بهمن خداپناه: در این گزارش، پس از مرور کلی جایگاه صنعت توریسم در اقتصاد جهانی، به بررسی رتبه ایران در شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری ۲۰۱۹ که توسط مجمع جهانی اقتصاد منتشر می‌شود، پرداخته خواهد شد.
بر اساس آمارهای بین‌المللی، سهم مستقیم سفر و گردشگری از تولید ناخالص داخلی جهان ۳.۲ درصد و سهم مستقیم اشتغال آن ۳.۸ درصد از کل اشتغال است.
میزان سرمایه‌گذاری برای ایجاد یک فرصت شغلی در صنعت گردشگری بسیار پائین‌تر از دیگر صنایع است و به عبارت دیگر اشتغال زایی دراین صنعت به سرمایه‌گذاری کمتری نیاز دارد و تردیدی نیست که همه کشورها در رقابتی تنگاتنگ در پی بهره‌گیری از مزایای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و به ویژه دریافت سهم بیشتری از درآمد جهانی حاصل از گردشگری و همچنین بالابردن سطح اشتغال در کشور متبوع خود هستند.
کسب میزان قابل توجهی از درآمد صادرات جهانی ازطریق صنعت گردشگری است. رشد بالای میزان اشتغال زایی این صنعت و نیز روند رو به رشد آن، بیانگر نقش زیاد این صنعت در اقتصاد جهان است. وقتی به عنوان یک فعالیت خدماتی به صنعت گردشگری توجه می‌شود باید جهت ارائه خدمات به تعداد زیادی نفرات با تخصص، مهارت‌های اثربخش و کارآیی متفاوت نظر داشت. تردیدی نیست که احساس استقبال و خوش آمدگویی تجربه فراموش نشدنی برای مسافر است و اینها نتیجه سرمایه‌گذاری‌هایی هستند که در زمینه آموزش و پرورش نیروی انسانی ایجاد می‌شود. روش و سیستمی که در زمان مناسب، افراد مناسب در پست‌های مناسب قرار گیرند (برنامه‌ریزی و توسعه منابع انسانی) و این افراد با چه نگرش‌ها، مهارت‌ها و دانشی باید استخدام و آموزش داده شوند از ارکان اصلی صنعت گردشگری است.
برای ورود هر گردشگر در کشورها مولفه‌هایی چون امنیت، ارایه خدمات بهینه، میراث غنی فرهنگی و تاریخی، جاذبه‌های طبیعی، دریا و دریاچه‌ها، تنوع آب وهوا، ویزای سهل وآسان مورد نیاز است که با فقدان هر یک از این موارد ورود گردشگر با مشکل مواجه می‌شود.
کویرنوردی، آب درمانی، غارنوردی، کوهنوردی، شکار، ماهیگیری، اسکی روی ماسه، گردشگری روستایی، ورزش‌های آبی، دیدن چشم اندازهای طبیعی مانند آبشار، رودخانه از بخش‌های اکوتوریسم هستند.
اکوتوریست‌ها غالبا با گرایش زیست محیطی هستند و می‌توانند در پالایش و حفاظت از محیط زیست، گسترش فرهنگ زیست محیطی در بین مردم جوامع نقش موثری ایفا کنند.
گزارش رقابت پذیری سفر و گردشگری ۲۰۱۹
مجمع جهانی اقتصاد (World Economic Forum) از سال ۲۰۰۷ هر دو سال یک‌بار گزارشی را تحت عنوان گزارش رقابت‌پذیری سفر و گردشگری منتشر و در آن کشورهای مختلف را با توجه به شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری (TTCI) ارزیابی و رتبه‌بندی می‌کند. این مجمع همچنین با کمک رهبران بزرگ صنعت گردشگری از طریق مجمع شرکای صنعت سفر و حمل و نقل هوایی برای ۱۱ سال اقدام به تجزیه و تحلیل عمقی رقابت‌پذیری سفر و گردشگری اقتصادها در سراسر دنیا کرده است.
این گزارش نه‌تنها سکویی است برای ذی‌نفعان بازار سفر و گردشگری تا در سطح کشوری سیاست‌ها و اقدامات مناسب را با هدف رسیدن به صنعت سفر و گردشگری پایدار و قوی که قادر است به‌طور موثر در توسعه اقتصادی بین‌المللی نقشی ایفا کند، اتخاذ کنند، بلکه به وسیله تجزیه و تحلیل روندهای بازار، رویکردی جهانی نیز دارد و دیدگاه‌های منحصر به فردی از رهبران جهانی این صنعت، سازمان‌ها و دولت‌های بین‌المللی پیرامون موضوعات حساس و مهم به منظور تضمین رقابت‌پذیری بلندمدت سفر و گردشگری ارائه می‌دهد.
