بازار؛ گروه بین الملل: حملات مستمر حوثیهای یمن که از نوامبر ۲۰۲۳ به کشتی های تجاری مرتبط با رژیم صهیونیستی در دریای سرخ انجام شده، به شبکه تجاری نوپای آسیای مرکزی موسوم به «کریدور میانی» رونق تازه ای بخشیده است. این امر همچنین، فرصتی را برای چین و ایران ایجاد کرده، زیرا کشتیرانان مجبور شده اند مسیرهای جایگزینی را برای محموله های خود در نظر بگیرند.
تنها یک ماه قبل از آن، در اکتبر ۲۰۲۳، نمایندگانی از ایران، قزاقستان، ترکیه، ترکمنستان و ازبکستان برای تسریع در توسعه دومین کانال بزرگ کریدور میانی به نام «مسیر ترکمنستان_ازبکستان» با یکدیگر ملاقات کردند. در همان ماه، یکی از وزیران ایرانی در مورد مزایای سومین مسیر ترانزیتی_تجارتی صحبت کرد که محرکی برای اتصال مسیر ترکمنستان_ازبکستان به ایران است. چنین مسیرهای ترانزیتی_تجارتی ارزشمند هستند، زیرا به جریان کالاها از مرزهای ملی سرعت می بخشند و در نتیجه رشد اقتصادی را تحریک می کنند.
همانطور که در اواخر دهه ۲۰۰۰ تصور شد، مسیر اصلی ترانزیتی_تجاری کریدور میانی از اروپا_از طریق ترکیه، کوه‌های قفقاز، دریای خزر و قزاقستان_ به چین می‌رفت. کشورهایی که در مسیر این مسیر قرار دارند از آن به عنوان مسیر حمل و نقل بین المللی ترانس خزر یاد می کنند. از آن زمان، آنها تلاش کردند تا آن را جایگزین مناسبی برای دیگر مسیرهای تجاری اصلی شرق به غرب اوراسیا کنند_ راه آهن ترانس سیبری در روسیه (یا کریدور شمالی ) و اقیانوس هند (یا کریدور جنوبی ). اگرچه کارهای بیشتری در مورد ترانس خزر باید انجام می شد، اما تهاجم روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ توجه بین المللی را بر آن تابید. ناگهان اروپا به دنبال یک مسیر تجاری زمینی جدید به شرق آسیا بود که روسیه را دور می زد و کریدور میانی با این شرایط مطابقت داشت.
افزودن بالقوه یک رونق تجارت ترانزیتی از مسیر ترکمنستان_ازبکستان به ایران (و احتمالاً به خلیج فارس) می تواند چین و ایران را به بزرگترین ذینفعان طرح کریدور میانی گسترده تر تبدیل کند
در همین راستا، کشورهای کریدور میانی با سرمایه گذاری بر این منافع، سعی کرده اند توسعه مسیرهای ترانزیتی_تجاری خود را تسریع بخشند. در این میان، مسیر ترکمنستان_ازبکستان بیشترین پیشرفت را داشته است. مطمئناً این امر به توسعه اقتصادی دو کشور و کاهش اتکای آنها به روسیه کمک می کند. اما افزودن بالقوه یک رونق تجارت ترانزیتی از مسیر ترکمنستان_ازبکستان به ایران (و احتمالاً به خلیج فارس) می تواند چین و ایران را به بزرگترین ذینفعان این طرح گسترده تر تبدیل کند.
ترکیب این دو مسیر ترانزیتی_تجارتی می تواند به ایران یک راه نجات اقتصادی و پیوند نزدیکتر با چین، مهمترین متحد قدرت بزرگ آن، ارائه دهد. به همین ترتیب، ترکیب این مسیرها می تواند چین را قادر سازد تا ردپای تجاری خود و نفوذ خود را در آفریقا و خاورمیانه گسترش دهد. شاید برای پکن مهم تر، این موضوع باشد که می تواند به چین کمک کند تا بر «معضل مالاکا» غلبه کرده و در نتیجه موقعیت بهتری در رقابت با ایالات متحده پیدا کند.
