بازار؛ گروه بین الملل: روابط ایران و مصر در صورت بازگشت به وضعیت عادی با بازگشایی سفارتخانه‌ها و استقرار سفیر ضمن اینکه می‌تواند به تثبیت هر جه بیش تر شرایط منطقه ای منجر شود، دارای مزایای اقتصادی قابل توجهی برای هر دو طرف نیز هست.
اخیرا نیز وزیر خارجه ایران حسین امیرعبداللهیان در دیدار با همتای مصری خود سامح الشکری درحاشیه پنجاه و پنجمین نشست شورای حقوق بشر سازمان ملل و کنفرانس خلع سلاح در ژنو دیدار و گفت و گو داشته اند که نشان از تداوم عزم دو کشور برای از سرگیری روابط دوجانبه سیاسی است. دفاتر حفاظت منافع دو کشور در تهران و قاهره فعال هستند و در راس این دفاتر از هر دو طرف فردی در سطح سفیر فعالیت می‌کند و کانال رسمی برای تماس و ارتباط به‌طور مستقیم بین ایران و مصر نیز وجود دارد. امضای قرار داد "کمپ دیوید" (۱۹۷۹) میان رژیم صهیونیستی و مصر و پذیرش شاه مخلوع ایران از سوی این کشور از عوامل اصلی این التهاب درازمدت در روابط دو کشور بوده است.
روند رو به رشد تمایل مصر و ایران برای از سرگیری تعاملات سیاسی دوجانبه
از سال گذشته تاکنون مقامات دو کشور در چندین دور مذاکرات شرکت کرده‌اند که به طور بالقوه نشان‌دهنده آغاز فصل جدیدی در روابط مصر و ایران است که برای مدت بیش از چهار دهه تیره بوده است. به نظر می‌رسد گام‌های اخیر برداشته شده در عادی‌سازی روابط ایران و عربستان و کاهش تنش در منطقه، مقامات مصر را ترغیب کرده است که به ارزیابی مجدد روابط خود با تهران بپردازند.
محمود احمدی‌نژادی رییس جمهور سابق ایران بعد از انقلاب مصر در سال ۱۳۹۱ به این کشور سفر کرد، اما گشایشی در ترمیم روابط سیاسی ایران و مصر ایجاد نشد. در دوره روحانی نیز حرکت خاصی برای بهبود روابط تهران - قاهره صورت نگرفت. اما پس از برقراری مجدد روابط تهران - ریاض در دولت رئیسی، برقراری رابطه میان تهران - قاهره نیز روی ریل رفع اختلافات افتاده است
محمود احمدی‌نژادی رییس جمهور سابق ایران بعد از انقلاب مصر در سال ۱۳۹۱ به این کشور سفر کرد، ولی این سفر هیچ گشایشی برای ترمیم روابط سیاسی ایران و مصر ایجاد نکرد. در دوره حسن روحانی نیز حرکت خاصی برای بهبود روابط تهران - قاهره صورت نگرفت. تا اینکه در دولت رئیسی گره کور روابط ایران و مصر در حال باز شدن است. پس از برقراری مجدد روابط تهران - ریاض، برقراری رابطه میان تهران - قاهره نیز روی ریل رفع اختلافات افتاده است.
درواقع، این گفتگوها از یکی دو سال پیش آغاز شده است. بر اساس برخی گزارش‌ها، یک هیئت اطلاعاتی ایران در ژوئیه ۲۰۲۱ از قاهره بازدید کرد و با همتایان مصری خود در دستگاه اطلاعات کل کشور گفتگو کرد. هدف اصلی این گفتگوها بررسی احتمالات بهبود روابط دوجانبه و تدوین راهبردهایی با هدف جلوگیری از هرگونه سوء تفاهم یا درگیری احتمالی مربوط به مسائل منطقه بود.پ
این مذاکرات همچنین با برخی اقدامات اعتمادساز ازسوی دو طرف، مانند خودداری از گفتمان توهین آمیز سیاسی یا رسانه‌ای و پرهیز از هرگونه اقدام ناراحت کننده طرف مقابل، پیگیری شد. علاوه براین، در جریان سفر عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر به عمان در ژوئن ۲۰۲۲، جلسه‌ای امنیتی برگزار شد که مقامات مصری و ایرانی در این جلسه شرکت داشتند. این نشست با حضور عباس کامل مدیر اداره کل اطلاعات مصر و علی سلاجقه معاون رئیس جمهور ایران در نوامبر ۲۰۲۲ در قاهره برگزار شد. سلاجقه برای شرکت در اجلاس تغییرات اقلیمی به مصر سفر کرده بو د که در نوامبر ۲۰۲۲ در شرم الشیخ برگزار شد. سلاجقه با سامح شکری وزیر امور خارجه مصر نیز دیدار کرد.
