بازار، گروه بین الملل: روابط ایران و امارات روز به روز در حال گرم‌تر شدن است و دو کشور در تیر ماه سال جاری توافقنامه‌ای در حوزه صنعت حمل‌ونقل هوایی با یکدیگر امضا کردند؛ توافقنامه‌ای برد- برد که هدف از امضای آن، «سازماندهی حمل‌ونقل هوایی میان دو کشور» و «ارتقای فرصت‌های تجاری و گردشگری» است که راه را برای گسترش شبکه خدمات حمل و نقل هوایی هموار می‌کند.
امارات متحده عربی از شرکای تجاری اصلی ایران است که پیمان نامه های اقتصادی نزدیکی را با ایران برقرار کرده و روابطش با ایران، ریشه ای عمیق دارد و امروزه امارات بعد از چین، دومین شریک تجاری ایران محسوب می‌شود و حجم مبادلات دو کشور به حدود ۲۵ میلیارد دلار رسیده است.
در پی قطع روابط ایران و عربستان در سال ۱۳۹۴، ابوظبی نیز به عنوان بزرگترین شریک تجاری ایران طی سال‌های اخیر با هدف فشارهای سیاسی علیه ایران و تبعیت از عربستان، سطح روابط سیاسی و دیپلماتیک خود را با تهران از سفیر به کاردار تنزل داد، اما متعاقبا به دلیل اختلاف نظر ابوظبی و ریاض بر سر مساله یمن، محروم شدن دوبی از سود سرشار ناشی از صادرات و واردات مجدد برای ایران، خروج فعالان اقتصادی ایران از امارت و سرمایه‌گذاری در قطر، عمان و ترکیه، در نهایت تابستان گذشته اقدام به اعزام سفیر به ایران کرد. این روند تا جایی ادامه پیدا کرد که اردیبهشت ماه سال جاری نیز رییس اتحادیه اتاق‌های بازرگانی امارات عبدالله محمد المزروعی که در راس یک هیاتی تجاری به ایران سفر کرده بود، با تأکید بر ظرفیت‌های مختلف همکاری با ایران، گفت: هدف ما تبدیل شدن به شریک تجاری اول ایران است.
البته پیش تر در حاشیه برگزاری نشست بغداد در عراق در شهریورماه ۱۴۰۰ ، محمد بن راشد نخست وزیر امارات پس از دیدار با حسین امیرعبداللهیان وزیرخارجه ایران در حساب توییتری خود نوشته بود: در حاشیه نشست همکاری بغداد با حسین امیر عبداللهیان، وزیر خارجه جدید ایران دیدار کردم، برای ایشان در مسئولیت جدیدش در توسعه روابط مثبت با کشورهای همسایه و تحکیم روابط مبتنی بر حکمت و منافع ملت‌ها آرزوی موفقیت دارم. سلام و درود همیشگی ما به مردم دوست و همسایه ایران.
کشور امارات فارغ از مناقشات خود با ایران بر سر اموری چون اختلافات ارضی، جنگ های یمن، سوریه و همچنین عادی سازی روابط خود با اسراییل و ... طی سال های تحریم علیه ایران نقش واسطه‌ای اقتصادی را برای کشور داشته و به دلیل زیرساخت‌های تجاری مانند سرویس‌های پولی، خدمات ترانزیت و حمل و نقل توانسته بخش عمده‌ای از کالاهای ترانزیتی که مربوط به سایر کشورها بوده را به سمت کشورهای مبدا هدایت کرده و در زمان تحریم ها یکی از شریان های ایران برای دورزدن تحریم ها بوده و هست.
