بازار، گروه بین الملل: علی فتح الله نژاد و امین نائینی از مرکز خاورمیانه و نظم جهانی به تازگی مقاله ای تحت عنوان «عضویت ایران در بریکس؛ سلام به دنیای جدید؟» نوشته اند که ترجمه این مقاله را در ادامه می خوانیم.
در پانزدهمین اجلاس سالانه بریکس که در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی، در ۲۲ تا ۲۴ اوت ۲۰۲۳ برگزار شد، شش عضو جدید از سال ۲۰۲۴ به بعد به این بلوک پذیرفته شدند: آرژانتین، اتیوپی و چهار کشور از منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (منا) یعنی مصر، عربستان سعودی، امارات و ایران. در همین راستا، با این مجموعه اعضای جدید، بریکس به سمت یک بلوک اقتدارگرا متمایل می شود، زیرا اکثر اعضای جدید آن، به ویژه اعضای منطقه منا، کشورهای مهمی محسوب می شوند.
بر اساس گزارش ها، بیش از ۴۰ ایالت برای پیوستن به گروه بریکس ابراز علاقه کرده بودند. در سال ۲۰۰۹ این گروه با نام بریک (برزیل، روسیه، هند، چین) تأسیس شد و یک سال بعد با پیوستن آفریقای جنوبی به این گروه، به بریکس تغییر نام یافت.
سیریل رامافوزا، رئیس جمهور آفریقای جنوبی، میزبان سخنرانی خود تاکید کرد: کشورهای بریکس با یکدیگر یک چهارم اقتصاد جهانی و یک پنجم تجارت جهانی را تشکیل می دهند و بیش از ۴۰ درصد از جمعیت جهان را در خود جای داده اند. در حالی که پانزدهمین سالگرد برجام را جشن می گیریم، تجارت بین کشورهای بریکس در سال گذشته به ۱۶۲ میلیارد دلار و مجموع سرمایه گذاری مستقیم خارجی سالانه در کشورهای بریکس چهار برابر بیشتر از ۲۰ سال پیش است.
گروه گسترده ای که ممکن است از سال آینده با عنوان بریکس پلاس نامگذاری شود، شامل بزرگترین مصرف کننده انرژی هیدروکربنی جهان_ چین_ و بزرگترین تولید کننده انرژی جهان_ عربستان سعودی_ خواهد بود
همچنین، شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین نیز گفت: این توسعه نقطه شروعی برای همکاری بین اعضا است و به طور قابل توجهی مکانیزم همکاری بریکس را تقویت می‌کند و صلح و توسعه جهانی را تقویت می نماید در حالی که با افزودن‌های جدید، این بلوک نماینده نیمی از جمعیت جهان خواهد بود. افزون بر این، گروه گسترده ای که ممکن است از سال آینده با عنوان بریکس پلاس نامگذاری شود، شامل بزرگترین مصرف کننده انرژی هیدروکربنی جهان_ چین_ و بزرگترین تولید کننده انرژی جهان_ عربستان سعودی_ خواهد بود.
موضوع اصلی در آن اجلاس، آرزوی بلوک به سمت دلارزدایی بود که اخیراً توسط رئیس بانک توسعه جدید_ بانک مرکزی بریکس_ رئیس جمهور سابق برزیل، دیلما روسف، در مصاحبه با دولت چین تایید شد. در واقع، ابتدا برنامه ریزی شده بود که بریکس مکانیزمی برای پذیرش اعضای جدید ایجاد کند. بنابراین، به نظر می‌رسد که اضافات اعلام شده قبل از راه‌اندازی این مکانیزم یک حرکت خودجوش بوده است.
به عبارت دیگر، طبق گزارش ها، پذیرش ها توسط دولتهای جداگانه تحت فشار قرار گرفته اند. برای مثال، پذیرش مصر توسط هموطنان آفریقایی، آفریقای جنوبی و ایران توسط روسیه و شاید چین انجام شد. این مقاله بر پذیرش جمهوری اسلامی ایران، انگیزه ایران برای دسترسی به بلوک بریکس، استقبال ایرانیان و همچنین پیامدهای آن تمرکز خواهد کرد.
ورود ایران به بریکس
به طور گسترده تصور می شود که عضویت تهران توسط مسکو تحت فشار و حداقل از سوی پکن مورد استقبال قرار گرفته است تا توانایی های آنها برای دور زدن تحریم های ایالات متحده به طور خاص و فشار به طور کلی تقویت شود.