نقش کریدور میانی در ترکمنستان و ازبکستان
در دسامبر ۲۰۲۲، یک قطار باری با کانتینرهای حمل و نقل نود و یک و بیست فوتی، حومه تاشکند را به مقصد بندر ترکمن باشی ترکمنستان با هیاهوی کمی ترک کرد. محموله مس آنها اولین محموله ای بود که از مسیر ترکمنستان_ ازبکستان عبور کرد. در ترکمن باشی، کانتینرهای حمل و نقل به یک کشتی منتقل شده و از طریق دریای خزر به بندر باکو آذربایجان برده شدند و از آنجا در امتداد ترانس خزر در سراسر آذربایجان، گرجستان، ترکیه و در نهایت به اروپا منتقل شدند.
مقامات ترکمنستان و ازبکستان با مشاهده اینکه چگونه کریدور میانی به قزاقستان برای جذب سرمایه گذاری خارجی و تحقق بخشی از راهبرد توسعه اقتصادی راه روشن (نورلی ژول) کمک کرد، امیدوار بودند که کریدور میانی نیز همین کار را برای کشورهایشان انجام دهد
این محموله نقطه اوج سال ها تلاش ترکمنستان و ازبکستان بود که زمینه را برای مسیر همنام آنها فراهم کرده بود. مقامات ترکمنستان و ازبکستان با مشاهده اینکه چگونه کریدور میانی به قزاقستان برای جذب سرمایه گذاری خارجی و تحقق بخشی از راهبرد توسعه اقتصادی راه روشن (نورلی ژول) کمک کرد، امیدوار بودند که کریدور میانی نیز همین کار را برای کشورهایشان انجام دهد. مطمئناً علاقه به شبکه های تجاری برای ترکمنستان چیز جدیدی نیست. این کشور مدتهاست که به دنبال مجاری برای صادرات خود، به ویژه نفت و گاز طبیعی بوده است. بنابراین، جای تعجب نیست که از حامیان اولیه کریدور میانی بوده است.
همانطور که یکی از مقامات ترکمن اعلام کرده: ترکمنستان در حال تلاش برای اجرای ترانزیت در چندین مسیر به طور همزمان است. در واقع، مقامات ترکمنستان درباره بزرگراه فراملی احتمالی به چین در سال ۲۰۲۳ بحث کرده اند. عشق آباد با نشان دادن تعهد خود به کریدور میانی، ۱.۵ میلیارد دلار برای توسعه بندر ترانشیپ کلیدی خود در ترکمن باشی در طول دهه ۲۰۱۰ سرمایه گذاری کرده است؛ ضمن اینکه در پیش بینی تجارت بیشتر از طریق دریای خزر، در صدد بوده که تاسیسات بندری ترکمن باشی قادر به جابجایی هفده میلیون تن محموله از جمله ۴۰۰ هزار کانتینر در سال باشد.
به طور مشابه، بخش مهمی از استراتژی توسعه اقتصادی ازبکستان ایجاد یک اقتصاد بازار یکپارچه در سطح جهانی بوده است. در نتیجه، تاشکند برای بیش از نیم دهه نه تنها راه‌آهن ملی، بلکه سیستم‌های مالی و حقوقی خود را نیز بازسازی کرده است. این کشور، در سال ۲۰۱۷، به ارز خود اجازه داد آزادانه شناور شود. سپس در سال ۲۰۱۹، کنترل سرمایه را حذف کرد. ازبکستان همچنین از اصلاحات مالیاتی و نظارتی برای افزایش بیشتر رقابت پذیری اقتصادی این کشور حمایت کرده است. همه این حرکت ها تجارت را تسهیل می کند و سرمایه گذاری خارجی را تشویق می کند.