تجار ایرانی به‌دلیل تحریم‌ها و فقدان موافقت‌نامه‌های تجارت آزاد نیازمند اسکله‌هایی برای صادرات مجدد هستند و امارات این نقش را در گذشته بر عهده داشت، به دلیل برخی تنش‌های سیاسی دوجانبه در برهه ای احتمال جایگزینی عمان مطرح شد، اما تجارت ایران با این کشور هیچ‌گاه به حجم تجارت با امارات نزدیک نشد که علت آن گستردگی تجارت دوبی با سراسر جهان و زیرساخت پولی و کشتیرانی قوی تر آن است
تجار ایرانی به‌دلیل تحریم‌ها و فقدان موافقت‌نامه‌های تجارت آزاد به اسکله‌هایی برای صادرات مجدد نیازمند هستند. این نقش را امارات در گذشته بر عهده داشت، اما برخی تنش‌های سیاسی در سال‌های اخیر با این کشور موجب شد تا مساله جایگزینی امارات، به موضوع جدی‌تری تبدیل شود. از این رو عمان به‌عنوان کشور جایگزین وارد میدان شد. هرچند تجارت ایران با این کشور هیچ‌گاه به حجم تجارت با امارات نزدیک نشد که علت آن گستردگی تجارت امارات با سراسر جهان و زیرساخت پولی و کشتیرانی قوی تر این کشور بوده است.
نقش عمده امارات به‌ویژه دبی در تجارت ایران به دلیل جایگاه مناسب ژئوپلیتیک، کیفیت بالای زیرساخت‌های حمل‌ونقل و مشوق‌های گمرکی بسیار در این کشور بسیار شایان توجه است و جز در بخش نفت و بانک و بیمه هیچ شرکت خارجی مالیات مستقیم در این کشور نمی‌پردازد. با توجه به اقتصاد بسته ایران به‌ویژه به روی سرمایه‌گذاری خارجی و عدم‌عضویت آن در سازمان تجارت‌جهانی بسیاری کشورها تمایل دارند نخست کالای خود را به امارات صادر کرده و از آنجا صادرات مجدد آن به ایران انجام گیرد.
لزوم تلاش برای تعمیق وابستگی اقتصادی متقابل ایران و امارات
امارات به رغم ثروت هنگفت خود و گستردگی تجارت بااقصی نقاط جهان و زیرساخت قوی فاقد ظرفیت های اقتصادی درون زاست و عمدتا حلقه واسط تجاری و اقتصادی به شمار می رود، به گونه ای که حتی بخشی از روابط ایران با چین از کانال امارات می گذرد و توسعه ارتباطات با این کشور می تواند تأمین کننده بخشی از نیازهای ضروری کشور باشد.
از سوی دیگر امارات نیازمند افزایش همکاری با ایران خصوصا در حوزه هایی همچون مهندسی، فناوری های مدرن علمی و نظامی است و بدین سبب توسعه روابط اقتصادی ایران و امارات تا حدودی به سرمایه گذاری های مشترک وابسته است که نیازمند مشارکت دوجانبه است. همچنین گسترش سهم ایران از بازارهای امارات نیز بسیار قابل توجه است.
به بیان دیگر، امارات باید مسیرهای لازم را برای انتقال کالاهای ایرانی به مقاصد مختلف در کشورهای دیگر باز کند، رابطه میان ایران و امارات نباید صرف واردات و بسته بندی مواد خام ایرانی در امارات باقی بماند. ضمن آنکه، طبعا توسعه روابط میان دو کشور نتایجی چون سرمایه گذاری امارات در ایران، دایر شدن کارخانه های مشترک و مشخص شدن سهم بازار جهانی برای دو طرف را در پی دارد.
عمده حجم تجارت ایران با امارات بر اساس صادرات مجدد و ری‌اکسپورت انجام می‌شود. اما با توجه به اقلیم گرم و خشک امارات و واردات بسیاری از مواد غذایی توسط این کشور و مسیر کوتاه ترانزیتی تهران و دوبی، محصولات کشاورزی، خصوصا گزینه هایی با ارزش افزوده می تواند برگ برنده ایران در صادرات به دوبی باشد
عمده حجم تجارت ایران با امارات بر اساس صادرات مجدد و ری‌اکسپورت انجام می‌شود. اما با توجه به اقلیم گرم و خشک امارات و واردات بسیاری از مواد غذایی توسط این کشور و مسیر کوتاه ترانزیتی تهران و دوبی، محصولات کشاورزی، خصوصا گزینه هایی با ارزش افزوده می تواند برگ برنده ایران در صادرات به دوبی باشد.