از طریق پذیرش در بریکس، ایران می‌تواند اعلام کند که همچنان در مقاومت در برابر فشارهای آمریکا موفق است، بدون اینکه به واشنگتن یا غرب امتیاز بدهد
برای ایران، عضویت آتی بریکس به چند دلیل یک موفقیت است: اولاً، هدف اعلام شده تهران برای تبدیل شدن به بخشی جدایی ناپذیر از نظم نوین جهانی غیرغربی که در درجه اول توسط چین و روسیه رهبری می شود و در عین حال دیدگاه آن را تقویت می کند در حالی که غرب در حال زوال نهایی است. ثانیاً، از طریق پذیرش، ایران می‌تواند اعلام کند که همچنان در مقاومت در برابر فشارهای آمریکا موفق است، بدون اینکه به واشنگتن یا غرب امتیاز بدهد.
برای تهران، در نتیجه هر دو عنصر، پذیرش در بریکس تأییدی قوی بر دیدگاه ژئوپلیتیک «نگاه به شرق» و در این راستا، موضع تقابل‌آمیز آن در برابر غرب است. این دیدگاه در واکنش های مقامات ایرانی و رسانه های بزرگ این کشور منعکس شده است؛ به طوری که رئیس جمهور ایران ابراهیم رئیسی گفته که ادغام کشورش در این بلوک به معنای یک دستاورد تاریخی است.
در ایران، روزنامه کیهان این خبر را با عنوان «بدون برجام و اف ای تی اف؛ عضویت ایران در بریکس تیری به تحریم‌های ایالات متحده است» بر روی جلد خود منتشر کرد. به عبارت دیگر، تهران مجبور نیست برنامه هسته‌ای خود را واگذار کند یا استانداردهای بین‌المللی را در مورد تامین مالی تروریسم و پولشویی رعایت نماید. در همین حال، واکنش صفحه اول روزنامه جوان وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، برداشت رهبری ایران را از نظم جهانی در حال ظهور تقویت کرد: «سلام بر جهان جدید»
آنچه مسلم است این موارد است: ۱) تهران پس از عضویت کامل خود در سازمان همکاری شانگهای در ژوئیه سال جاری، عضویت بریکس را موفقیت دیگری در سیاست خارجی می داند. ۲) تنش زدایی با میانجیگری چین با رقیب منطقه ای عربستان سعودی در ماه مارس گذشته؛ ۳) معامله با واشنگتن که شامل آزادسازی ۱۰ میلیارد دلار از دارایی های مسدود شده ایران است و ۴) اطمینان همزمان از اینکه ایران مجبور نخواهد بود از هزینه های عمده غرب بترسد.
گسترش بریکس، نقطه عطفی در جهت ارتقای جایگاه ژئواکونومیکی و ژئوپلیتیکی این گروه است که تغییر کیفی قابل توجهی را به سمت ایجاد نظم جهانی غیرغربی و چند قطبی نشان می‌دهد
پیامدهای بالقوه عضویت
بر روی کاغذ، گسترش بریکس، نقطه عطفی در جهت ارتقای جایگاه ژئواکونومیکی و ژئوپلیتیکی این گروه است. بنابراین، تغییر کیفی قابل توجهی را به سمت ایجاد نظم جهانی غیرغربی و چند قطبی نشان می‌دهد. علیرغم پیروزی بر گسترش بریکس و همچنین پذیرش ایران، پیچیدگی های بالقوه ای برای توسعه خطی نظم جهانی غیرغربی وجود دارد.
اول اینکه، حتی در ایران نیز نسبت به سناریوهای ارائه شده یک بدبینی وجود دارد. به عنوان مثال، روزنامه هم میهن مصاحبه ای را با علیرضا سلطانی، استاد روابط بین الملل دانشگاه تهران منتشر کرد که مخالف این تصور بود که چالش های اقتصادی و توسعه ای ایران تنها از طریق عضویت در بریکس حل می شود. وی با تاکید بر اینکه اعتقاد به چنین تصوری نابجا و غیرواقعی است، اظهار داشت: با مشارکت بریکس، ایران به تنهایی نمی‌تواند با مشکلات پیچیده‌ای که با آن مواجه است، مقابله کند. در واقع، این استدلال مبتنی بر درک این موضوع است که بدون رفع تحریم‌های غرب و بهبود روابط با غرب، بحران اقتصادی ایران را نمی‌توان به اندازه کافی در یک سیستم بانکی و مالی بین‌المللی که هنوز تحت سلطه آمریکاست، حل و فصل کرد.
دوم، بریکس، ناتو یا اتحادیه اروپا نیست، زیرا فاقد سازمان رسمی_ منشور مناسب، دبیرخانه، معیارهای تعیین شده برای عضویت، و رویه‌های توسعه است. برای مدت طولانی، حتی یک وب سایت کارآمد هم نداشته است.
سوم، با توجه به تجربه توسعه بریکس از زمان آغاز به کار آن در یک دهه و نیم پیش، هیچ تضمینی وجود ندارد که آرزوهای بلند این گروه محقق شود؛ چه در مورد توزیع مجدد قدرت ژئواکونومیک و ژئوپلیتیک یا درون تجارت بریکس پلاس.