پیشرفت قابل توجه در گفتگوهای مصر و ایران تقریباً یک سال پیش و با میانجیگری عمان بین دو کشور محقق شد. میانجیگری عمان با تلاش عراق تقویت شد. گزارش‌های متعددی وجود دارد مبنی بر اینکه از مارس ۲۰۲۳، مذاکراتی با محوریت عادی سازی روابط تهران-قاهره در بغداد انجام شده است. برای نمونه، مقامات مصر و ایران در ماه آوریل در بغداد ملاقات کردند و به بحث‌های اساسی با هدف تقویت روابط دوجانبه مبادرت کردند. در ادامه، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در ماه مه با ابراز خوش بینی درباره چشم انداز بهبود روابط ایران و مصر، بر اهمیت اقدامات متقابل دو کشور برای تقویت روابط تاکید کرد.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با «هیثم بن طارق آل سعید» سلطان عمان و هیات همراه که خرداد ماه گذشته به تهران سفر کرده بود، با اشاره به اظهارات سلطان عمان مبنی بر تمایل مصر برای از سرگیری روابط با جمهوری اسلامی ایران، تاکید کردند: ما از این موضع استقبال می‌کنیم و مشکلی در این زمینه نداریم.
حتی در تماس تلفنی ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری ایران و عبدالفتاح السیسی در ۲۳ دسامبر ۲۰۲۳ و تبریک رئیسی بابت پیروزی السیسی در انتخابات ریاست‌جمهوری مصر، دو رئیس‌جمهور در خصوص گسترش روابط دو جانبه و مسائل منطقه‌ای از جمله موضوع غزه و دریای سرخ با یکدیگر گفت‌وگو کردند.
پتانسیل تعاملات اقتصادی ایران و مصر در تجارت و گردشکری
رقم روابط اقتصادی ایران و مصر چندان چشم گیر نیست که علت اصلی آن را می توان در تنش‌های سیاسی دو طرف جست و جو کرد؛ تنشی که از سال ۱۳۵۸ در اعتراض به توافق صلح مصر با رژیم صهیونیستی و پناه دادن قاهره به شاه مخلوع ایران آغاز شد و دو کشور دیگر هرگز روی خوش روابط سیاسی و تجاری با یکدیگر را نچشیدند.
ایران و مصر سوابق همکاری در زمینه‌های بانک آسیایی زیرساخت، بانک توسعه اسلامی، بانک مشترک مصر و ایران، شرکت نساجی مصر و ایران، شرکت مشترک کشتیرانی، احداث و راه‌اندازی خط مونتاژ پژوپارس در مصر و صادرات تعداد قابل توجهی خودروهای ساخت کامل ایران به آن کشور را شاهد بوده‌اند. همچنین، فعالان اقتصادی ایران و مصر با تولید مشترک در کشورهای یکدیگر و استفاده از مزایای این توافقات تجاری منطقه‌ای می‌توانند صادرات خود را گسترش دهند.
تولیدات الکترونیکی و مصالح ساختمانی ایران می تواند تامین کننده بسیاری از نیازهای مصر باشد. از سوی دیگر، مصر در حوزه مرکبات و منسوجات یک قطب تجاری مهم در نظر گرفته می شود و بر این اساس، به جای استفاده از مصنوعات چینی ایران می تواند از کالاهای مصری استفاده کند
هم چنین تولیدات الکترونیکی و مصالح ساختمانی ایران می تواند تامین کننده بسیاری از نیازهای مصر باشد. از سوی دیگر، مصر در حوزه مرکبات و منسوجات یک قطب تجاری مهم در نظر گرفته می شود و بر این اساس، به جای استفاده از مصنوعات چینی ایران می تواند از کالاهای مصری استفاده کند. با آغاز روند عادی‌سازی روابط دو کشور، جمعیت ۱۰۹ میلیونی مصر می‌تواند بازار قابل قبولی برای محصولات ایرانی باشد که پیش‌نیاز آن شناسایی نیازهای این بازار هدف و توان تولید در داخل است.
اعراب از دیرباز مشتریان فرش و پسته و زعفران ایران بوده اند و مصر هم از این قاعده مستثنا نبوده است. دانش پزشکی و دارویی ایران و دانش‌های نوبنیانی چون نانوتکنولوژی و حوزه هوافضا می‌تواند در بلندمدت میان دو کشور پل ارتباطی مستحکمی برقرار کند و در نهایت تجربه ایران در بخش نظامی و تسلیحات دفاعی هم می‌تواند مشتری خوبی مانند قاهره داشته باشد؛ اما تمامی این ظرفیت‌ها به منظور عبور از حالت بالقوه و رسیدن به حالت بالفعل نیازمند اقداماتی در حوزه‌های سیاسی و اقتصادی است. نکته دیگر اینکه مصر نیز جمهوری اسلامی ایران را به عنوان شاهراه ارتباط با آسیا و به ویژه قفقاز و آسیای شرقی می‌داند و در ارزیابی‌های تجاری خود امیدوار است با آغاز ازسرگیری روابط بتواند از بازار انرژی ایران بهره بیشتری ببرد. همچنین عادی‌سازی روابط با ایران به ایجاد روابط اقتصادی و تجاری نزدیکتر قاهره با کشورهایی مانند عراق، سوریه و لبنان که تهران در آنها نفوذ قابل توجهی دارد، منجر خواهد شد.
