بازار؛ گروه بین‌الملل: در جریان سفر ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران به سه کشور کنیا، زیمبابوه و اوگاندا، می‌توان توافق طرفین برای تهاتر کالا را مهم‌ترین دستاورد این سفر با تامین کالاهای اساسی و ایجاد کانال‌های اقتصادی جدید برای ایران در شرایط تحریم قلمداد کرد.
تهاتر محصولات پتروشیمی با کالاهای اساسی، واردات این کالاها در قبال ایجاد خط مونتاژ تراکتور، تهاتر گوشت قرمز با نیسان آبی و توسعه کشت فراسرزمینی از مهم‌ترین دستاوردهای سفر رئیس‌جمهور به این سه کشور آفریقایی است. اخیرا نیز عادل نجف زاده، رئیس گروه دوستی پارلمانی ایران و اوگاندا با توجه به پتانسیل عظیم بازار آفریقا برای ایران اعلام کرده است که در صورت ورود ایران به اقتصاد ۶۰۰ میلیارد دلاری آفریقا ، مسیر تامین محصولات کشاورزی برای ایران و صدور تکنولوژی و دانش فنی ایران به این کشورها هموار می‌شود که استفاده از این ظرفیت در قالب صادرات خدمات فنی مهندسی و با توجه به توافقات اخیر ایران و این کشورهای آفریقایی امکان‌پذیر است.
مزایای تهاتر کالا و خدمات با آفریقا برای ایران
دانش کشاورزی، توسعه زیرساخت‌ها و تأمین مواد پتروشیمی از جمله نیازهای مبرم امروز در بازار آفریقا است و طی توافق ذکر شده در خصوص صدور محصولات پتروشیمی ایران در صنایع پایین دستی نفت در مقابل تأمین امنیت غذایی برای ایران به شکل ظرفیت‌های کشاورزی و همچنین معادن برد مالی دو سویه برای تهران و سه کشور مذکور تضمین می‌شود. به عنوان مثال، برخی از کشورهای آفریقایی چون اوگاندا و زیمبابوه که تحت تحریم‌های غرب هستند و از منابع غنی اورانیوم برخوردار هستند برای استخراج مواد معدنی خود نیازمند تکنولوژی و دانش فنی معدنی هستند که ایران با توان فنی قابل توجه خود می‌تواند در این زمینه‌ها ورود کند.
افزون بر این، بر اساس آمار، واردات گوشت و مواد اولیه دخانیات شامل توتون و همچنین میوه‌های گرمسیری چون موز و نارگیل، از این سه کشور آفریقایی بر اساس قیمت تمام شده حتی با احتساب هزینه جابجایی و حمل‌ونقل از مزیت رقابت‌پذیری برخوردار است.
عمده کشورهای آفریقایی علی رغم ظرفیت‌های گسترده کشاورزی (زمین حاصلخیز و بارور، آب و هوای معتدل و بارش‌های فصلی فراوان) کشورهای توسعه نیافته هستند که با وجود برخورداری از منابع عظیم زراعت و ذخایر معدنی و طبیعی قابل توجه در تامین تجهیزات صنعتی و معدنی با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند و از این رو خواستار بهره‌مندی از توانمندی‌های فنی و علمی ایران به ویژه در زمینه‌هایی چون ماشین آلات کشت و زرع، پهپادهای رصد محصولات کشاورزی و دانش روز حوزه نفت و معدن هستند.
قاره آفریقا فرصت مناسبی برای احداث پالایشگاه‌های فراسرزمینی است که با بهره‌گیری از این موقعیت، به‌طور حتم جایگاه دیپلماسی انرژی کشور و سهم آن از بازارهای جهان دوچندان خواهد شد
همچنین قاره آفریقا فرصت مناسبی برای احداث پالایشگاه‌های فراسرزمینی است که با بهره‌گیری از این موقعیت، به‌طور حتم جایگاه دیپلماسی انرژی کشور و سهم آن از بازارهای جهان دوچندان خواهد شد.