بخش سفر و گردشگری در دهه‌های گذشته اثبات کرده که می‌تواند یکی از محرک‌های اصلی رشد اقتصادی باشد. این بخش در حدود ۱۰ درصد از GDP جهانی را به خود اختصاص داده و هر یک شغل از ۱۰ شغل مربوط به صنعت گردشگری است. از این‌رو بهبود این صنعت برای اقتصادهای درحال توسعه و نوظهور که در پی ارتقای زنجیره ارزش خود هستند، به یکی از واجبات تبدیل شده است.
گزارش رقابت پذیری سفر و گردشگری ۲۰۱۹ مجمع جهانی اقتصاد ۱۴۰ کشور را دربر می‌گیرد که بیش از ۹۵ درصد GDP جهان را تشکیل می‌دهند.
اجزای تشکیل‌دهنده شاخص
شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری به محاسبه مجموعه‌ای از مولفه‌ها و سیاست‌هایی می‌پردازد که توسعه پایدار بخش سفر و گردشگری (T&T) را ممکن ساخته و به نوبه خود سبب توسعه و رقابت‌پذیری کشورها می‌شوند. این شاخص چهار زیرشاخص اصلی، ۱۴ مولفه اصلی و ۹۰ زیرشاخص انفرادی را شامل می‌شود که بین مولفه‌های اصلی گسترده شده‌اند. این شاخص بر اساس چهار مولفه اصلی شامل توانمندسازی محیط زیست، سیاست‌های گردشگری، زیرساخت‌ها و منابع طبیعی و فرهنگی اندازه‌گیری می‌شود که هریک از آنها تحت مشخصه‌های جزئی‌تر نیز طبقه‌بندی می‌شوند. در مجموع شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری ۱۴ مولفه را دربر می‌گیرد که شامل دسترسی بین‌المللی، اولویت‌گذاری سفر و گردشگری، زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات، منابع انسانی و بازار کار، سلامت و بهداشت، امنیت و ایمنی، فضای کسب‌وکار، رقابت‌پذیری قیمتی، پایداری زیست‌محیطی، زیرساخت‌های حمل‌ونقل هوایی، زیرساخت‌های زمینی و بندری، زیرساخت‌های خدمات گردشگری، منابع طبیعی و منابع فرهنگی و سفر تجاری هستند.
۱۰ کشور برتر در گزارش رقابت پذیری سفر و گردشگری ۲۰۱۹
بر اساس گزارش ۲۰۱۹ مجمع جهانی اقتصاد، کشور اسپانیا رتبه اول را در شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری ۲۰۱۹ به خود اختصاص داده است. پس از آن به ترتیب کشورهای فرانسه، آلمان، ژاپن، انگلستان، استرالیا، ایتالیا، کانادا، هلند و سوئد به ترتیب رتبه‌های دوم تا دهم شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری را به خود اختصاص داده‌اند. در این میان اروپا -با دارا بودن شش کشور از میان ۱۰ کشور برتر این شاخص- بار دیگر منطقه‌ای با بیشترین اقتصادهای رقابت‌پذیر و بالاترین سطح متوسط رقابت‌پذیری منطقه‌ای است.
جایگاه ایران در گزارش رقابت پذیری سفر و گردشگری ۲۰۱۹
بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، در شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری ۲۰۱۹، علیرغم افزایش تعداد کشورهای مورد بررسی از ۱۳۶ کشور به ۱۴۰ کشور، جایگاه جهانی گردشگری ایران در مقایسه با گزارش دو سال گذشته، ۴ پله صعود کرده و به رتبه ۸۹ رسیده است.
بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، در شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری ۲۰۱۹، علیرغم افزایش تعداد کشورهای مورد بررسی از ۱۳۶ کشور به ۱۴۰ کشور، جایگاه جهانی گردشگری ایران در مقایسه با گزارش دو سال گذشته، ۴ پله صعود کرده و به رتبه ۸۹ رسیده است.
همچنین از مجموع ۱۴ شاخص اصلی مورد بررسی، ایران جایگاه اول در شاخص رقابت‌پذیری قیمت‌ها را دارد.
علاوه بر این بدترین عملکرد ایران در شاخص‌های ۱۴گانه، مربوط به محیط کسب و کار با رتبه ۱۲۱ جهان است. باز بودن بین‌المللی، آمادگی فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)، اهمیت سفر و گردشگری و محیط زیست پایدار از دیگر شاخص‌های با عملکرد نامطلوب در حوزه رقابت پذیری سفر و گردشگری ایران هستند.