دو کشور رقم تجارت سالانه ۳۰ میلیارد دلار را برای سال ۲۰۲۵ برنامه ریزی کرده اند و به بار نشستن این تصمیم مستلزم تقویت شرکت‌های کوچک و متوسط صادراتی است و شرکت‌های بزرگ‌تر با خلق زنجیره ارزش مشترک در ایران و دبی نیز باید وارد عمل شده تا به رشد تجارت کمک کنند و به بیان دیگر رشد تعامل شرکت های خصوصی دو طرف به دورزدن تحریم ها کمک شایانی خواهد کرد.
بر اساس آمار، محصولات پتروشیمی و پایه نفتی، مواد شیمیایی و سلولزی، صنایع معدنی ، مواد فلزی، میعانات گازی ،صنایع معدنی غیر فلزی، میوه و تره‌بار، شیرینی و شکلات و فرآورده‌های غلات عمده صادرات ایران به دوبی هستند، البته با شدت گرفتن تحریم ها در برخی سال ها، صادرات محصولات پتروشیمی، شیمیایی، صنایع معدنی و فلزی کاهش یافته و در عوض سهم میوه و تره‌بار، شیرینی و شکلات، آجیل با رشد مواجه شده است.
فرصت های تجاری همه جانبه
از آن جایی که ساخت املاک و مستغلات، گردشگری، خرده‌فروشی، حمل‌ونقل، تجارت و خدمات پشتیبانی از جمله مهم‌ترین فعالیت‌های اقتصادی امارات هستند، ورود شرکت های بخش خصوصی ایران به این حوزها خصوصا گردشگری و املاک و مستغلات که دست بالایی در آن دارند می تواند زنجیره تعاملات اقتصادی میان دو کشور را گسترده تر کند.
اعزام نیروی کار به کشورهای همسایه، یک فرصت طلایی دیگر برای اقتصاد ایران است. کشورهای منطقه خاورمیانه از جمله امارات در آینده نزدیک با مشکل کمبود در بازار نیروی کار مواجه خواهند شد زیرا سرعت سرمایه‌گذاری در این کشورها طبیعتا از زمان لازم برای تربیت نیروی متخصص بیشتر است که راه را برای صدور خدمات فنی مهندسی و فناوری به روز و مقرون به صرفه فراهم می کند
اعزام نیروی کار به کشورهای همسایه، یک فرصت طلایی دیگر برای اقتصاد ایران است. کشورهای منطقه خاورمیانه از جمله امارات در آینده نزدیک با مشکل کمبود در بازار نیروی کار مواجه خواهند شد زیرا سرعت سرمایه‌گذاری در این کشورها طبیعتا از زمان لازم برای تربیت نیروی متخصص بیشتر است. به عنوان مثال، چندی پیش شبکه خبری تی. آر. تی اعلام کرد شیخ محمد بن راشد آل مکتوم نخست‌وزیر (رئیس مجلس وزیران) طی توئیتی اعلام کرده که کشورش با جذب ۲۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ به بالاترین سطح سرمایه گذاری مستقیم خارجی در تاریخ خود رسیده است. بنابراین در میان‌مدت این کشور نیازمند جذب نیروی کار خصوصا در حوزه خدمات فنی و مهندسی است.
فعالیت نیروی متخصص ایرانی در کشوری چون امارات فرصتی مهم برای اقتصاد ایران است. کشورهای منطقه تلاش دارند با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های خود، مسیر توسعه را با سرعت بیشتری طی کنند. برای این منظور دسترسی به نیروی متخصص اهمیت بالایی دارد. صدور خدمات فنی و مهندسی شرکت‌های ایرانی که در مقایسه با شرکت‌های غربی از نظر هزینه مقرون به صرفه تر هستند؛ خصوصا حوزه فناوری اطلاعات برای ایران بسیار جنبه ارزآوری مطلوبی دارد. درحال‌حاضر شرکت‌هایی در این حوزه در کشور فعال هستند که با داشتن بیش از ۴۰میلیون کاربر، ارزش برند نزدیک به یک‌میلیارد دلار دارند.