نکته حایز اهمیت این است که در خصوص توافق ایران و آفریقا در خصوص تهاتر نفت و کالاهای پتروشیمی باید مد نظر داشت که باید براساس مزیت‌های اقتصادی با سایر کشورها تعامل داشت و صادرات و تولید کالاها باید متناسب با نیاز آن کشورها صورت گیرد و در غیر این صورت امکان تحمیل هزینه به کشور وجود دارد. به بیان دیگر، لازمه تهاتر کالا با نفع مالی برای ایران ارتباط و تعامل با کشورهای مختلف بر اساس نیازهای کشور است که به معنای استفاده از تکنولوژی و دانش روز کشورهای پیشرفته و از مواد اولیه و مواد معدنی کشورهای دیگر با هدف صادرات کالاهای تولیدی در ایران است.
ایران در حال حاضر می‌تواند بخشی از واردات کالاهای اساسی را از مبادی آفریقایی انجام دهد، به طوری که کنیا، زیمبابوه و اوگاندا به دلیل شرایط آب و هوایی و اقلیمی مساعد خود امکان تولید و صادرات محصولات کشاورزی زیادی از جمله چای، دانه‌های روغنی، غلات، فرآورده‌های دامی و آبزیان را دارند که با توجه به استقرار ایران در اقلیم خشک و نیمه خشک و محدودیت‌های منابع آبی برای ایران دارای اهمیت ویژه است.
تهاتر کالا با آفریقا با مزیت‌هایی چون جلوگیری از خروج ارز از کشور، عدم مواجهه با چالش های انتقال پول، واردات گوشت قرمز از کشورهایی با فاصله جغرافیایی کمتر (به جای برزیل، استرالیا و نیوزیلند ) و در نتیجه عدم اعمال هزینه‌های اضافی حمل و نقل همراه است
تهاتر کالا با آفریقا با مزیت‌هایی چون جلوگیری از خروج ارز از کشور، عدم مواجهه با چالش های انتقال پول، واردات گوشت قرمز از کشورهایی با فاصله جغرافیایی کمتر (به جای برزیل، استرالیا و نیوزیلند ) و در نتیجه عدم اعمال هزینه‌های اضافی حمل و نقل همراه است. به عنوان مثال در مورد تامین گوشت قرمز کنیا گزینه مناسبی است و بسیاری از کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله عربستان، امارات، بحرین و کویت نیز با واردات گوشت گوسفندی، گاوی و دام زنده با قیمت یک تا ۳ دلار از کنیا نیاز داخلی خود را از کشوری تامین می کنند که بر اساس گواهینامه‌های بهداشتی سختگیرانه و در سطح اروپا عمل می کند. به طور متوسط سالیانه ۱۰۰ هزار تن گوشت قرمز طی ۱۰ سال گذشته وارد کشور شده است.
تاکید ایران بر استفاده از فرصت‌های پیش روی اقتصادی در آفریقا
پیش‌بینی می‌شود آفریقا به عنوان سریع‌ترین منطقه در حال رشد جهان از آسیا پیشی گیرد و به عنوان یک قاره جوان روندی با رشد سریع را طی کند. بر اساس گزارش بانک جهانی، ۶ اقتصاد از ۱۰ اقتصاد با سریع‌ترین رشد در سال‌های آتی شامل کشورهای آفریقایی خواهد بود.
منابع طبیعی این قاره، از جمله مواد معدنی حیاتی برای فناوری‌های تجدیدپذیر و اقتصاد جهانی سبز چون لیتیوم، کبالت و نیکل لازم است. افزون بر این، با توجه به اینکه این قاره میزبان ۶۵ درصد از زمین‌های قابل‌کشت باقی‌مانده جهان است، کالاهای اولیه، از جمله محصولات کشاورزی، بیش از سه‌چهارم صادرات آفریقا را تشکیل می‌دهند که سهمی بسیار بالاتر از هر منطقه دیگری است. ۶۵ درصد جمعیت قاره آفریقا جوان هستند که بیش از ۸۰ درصد آنها در بخش کشاورزی فعالیت می‌کنند. با ورود در بخش کشاورزی آفریقا و کشورهای مذکور آورده‌هایی چون صدور فناوری و دانش روز و ارزآوری نصیب ایران خواهد شد که یک تجارت برد - برد به شمار می آید.