چهارم، مقامات سیاست خارجی ایران اعلام کرده اند که عضویت تهران در بریکس احیای برجام و امتیازات مشابه با غرب را بیهوده خواهد کرد. با این حال، با توجه به اینکه در ۲۰ اوت، وزیر امور خارجه چین، وانگ یی به همتای ایرانی خود توصیه کرد «اجرای کامل و مؤثر بریکس» را دنبال کند، تهران نمی تواند به راحتی این توافق را لغو کند.
در شرایط فوری، پیوستن به بریکس می‌تواند این تصور را تقویت کند که نشان می‌دهد جمهوری اسلامی به سطح بالایی از مقاومت در برابر فشارهای سیاسی و اقتصادی تحمیلی غرب دست یافته است.
در کوتاه مدت، عضویت احتمالی ایران در بریکس می تواند به عنوان یک کاتالیزور برای ایران به منظور تقویت روابط خود با روسیه و چین باشد؛ به این دلیل که ایران عضویت خود در بریکس را نتیجه ملموس استراتژی «نگاه به شرق» خود می داند
چشم انداز و مفاهیم
در کوتاه مدت، عضویت احتمالی ایران در بریکس می تواند به عنوان یک کاتالیزور برای ایران به منظور تقویت روابط خود با روسیه و چین باشد؛ به این دلیل که ایران عضویت خود در بریکس را نتیجه ملموس استراتژی «نگاه به شرق» خود می داند.
در مورد چین، این عضویت می‌تواند باعث شود ایران امتیازات و تخفیف‌های بیشتری برای نفت ایران در اختیار پکن قرار دهد و انگیزه‌های وسوسه‌انگیزی برای شرکت‌های چینی برای تعامل و سرمایه‌گذاری در بازار ایران فراهم کند. در مورد روسیه نیز تهران ممکن است علاقه شدیدی به تقویت همکاری نظامی عمیق تر با مسکو و پیشنهاد طرح هایی برای مقابله با انزوای تحمیل شده توسط قدرت های غربی ابراز کند. نمونه ای از چنین سرمایه گذاری، کریدور شمال_جنوب، یک مسیر راه آهن که برای اتصال روسیه به اقیانوس هند از طریق ایران طراحی شده، برنامه ریزی شده است.
بنابراین، ایران در کوتاه مدت به مزایای سیاسی قابل توجهی دست خواهد یافت. با این حال، منافع اقتصادی کوتاه مدت چالش برانگیزتر است، زیرا دور زدن تحریم ها همچنان یک مانع است. در مجموع، در کوتاه مدت، دستاورد ایران به میزان تمایل کاخ سفید برای تشدید تحریم ها و تشدید اقدامات بازدارنده خود علیه ایران بستگی دارد و به نظر می رسد مسیر فعلی در دولت بایدن برای تهران مطلوب باشد.
علاوه بر این، تنوع اعضای بریکس پلاس روی این موضوع که آیا این بلوک قادر به دستیابی به آرزوهای بلند خود خواهد بود یا خیر، سنگینی می کند. مهمتر از همه، ممکن است یک درگیری درون گروهی بین آن کشورهای عضوی که به دنبال رویارویی با غرب، به ویژه روسیه، چین و ایران هستند، و کشورهایی که به دنبال همزیستی با غرب هستند مانند عربستان سعودی، امارات، مصر، و آرژانتین ایجاد شود.
در درازمدت، ایران عضویت خود در بریکس را به عنوان وسیله ای برای ایفای نقش برجسته در شکل دادن به نظم جهانی در حال ظهور و موفقیتی در سیاست خارجی خود تصور می کند، اما اینکه آیا این اقدام دارای منافع بلندمدت خواهد بود یا خیر، نیاز به گذشت زمان دارد. جمهوری اسلامی به دنبال تشدید مخالفت جمعی بریکس با قدرت‌های غربی، تسهیل موضع تجدیدنظرطلبانه در این بلوک است. اگرچه اعضای اصلی بریکس به نظم جهانی جدید و بازتعریف شده علاقه نشان می دهند، گسترش اخیر، این آرزو را به چالش می کشد.
این گروه اکنون بازیگران مختلفی با شاخص های سیاسی و اقتصادی متفاوت، از جمله پویایی رقابتی قابل توجه در میان برخی از اعضا را در بر می گیرد. با توجه به این پیچیدگی ها، بریکس به تلاشی پیچیده تبدیل می شود که نقشی مرکزی و منسجم در شکل دهی مجدد نظم جهانی ایجاد کند. در نتیجه، نظم جهانی مطلوب، ایران را به خطر می اندازد.
علاوه بر این، با توجه به نوسانات ژئوپلیتیک خاورمیانه، نمی توان از بروز مجدد شکاف های بزرگ بین قدرت های بزرگ منطقه ای چشم پوشی کرد. به عنوان مثال، تنش زدایی ایران و عربستان ممکن است کوتاه مدت باشد.
نظر شما