در این میان، سهم ایرانیان از سبد اقتصاد جهانی در حال چرخش در دبی کم نیست و بر اساس رییس اتاق بازرگانی دبی، نزدیک به ۵۰ هزار شرکت و موسسه ایرانی در دبی فعالیت می کنند. اغلب آنها به کار واردات به ایران مشغولند و تعدادی نیز در حال صادرات محصولات ایرانی به نقاط دور و نزدیک جهان هستند.
افزون بر این، صادرات مواد غذایی و محصولات کشاورزی نیز فرصتی دیگر برای رشد تجارت ایران و امارات است. کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس از جمله امارات به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی در تولید مواد غذایی و محصولات کشاورزی دارای مزیت نیستند. این در حالی است که ایران در صنعت مواد غذایی دارای تجربه بالایی است و به دلیل فسادپذیری این کالاها، نزدیکی ایران به بنادر دوبی یک مزیت عمده برای ایران است.
نگاهی به نمودار تجارت طی سال های اخیر
در سال ۱۴۰۱، مجموع تجارت ایران و امارات به بیش از ۲۴ میلیارد دلار رسید که نسبت به سال ۱۴۰۰ با رشد ۱۵ درصدی از نظر ارزش دلاری مواجه شده است. حجم تجارت میان دو همسایه در بازه زمانی یاد شده بیش از ۲۴ میلیون و ۳۵۶ هزار تن به ارزشی بالغ بر ۵۷۸ هزار و ۶۰۸ میلیارد و ۵۶۸ میلیون تومان معادل ۲۴ میلیارد و ۱۶۱ میلیون و ۶۸۱ هزار دلار بوده است.
بررسی آمارهای گمرک نشان می‌دهد که امارات با رقمی بالغ بر ۱۸ میلیارد و ۳۹۵ میلیون دلار و سهمی حدود ۳۰.۸۳ درصدی در بازار واردات ایران، بزرگترین وارد کننده محصولات مختلف در سال گذشته به ایران بوده است. این میزان واردات نسبت به ۱۲ ماهه سال ۱۴۰۰ با رشد بیش از ۱۱ درصدی از نظر ارزش دلاری مواجه شده است. انواع گوشی‌های تلفن همراه هوشمند و قطعات آن، ذرت دامی، دانه سویا، ماشین‌های صنعتی و خانگی و اجزا و قطعات آن مهم ترین کالاهای وارداتی ایران از امارات طی سال گذشته بوده اند.
از سوی دیگر، امارات با خرید بیش از ۱۱ میلیون تن انواع محصولات مختلف از ایران به ارزش پنج میلیارد و ۷۶۶ میلیون و ۹۹۲ هزار دلار و سهمی حدود ۱۰.۸۵ درصدی در بازار واردات ایران، چهارمین مشتری محصولات مختلف ایرانی در سال گذشته بوده است. این میزان صادرات ایران به امارات نسبت به ۱۲ ماهه سال ۱۴۰۰ با رشد بیش از ۲۸ درصدی از نظر ارزش دلاری مواجه شده و یک نیم برابر بالاتر از رشد واردات است.
از نظر ارزش، حجم تجارت دو کشور در سال۱۴۰۰ به سطح بیش از ۲۱میلیارد دلار رسید. میزان مبادلات تجاری دوجانبه در سال های ۹۹ و ۹۸، به ترتیب ۱۶ و ۱۴ میلیارد دلار بوده که تراز تجاری هم به نفع امارات مثبت بوده است. با توجه به روند رو به رشد تجارت ایران و امارات طی ۳ سال اخیر،لزوم تدوین نقشه راه میان مدت و بلندمدت، رفع مشکلات مربوط به حمل و نقل و لجستیک و افزایش تنوع و رشد حجم سبد صادراتی ایران به دوبی برای رشد همکاری های اقتصادی میان دو طرف بسیار ضروری است، چرا که حجم مبادلات دو کشور در سال ۱۳۹۲ تنها ۲۰۰ میلیون دلار بوده است.