سفر اخیر ابراهیم رئیسی به آفریقا در حالی انجام شد که از ابتدای شروع به‌کار دولت سیزدهم، به‌کرات برجایگاه آفریقا در سیاست خارجی تاکید شده بود تا آنجا که رئیسی ۱۵ مرداد ۱۴۰۰ در دیدار «سیپر ینو کاساما» رئیس مجلس ملی گینه بیسائو اظهار کرده بود که در دولت جدید، با جدیت تمام ظرفیت‌های همکاری با کشورهای آفریقایی فعال خواهد شد
سفر رئیسی به آفریقا در حالی انجام شد که از ابتدای شروع به‌کار دولت سیزدهم، به‌کرات برجایگاه آفریقا در سیاست خارجی تاکید شده بود تا آنجا که رئیسی ۱۵ مرداد ۱۴۰۰ در دیدار «سیپر ینو کاساما» رئیس مجلس ملی گینه بیسائو اظهار کرده بود که در دولت جدید، با جدیت تمام ظرفیت‌های همکاری با کشورهای آفریقایی فعال خواهد شد.
البته ایران طی سال های پیش حضور خود را در آفریقا کمرنگ تر کرد چرا که حسن روحانی، رئیس جمهوری پیشین ایران آفریقا را شریک تجاری شایسته‌ای برای ایران نمی‌دانست و عمدتا در راستای توسعه تجارت با غرب گام بر می‌داشت.
در دوره محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری پیشین ایران گسترش تعاملات با کشورهای آفریقایی به صورتی جدی دنبال شد، اما با روی کار آمدن حسن روحانی شیب گسترش روابط اقتصادی با دول افریقایی کاهشی شد و روحانی تمرکز خود را بیشتر بر توسعه روابط خارجی با کشورهای غربی و همسایگان گذاشت. روحانی در دوره خود در واکنش به اوضاع نامطلوب، انزوای اقتصادی و سیاسی ایران و افزایش فشارهای رقبای منطقه ای تا حدی از گود ارتباط با قاره آفریقا خارج شد. البته لازم به ذکر است که ایران همواره در پی فرصتی برای کشف روابط خارجی خود در سراسر این قاره بوده است زیرا این قاره کانالی برای حفظ روابط بین‌المللی ایران، بی اثر کردن تحریم‌ها و مقاومت در برابر فشارهای قدرت‌های رقیب خصوصا رقبای منطقه‌ای است.
طی این سال ها ایران تا حدودی از رقابت کشورهایی چون هند، چین، ترکیه و امارات در بازار آفریقا جا مانده است. به‌عنوان مثال تجارت ترکیه در ۲۰ سال گذشته با این کشورها بیش از ۲۰ برابر افزایش یافته است؛ به‌طوری‌که این کشور در بیش از ۴۰ کشور آفریقایی سفارت دارد و دارای پروازهای مستقیم است. هم چنین باوجود کاهش ۱۲درصدی حجم سرمایه‌گذاری خارجی در جهان، امارات توانسته است رتبه دوم سرمایه‌گذاری را در خاورمیانه و شمال آفریقا کسب کند که با هدف عبور از وابستگی به نفت به سمت افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر صورت گرفته است.
البته به گفته روح الله لطیفی قائم مقام باشگاه تجار ایران و قاره آفریقا از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم تاکنون صادرات ایران به قاره آفریقا با رشد ۱۰۰ درصدی همراه بوده است. در سال گذشته صادرات ایران به کنیا ۵۳.۲ میلیون دلار، به اوگاندا ۱.۲ میلیون دلار و به زیمبابوه ۲۳۶ هزار دلار بوده و قیر با ۴۱ میلیون دلار ، ۷۵ درصد ارزش صادرات ایران به این سه کشور را به خود اختصاص داده است و بعد از آن روغن صنعتی با ۳.۷ میلیون دلار، سایر فراورده‌های نفتی با ۲.۳ میلیون دلار و رشته‌های خوراکی با ۱.۹ میلیون دلار و پلی اتیلن با ۹۵۵ هزار دلارقرار دارند.
