و از آن طرف چین نیز از طریق طرح ابتکار عمل خود یعنی همان «یک کمربند-یک جاده» به اوراسیا وصل می شود که کل منطقه وارد یک همکاری اقتصادی می شود.
در این بین، این مسئله قاعدتا خوشایند امریکاییها نخواهد بود و ممکن است در بلوچستان نا امنی هایی را ایجاد کنند، زیرا یک بخش از پروژه سی پک در ایالت بلوچستان پاکستان است که امریکاییها می توانند این منطقه را ناامن کنند.
در مجموع می توان گفت با توجه به استراتژی جدید ترامپ در قبال پاکستان که بر این کشور فشار مضاعفی به دلیل آنچه حمایت پاکستان از تروریستها میخواند، وارد ساخته و همچنین با عنایت به حمایت چین از فداکاریهای بزرگ پاکستان در مبارزه با تروریسم، می توان شاهد گسترش روابط اسلام آباد و پکن در دوران نخست وزیری عمران خان بود.
با توجه به استراتژی جدید ترامپ در قبال پاکستان که بر این کشور فشار مضاعفی به دلیل آنچه حمایت پاکستان از تروریستها میخواند، وارد ساخته و همچنین با عنایت به حمایت چین از فداکاریهای بزرگ پاکستان در مبارزه با تروریسم، می توان شاهد گسترش روابط اسلام آباد و پکن در دوران نخست وزیری عمران خان بود
این گسترش روابط از منظر اسلام آباد، هم به دلیل نیاز پاکستان به حمایتهای اقتصادی چین است و هم به عنوان عامل فشاری که ترامپ در صورتی که سیاستهایش را در قبال پاکستان تعدیل نکند، پاکستان بیش از پیش به سمت پکن سوق داده خواهد شد؛ موضوعی که خوشایند آمریکاییها نیست.
اوج گیری جنگ تجاری میان واشنگتن و پکن از یک سو، اعلام چین در کنار روسیه و از این دو مهمتر، احساس خطر کاخ سفید از همکاری هسته ای میان پکن و پاکستان از جمله متغیرهای مهم در روابط پاکستان و چین می باشد که بر سیاستهای آمریکا در قبال این دو کشور نیز تأثیرگذار است.
ایران با توجه به وجود اختلافات میان واشنگتن با پکن و اسلام آباد، می تواند با پیشنهاد پکن برای تکمیل خط لوله گاز ایران- پاکستان، سرمایه گذاری چین در طرح یک جاده- یک کمربند و نیاز این طرح به وجود امنیت در منطقه از طریق مقابله با گسترش تهدیدات ناشی از تروریسم و غیره از طریق پیگیری راهکار منطقه ای در مسیر همکاری با پاکستان و چین قرار بگیرد
در چنین فضایی، ایران با توجه به وجود اختلافات میان واشنگتن با پکن و اسلام آباد، می تواند با پیشنهاد پکن برای تکمیل خط لوله گاز ایران- پاکستان، سرمایه گذاری چین در طرح یک جاده- یک کمربند و نیاز این طرح به وجود امنیت در منطقه از طریق مقابله با گسترش تهدیدات ناشی از تروریسم و غیره از طریق پیگیری راهکار منطقه ای در مسیر همکاری با پاکستان و چین قرار بگیرد و از این طریق امنیت و توسعه اقتصادی را در منطقه موجب شود که سه کشور مذکور از آثار آن بهره مند شوند.
نظر شما