بریکس فصل مشترک همکاری های اقتصادی
با پیوستن ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی به جمع کشورهای گروه بریکس، این ائتلاف اکنون متشکل از شماری از تولیدکنندگان و صادرکنندگان عمده نفت در جهان است و این مهم می تواند راه را برای نقش آفرینی موثرتر بریکس در مسیر دلارزدایی هموارتر سازد که با توجه به انزوای اقتصادی ایران، برای کشور راهگشای مبادلات تجاری از بسیاری لحاظ خواهد بود و این موضوع برای ایران و امارات که شرکای تجاری پررنگی برای یکدیگر هستند حایز اهمیت بیش تری است.
شهریور ماه سال جاری، رئیس جمهور آفریقای جنوبی در جریان برگزاری اجلاس بریکس اعلام کرد که شش نامزد از جمله آرژانتین، مصر، اتیوپی، ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی در اول ژانویه ۲۰۲۴ به عنوان اعضای بریکس پذیرفته خواهند شد.
سران کشورهای عضو بریکس همواره بر اهمیت تشویق استفاده از ارزهای محلی در تجارت بین‌المللی، مبادلات مالی بین کشورهای بریکس، شرکای تجاری آنها و تشویق به تقویت شبکه‌های بانکی بین کشورهای بریکس و امکان تسویه حساب با ارزهای محلی تاکید داشته اند. تحلیل‌گران معتقدند با پیوستن ۳ کشور بزرگ صادرکننده نفت یعنی ایران، عربستان و امارات به بریکس، مبادلات تجاری این گروه افزایش می‌یابد و برای سایر اعضا مفید خواهد بود.
پیوستن صادرکنندگان بزرگ انرژی از جمله عربستان سعودی، ایران و امارات در فهرست اعضای بالقوه بریکس اهمیت زیادی دارد؛ زیرا انرژی، که معمولاً با دلار آمریکا دادوستد می‌شود، جزء اصلی اقتصاد جهانی است؛ بنابراین، هر حرکتی از سوی این صادرکنندگان انرژی برای تجارت با ارزهای غیردلاری ممکن است در اقتصاد کلان شتاب بیشتری بگیرد
پیوستن صادرکنندگان بزرگ انرژی از جمله عربستان سعودی، ایران و امارات در فهرست اعضای بالقوه بریکس اهمیت زیادی دارد؛ زیرا انرژی، که معمولاً با دلار آمریکا دادوستد می‌شود، جزء اصلی اقتصاد جهانی است؛ بنابراین، هر حرکتی از سوی این صادرکنندگان انرژی برای تجارت با ارزهای غیردلاری ممکن است در اقتصاد کلان شتاب بیشتری بگیرد.
نتیجه
با توجه به نقش پررنگ امارات در دور زدن تحریم ها علیه ایران لزوم رفع مشکلات تجاری میان دو کشور اجتناب ناپذیر است و مسایلی همچون عدم صدور روادید تجاری و توریستی، لغو روادید و اقامت برخی ایرانیان، سخت‌گیری بانک مرکزی امارات بر حساب‌های ایرانی، ضعف در ناوگان حمل و نقل جاده‌ای کانتینردار یخچالی در ایران، فقدان ثبات در صادرات محصولات و عدم پایش مستمر وضعیت رقابتی و مزیت نسبی کالاها در برابر رقبا که مهم‌ترین موانع و مشکلات توسعه روابط اقتصادی دوجانبه است نباید مورد غفلت واقع شوند.
مهم ترین اقلام وارداتی امارات شامل ماشین آلات، مواد غذایی، مواد شیمیایی، کاشی و فلزات و مواد پلاستیکی از کشورهایی همچون چین و هند است که از قضا بسیاری از این حوزه ها در صدر فهرست اقلام صادراتی ایران قرار دارند و باید به منوی تجارت میان تهران و دوبی افزوده شوند و در نهایت با توجه به تحولات مثبت در منطقه و توافق ایران و عربستان برای رفع تنش فرصت مغتنمی پدید آمده تا ایران با تقویت حضور اقتصادی خود در کشورهایی همچون امارات بتواند مسیر تجارت با سایر کشورهای خلیج فارس را هموارتر کند.
نظر شما