فرصتی برای چین و ایران
به موازات تلاش های ترکمنستان و ازبکستان برای پیشبرد مسیر ترانزیتی_تجارتی شرق به غرب، صحبت هایی در مورد راهی که مسیر ترکمنستان_ازبکستان را به ایران متصل می کند، مطرح شده است. چنین ترکیبی از مسیرها قطعاً فرصت‌هایی را برای چین و ایران ایجاد می‌کند، به‌ویژه اگر مسیر ایران تا خلیج فارس کشیده شود. به عنوان مثال، این ترکیب به ایران یک مجرای تجاری جدید می دهد، مسیری که مدت هاست با توجه به اینکه ۸۵ درصد تجارت بین المللی آن از طریق دریا انجام می شود، به دنبال آن بوده است.
در همین راستا، وزیر راه و شهرسازی ایران در مورد ارتباط بالقوه ایران با کریدور میانی خاطرنشان کرده که کشور «مزیت‌های جغرافیایی و فرصتهای ترانزیتی منحصربه‌فردی دارد که می‌توان از آنها برای تقویت تجارت منطقه‌ای استفاده کرد» در واقع، ایران قبلاً به دنبال تبدیل شدن به یک مرکز حمل و نقل برای همسایگان خود بوده است، به طوریکه در اوایل سال ۲۰۲۲، شروع به حمل بار از طریق بنادر و راه آهن خود به ترکیه و امارات کرد.
کریدور میانی می تواند به عنوان یک مسیر تجاری_ترانزیتی سودآور بین مسیر ترکمنستان_ازبکستان و بنادر ایران مانند بندر امام خمینی و شهید رجایی در خلیج فارس باشد
برخی از کارشناسان می گویند که اتصال به کریدور میانی نیز برای ایران استراتژیک خواهد بود و بیش از یک مسیر ترانزیتی_تجاری، چنین پیوندی می تواند به کشور در کاهش اثرات تحریم های اقتصادی غرب کمک کند؛ ضمن اینکه این پیوند ایران را قادر می‌سازد تا آزادانه‌تر با چین تجارت کند_کشوری که تهران از سال ۲۰۱۶ با آن مشارکت راهبردی جامع داشته و در سال ۲۰۲۱ یک توافقنامه همکاری بیست و پنج ساله امضا کرده است. به علاوه، با توجه به تقاضای فزاینده چین برای مواد خام از آفریقا و خاورمیانه، این پیوند می تواند به عنوان یک مسیر تجاری_ترانزیتی سودآور بین مسیر ترکمنستان_ازبکستان و بنادر ایران مانند بندر امام خمینی و شهید رجایی در خلیج فارس باشد.
یکی دیگر از ذینفعان چنین مسیر ترانزیتی_تجاری چین خواهد بود. نقش کلیدی این کشور به‌عنوان پایانه شرقی کریدور میانی احتمالاً باعث گسترش نفوذ چین در آسیای مرکزی می‌شود. زمانی، این موضوعی بود که مسکو سعی کرد با سازماندهی ابتکارات تحت تسلط روسیه مانند اتحادیه اوراسیا، سازمانی مشابه اتحادیه اروپا برای کشورهای پس از شوروی، آن را کنترل کند. اما نیاز روسیه به حمایت چین پس از تهاجم این کشور به اوکراین در سال ۲۰۲۲، به پکن دست آزادتر برای تغییر شکل جریان های تجاری آسیای مرکزی داده است.
اگر یک مسیر ترانزیتی_تجاری از کریدور میانی از طریق ایران موفقیت آمیز باشد، به راحتی می تواند منافع چین را جلب کند و به تقویت نفوذ آن نه تنها در آسیای مرکزی، بلکه در آفریقا و خاورمیانه کمک کند
تا کنون، چین توجه خود را بر ترانس خزر متمرکز کرده است و به مسیرهای دیگر، مانند راه آهن چین، قرقیزستان و ازبکستان اجازه می دهد تا کم رنگ شوند. با این حال، اگر یک مسیر ترانزیتی_تجاری از کریدور میانی از طریق ایران موفقیت آمیز باشد، به راحتی می تواند منافع چین را جلب کند و به تقویت نفوذ آن نه تنها در آسیای مرکزی، بلکه در آفریقا و خاورمیانه کمک کند. افزون بر این، از نظر استراتژیک، ترکیب مسیر ترکمنستان_ازبکستان و رونق تجارت ترانزیتی به ایران می تواند توانایی چین را برای مقابله با حوادث احتمالی بهبود بخشد.