ضمنا آمار خروج سرمایه از مصر نشان می‌دهد که جنگ اوکراین باعث خروج ۲۰ میلیارد دلار سرمایه از این کشور شده و با توجه به اینکه یکی از بزرگترین کشورهای واردکننده گندم در جهان است تنش در اوکراین تاثیری شدیدی روی اقتصاد این کشور گذاشت و دولت در تهیه نان و گندم با مشکلات زیادی روبرو شده است. با تمامی این اوضاع و احوال برقراری روابط تجاری با ایران و تنش‌زدایی اقتصادی دو کشور می‌تواند یک روابطه برد – برد باشد و به عنوان مثال مصر می‌تواند از درآمدهای بخش گردشگری و حضور ایرانی‌ها در آن کشور منتفع شود.
از نظر گردشگری نیز، فرصتی برای گسترش گردشگری مذهبی به اماکن شیعی (مانند آرامگاه مالک اشتر) در مصر و جنوب سینا وجود دارد. مصر در زمینه امنیتی به دنبال کمک ایران برای کاهش حملات حوثی‌ها در امتداد تنگه باب المندب و تضمین آزادی دریانوردی در دریای سرخ به ویژه از طریق کانال سوئز بوده که منبع درآمدی برای مصر است. احیای روابط بین قاهره و تهران، سیل سفر گردشگران ایرانی به مصر را تسهیل می‌کند و به طور بالقوه به سرازیرشدن ارز به مصر کمک می‌کند که مصر به شدت به آن نیاز دارد. علاوه براین، مصر از گسترش صادرات کالاهای خود به بازار ایران سود زیادی خواهد برد.
به صورت کلی مصر به دلایل زیادی از جمله دارا بودن وسعت و جمعیت مسلمان بالا، منابع طبیعی غنی، کارخانه های صنعتی بزرگ، درآمد ارزی فراوان از صنعت گردشگری، امکانات تجاری گسترده، موقعیت جغرافیایی - استراتژیک برتر در آفریقا و نزدیکی جغرافیایی به ایران در مقایسه با سایر کشورهای قاره آفریقا، جایگاه ممتازی در تجارت با ایران داراست
به صورت کلی مصر به دلایل زیادی از جمله دارا بودن وسعت و جمعیت مسلمان بالا، منابع طبیعی غنی، کارخانه های صنعتی بزرگ، درآمد ارزی فراوان از صنعت گردشگری، امکانات تجاری گسترده، موقعیت جغرافیایی - استراتژیک برتر در آفریقا و نزدیکی جغرافیایی به ایران در مقایسه با سایر کشورهای قاره آفریقا، جایگاه ممتازی در تجارت با ایران داراست.
در میان کالاهای دارای پتانسیل صادراتی بالایِ ایران به مصر، اقلام کالاهای صادراتی غیرنفتی ایران که ارزش افزوده بالا، وزن حجمی پایین و ترجیحاً مصرفی نهایی هستند، در اولویت اول صادراتی ایران به مصر قرار دارند.
در نبرخورداری مصر از بنادر مهمی در دریای مدیترانه و همچنین کانال سوئز به عنوان گلوگاه جهانی که بسیار مورد نیاز کشتیرانی ایران است نیز بسیار قابل توجه است. آب و هوای ویژه مصر، نزدیکی آن به بازارهای مدیترانه و اروپا و برخورداری ایران از ظرفیت‌ها و پتانسیلهای ویژه با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی امتیازات بسیار مهمی در روابط دوجانبه میان دو کشور است.
مصر را می توان دروازه ورود به آفریقا دانست. این کشور عضو بازار مشترک کشورهای شرق و جنوب آفریقا «کومسا» نیز هست. این پیمان شامل ۲۱ کشور و جمعیتی بیش از ۵۸۳ میلیون نفر با تولید ناخالص داخلی ۸۰۵ میلیارد دلاری و حجم صادرات و واردات کالا به ارزش ۳۲۴ میلیارد دلار می شود.