لذا قطار توسعه و تقویت دیپلماسی انرژی دولت سیزدهم پس از عبور از آمریکای‌لاتین، در ایستگاه قاره سیاه هم توقفی کرد تا از ظرفیت‌های آفریقا در حوزه انتقال دانش و فناوری ایرانی و تهاتر محصولات نفتی و پتروشیمی بهره ببرد که طی این سفر ۲۱ سند همکاری میان ایران و این سه کشور به امضا رسید.
در سفر ابراهیم رئیسی به قاره افریقا، ایران و کنیا ضمن یاد کردن از یکدیگر به به عنوان شریک های استراتژیک چندین یادداشت در زمینه فناوری اطلاعات، شیلات، محصولات دامی و ترویج سرمایه گذاری در نایروبی امضا کردند؛ در حالی که رئیس جمهور ایران متعهد شد و اعلام کرد که ایران قصد دارد یک کارخانه تولید خودروهای ایرانی در شهر بندری مومباسا در کنیا راه اندازی کند.
همچنین، با توجه به جایگاه کنیا در شرق آفریقا و نیز جایگاه جمهوری اسلامی در منطقه غرب آسیا، روابط دو کشور یا یکدیگر صرفا جنبه دوجانبه ندارد، بلکه می‌تواند به ارتقای روابط منطقه‌ای و حتی بین‌المللی نیز بیانجامد. در حال حاضر کنیا با صادرات چای به ایران از این کشور محصولات پتروشیمی، فرش و سایر کالاها را وارد می‌نماید. پس از آفریقای جنوبی، کنیا به طور مداوم دومین شریک تجاری آفریقایی برای ایران بوده است که حتی این روابط به سال‌های قبل از انقلاب بازمی‌گردد.
نتیجه
به طور کلی بعد مسافت و عدم‌شناخت تجار ایران و کشورهای آفریقایی از توانمندی‌های یکدیگر از چالش‌های مهم در توسعه تعاملات تجاری دوجانبه است که رفع این مانع نیازمند اقداماتی هم‌چون تبادل هیات‌های تجاری، شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی اختصاصی دو طرف و همچنین رفع موانع زیرساخت‌های ارتباطی و حمل‌ونقل است. عدم راه‌اندازی خطوط کشتیرانی مستقیم و توجه ناکافی به تجارت دریاپایه ایران و قاره سیاه خصوصا با بخش غربی آفریقا آن سبب کاهش توان رقابت تولیدکنندگان با رقبا در عرضه محصولات به آفریقا شده است و به عنوان مثال هزینه تمام‌شده صدور کالا از ایران به کشورهای آفریقایی بیش از هزینه ارسال از سایر کشورهای توسعه‌یافته است.
افزون بر این با اهتمام جدی ایران به صدور خدمات فنی و مهندسی در طیف وسیعی اعم از انتقال تکنولوژی و فناوری، تولید مشترک و اجرای پروژه‌های زیرساختی در حوزه‌های گوناگون علاوه بر کشاورزی و نفت و معدن می‌توان علاوه بر انتفاع مالی برای ایران به افزایش شمار دوستان در برابر فشارهای غربی بر سر برنامه هسته‌ای ایران امیدوار بود.
کاهش هزینه‌های تجاری با اصلاح تعرفه‌ها و برقراری تعرفه‌های ترجیحی و تسهیل ارتباطات پولی، مالی و بانکی میان دو طرف نیز از سایر گام‌های مهم برای توسعه تعاملات اقتصادی و تجاری فیمابین به شمار می‌رود.
نظر شما