چنین ترکیبی می تواند وابستگی چین به حمل و نقل دریایی محموله از طریق اقیانوس هند را کاهش دهد. انجام این کار به کاهش آنچه که هو جین تائو، دبیرکل سابق چین زمانی آن را «معضل مالاکا» چین می‌نامید نیز کمک می‌کند. این نگرانی است که با افزایش تنش‌های پکن با واشنگتن بر سر تایوان و دریای چین جنوبی دوباره ظاهر شده است. داشتن مسیرهای تجاری که تنگه مالاکا را دور می زند، اهرم آمریکا بر چین را کاهش می دهد و موقعیت پکن را در رقابت با ایالات متحده تقویت می کند.
اگرچه تلاش قبلی چین برای ایجاد چنین مسیر تجاری با استفاده از طرح کمربند و جاده برای تامین مالی کریدور اقتصادی چین_پاکستان پایه گذاری شد، ترکیب مسیرهای ترانزیتی_جارتی از طریق آسیای مرکزی و ایران می تواند فرصتی دوباره به پکن بدهد.
پیامدهای گسترش کریدور میانی
چشم انداز گسترش کریدور میانی در حال حاضر، مانند همیشه خوب است، به خصوص اگر حملات حوثی ها به کشتی های تجاری در دریای سرخ ادامه یابد. اما کریدور میانی هنوز راه هایی در پیش دارد. اگرچه حجم تجارت در امتداد ترانس خزر افزایش یافته و به حدود ۱.۵ میلیون تن در سال ۲۰۲۲ رسیده است، اما بخش کوچکی از ۱۴۴ میلیون تن باری است که راه آهن ترانس سیبری روسیه در سال ۲۰۲۰ حمل کرده است.
علاوه بر این، بخش عمده ای از موقعیت این کریدور به عنوان یک مسیر تجاری پایدار شرق_غرب به ایمنی و قابلیت اطمینان مسیر آن بر فراز کوه های قفقاز استوار است، که توسط درگیری های دوره ای بین کشورهای ارمنستان و آذربایجان، از جمله در ماه سپتامبر۲۰۲۳، تهدید شده است. در صورت تشدید یا گسترش خصومت‌ها، نرخ بیمه حمل‌ونقل در منطقه احتمالاً افزایش می‌یابد و کریدور میانی را برای کشتی‌گیران جذاب‌تر می‌کند. هر دو مانع احتمالاً کشورهای کریدور میانی، به‌ویژه ترکمنستان و ازبکستان را تشویق خواهند کرد تا از رونق تجارت ترانزیتی به ایران به عنوان یک خروجی جایگزین حمایت کنند.
مطمئناً، گسترش کریدور میانی که شامل پیوندی بین مسیر ترکمنستان_ازبکستان و ایران است، پیوند استراتژیک بین پکن و تهران را بیشتر تقویت خواهد کرد؛ موضوعی که احتمالا واشنگتن را نگران خواهد کرد. آنچه ممکن است به همان اندازه ایالات متحده را نگران کند این است که چنین گسترشی می تواند ترکمنستان و ازبکستان را از بی طرفی استراتژیک سنتی خود دور کرده و به مدار چین نزدیکتر کند.
حداقل، این پیوند برای هر دو کشور انگیزه اقتصادی برای تضمین جریان تجاری بدون مانع بین چین و ایران فراهم می کند؛ در حالی که البته هر گونه تلاش آمریکا برای اعمال تحریم های اقتصادی علیه چین یا ایران را در آینده پیچیده خواهد کرد.
نظر شما