کارنامه داد و ستد تجاری تهران و قاهره
در حال‌حاضر، از مجموع ۵۳.۱۶میلیارد دلار صادرات ایران در سال۱۴۰۱، مصر کمتر از ۰.۰۲درصد (۹.۴۸میلیون دلار) را به خود اختصاص داده و از این نظر در جایگاه هفتادم درمیان شرکای تجاری ایران قرارگرفته است و این در حالی است که پس از توافق هسته ای ایران و غرب ، حجم تجارت دو کشور حتی به رقم ۲۱۸میلیون دلار نیز رسید اما پس از خروج یکجانبه آمریکا از برجام، مبادلات تجاری ایران و مصر در سال ۹۸ با افت قابل‌توجه، رقم ۷میلیون دلار را ثبت کرد.
در حوزه واردات نیز مصر از مجموع ۵۹.۶۵ میلیارد دلار واردات ایران در سال ۱۴۰۱، با اختصاص ۰.۰۱ درصد به خود، یعنی ۵.۷ میلیون دلار در جایگاه هفتاد و هفتم قرار گرفته است. همچنین در شش ماهه نخست سال ۱۴۰۲ مجموع صادرات ایران به مصر معادل ۷۱۰ تن به ارزش بیش از ۲۷۰ هزار دلار و مجموع واردات ایران از مصر کمتر از هشت تن به ارزش کمتر از ۲۷۹ هزار دلار بوده است.
البته پس از افول روابط تجاری دو کشور در سال ۹۸، مناسبات اقتصادی تا سال ۱۴۰۱ با آهنگ بسیار ملایم روند افزایشی داشته است. در این میان در سال ۱۴۰۱، سنگ و کنستانتره منگنز، تابلوها، پانل‌ها و پایه‌های مورد استفاده در صنایع برق و الکترونیک و خودتراش‌های سه گروه کالای اول وارداتی ایران از مصر و در همین سال محصولات آهن و فولاد، اجزا و قطعات کلاچ خودرو و کاتالیزورهای شیمیایی مهم‌ترین کالاهای صادراتی ایران به مصر بوده است.
جمع بندی
در نهایت روند عادی سازی روابط مصر و ایران چندان خالی از تنش نیست. موقعیت و نفوذ هر یک از کشورها در منطقه، تاثیر گذاری آنها در مسئله فلسطین، مساله اسرائیل و روابط راهبردی مصر با ایالات متحده همگی از ترمزهای اصلی تسریع روابط میان تهران و قاهره است و بلاشک عبور موفقیت آمیز از این موانع مستلزم دیپلماسی دقیق و برنامه ریزی حساب شده چه در سطح منطقه‌ای و چه در سطح بین المللی است و عادی سازی روابط ایران و مصر در مقیاس منطقه‌ای تأثیر مستقیمی بر امنیت کشورهای شورای همکاری خلیج فارس خواهد داشت.
هم چنین برای مصر، ملاحظات اقتصادی نقش مهمی در شکل دادن به سیاست آن در قبال ایران دارد. مصر به دنبال افزایش فروش کالاهای خود در بازار ایران است. مصر می‌تواند در شرایط تحریم ایران با شرایط مناسب و بلندمدت برخی کالاهای مصرفی را دریافت و حتی از پول ملی خود استفاده کند. در این میان مصر پرجمعیت ترین کشور عربی با بیشترین واردات گندم است. این کشور به دلیل بحران اوکراین با چالش جدی مواجه شده است، زیرا وابستگی شدیدی به گندم وارداتی از روسیه و اوکراین دارد و مانند بسیاری از همسایگان خود از افزایش اخیر قیمت جهانی نفت بی‌بهره مانده است.
ایران با بهبود روابط خود با مصر می‌تواند راه‌هایی را برای گسترش روابط اقتصادی و تجاری خود در منطقه از جمله استفاده از کانال سوئز و افزایش صادرات خود به مصر فراهم کند
هم چنین برای ایران، بهبود روابط خود با جهان عرب فرصتی برای مقابله با تحولات منطقه‌ای است که اسرائیل و برخی کشورهای عربی در تلاش برای ایجاد ائتلاف منطقه‌ای علیه ایران هستند. علاوه بر این، ایران با بهبود روابط خود با مصر می‌تواند راه‌هایی را برای گسترش روابط اقتصادی و تجاری خود در منطقه از جمله استفاده از کانال سوئز و افزایش صادرات خود به مصر فراهم کند.
این امر در راستای استراتژی اقتصاد مقاومتی ایران بوده که هدف آن تقویت تاب آوری کشور در برابر تحریم‌های بین المللی از طریق تقویت تجارت با بازارهای منطقه است. ایران به دنبال دور زدن تحریم‌های آمریکا و صادرات به کشورهای همسایه است و مصر فرصت بسیار خوبی برای صادرات کالاهای مصرفی فراهم می‌کند.
نظر شما