جدول۱: امتیاز ایران و متوسط امتیاز کشورهای منطقه خاورمیانه
باوجود رشد سریع گردشگری در دنیای امروز و اقبال مساعد کشورهای درحال‌توسعه برای استفاده از پتانسیل‌های این بخش، گردشگری در ایران هنوز با چالش‌های جدی مواجه بوده و به جایگاه مناسبی حتی در میان کشورهای منطقه نرسیده است.
ایران از نظر وجود آثار تاریخی و فرهنگی در میان ده کشور اول جهان قرار دارد و از نظر جاذبه‌های اکوتوریسمی و تنوع اقلیمی نیز جزو پنج کشور برتر دنیا است. با وجود قابلیت‌ها و پتانسیل‌های موجود در کشور وجود عواملی همچون عدم زیرساخت‌های مناسب طبیعت گردی، عدم شناخت نسبت به اکوتوریسم در ایران، کمبود متخصصین در امر اکوتوریسم، فقدان فرهنگ مناسب خاص طبیعت گردی که بعضی مواقع سبب تخریب و از بین رفتن چشم اندازهای طبیعی می‌شود و در نتیجه تبدیل به زباله دانی می‌شود، عدم اطلاع رسانی در این زمینه توسط رسانه‌های دیداری و شنیداری و مطبوعات از دلایل عمده عدم جذب اکوتوریسم در ایران است. این در حالی است که کشورهای توریست پذیر با داشتن چشم اندازهای طبیعی می‌توانند باعث افزایش درآمد سرانه ملی شوند و ایران در صورت سرمایه‌گذاری و تاکید بر جذب گردشگر طبیعی، می‌تواند به راحتی به درآمدهای پیش بینی شده دست یابد.
ایران با داشتن چشم اندازهای طبیعی و زیبا و بکر و وجود اقلیم‌های متفاوت آب و هوایی و گونه‌های متنوع گیاهی و جانوری می‌تواند تاثیر شگرفی در جذب گردشگران طبیعت گرد ایفا کند و در این حوزه در منطقه خاورمیانه یکی از قطب‌های اکوتوریسمی قلمداد شود و باعث افزایش درآمد ارزی کشور شود.
گردشگری در کشور به مشارکت جوامع محلی نیاز اساسی دارد چرا که بهترین و توانمندترین راهنمایان تورهای گردشگری طبیعی کسی نیست جز بومیان ساکن این مناطق که به راحتی می‌توانند هدایت چنین تورهای تخصصی را برعهده گیرند و همین مساله در کاهش مهاجرت‌های بی رویه روستائیان به کلان شهرها نیز نقش اساسی ایفا می‌کند و در این راستا چرخ بسیاری از مراکز اقامتی در دورافتاده ترین نقاط کشور به حرکت در خواهد آمد و باعث اشتغالزایی، ارتقای سطح زندگی مردم روستایی خواهد شد.
جمع بندی
گزارش سال ۲۰۱۹ مجمع جهانی اقتصاد از شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری ۲۰۱۹ نشان می‌دهد که ایران در بین ۱۴۰ کشور به رتبه ۸۹ نائل گشته است. با وجود صعود ۴ پله‌ای ایران در شاخص مذکور نسبت به دوره قبل(۲۰۱۷)، واقعیت این است که سهم ناچیزی از درآمد زیاد صنعت توریسم وارد ایران می‌شود. ایران که دارای توانایی‌های بالقوه عظیمی در زمینه‌های زیست محیطی، تاریخی، میراث فرهنگی و غیره است، نمی‌تواند و نباید به دلیل مسائل سیاسی و نگرانی‌های فرهنگی – اجتماعی خود را از این جریان اقتصادی دور نگه دارد و از سوی دیگر بازار بین‌المللی گردشگری نیز نمی‌تواند ازجاذبه‌های ایران برای گردشگری چشم‌پوشی کند. عدم موفقیت ایران در جذب گردشگران و توسعه گردشگری دلایل متعددی دارد.
برای افزایش گردشگران تنها نمی‌توان به اقتصاددانان دل بست، راه‌حل در واقع در دستان دولت و برنامه‌ریزان است چرا که آنان اگر نخواهند و تمایلی به گسترش توریسم و جذب گردشگر نداشته باشند جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و فرهنگی به تنهایی نمی‌تواند کار ساز باشد. از سوی دیگر تجربه و فرهنگ مردم نیز بی‌تأثیر نیست. گاه پیش می‌آید که دولت می‌خواهد ولی مردم و مراکزی که با توریست‌ها در ارتباط هستند، تجربۀ لازم را ندارند و یا آموزش‌های مناسب را ندیده‌اند و چگونگی برخورد با گردشگر و ارائه خدمات به او را نمی‌دانند.
نظر شما