اهداف اقتصادی اردوغان از رویگردانی از روسیه| آیا ترکیه مسیر خود را به سمت اروپا تغییر خواهد داد؟

وحید پورتجریشی؛ بازار: انتشار خبر موافقت رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه با عضویت سوئد در ناتو، مسکو را در شوک فرو برد. رهبران ناتو روز سه شنبه در ویلنیوس پایتخت لیتوانی گرد هم آمده و در خصوص مسائل مختلف از جمله عضویت اوکراین در این پیمان به بحث و تبادل نظر پرداختند؛ نشستی که طی آن، ترکیه موافقت نهایی خود را با عضویت کی یف در ناتو به صورت رسمی اعلام کرد.

البته چرخش اخیر آنکارا به سمت غرب بیش از سطحی بود که مسکو انتظار آن را داشته باشد؛ حضور ولودیمیر زلنسکی رئیس جمهوری اوکراین در آنکارا بنا بر دعوت رسمی اردوغان و آزاد کردن فرماندهان اسیر «آزوف» و بازگرداندن آنها به اوکراین بر خلاف تعهد آنکارا در برابر مسکو مبنی بر نگهداری از آنها در خاک ترکیه، همگی از موارد مهمی بودند که تنها طی چند روز رخ داده و رنگ و بوی جدیدی به سیاست خارجی دولت جدید اردوغان دادند. اردوغان همچنین راه برای عضویت سوئد در ناتو را هموار کرد که دریای بالتیک را به صورت کامل در اختیار ناتو و به ضرر روسیه قرار می دهد.

از سوی دیگر، دولت اردوغان طی سال های گذشته همواره شریک تجاری خوبی برای مسکو محسوب شده و همین موضوع یکی از مواردی است که مانع از اعتماد غرب به آنکارا طی سال های اخیر شده است. ساخت نخستین نیروگاه هسته ای ترکیه توسط شرکت روس اتم، قرارداد فروش سامانه دفاعی اس – ۴۰۰ روسیه، کمک به ترانزیت نفت صادراتی روسیه به اروپا و دفاع نسبی اردوغان از مواضع پوتین در جنگ اوکراین همگی از جمله مواردی هستند که نهایتا منجر به ایجاد تنش در روابط میان آنکارا و واشنگتن و در نتیجه لغو امتیار خرید و مونتاژ جنگنده های اف – ۱۶ از سوی کنگره و دولت ایالات متحده شد.

اردوغان معتقد است شعارهای ایده آلیستی چون رهبری جهان اسلام تنها از میزان محبوبیت وی و رونق اقتصادی ترکیه خواهد کاست

اما سوال اساسی اینجاست که دلیل چرخش اردوغان در سیاست خارجی خود آن هم به این سرعت و کمتر از دو ماه فاصله با پیروزی وی در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه چه بوده است؟ آیا می بایست منتظر تغییری استراتژیک در مواضع و سیاست خارجی دولت اردوغان در برابر غرب باشیم و یا این موارد تنها یک تاکتیک مقطعی برای کسب امتیاز بیشتر از روسیه است؟

تلاش اردوغان برای احیای اقتصاد ترکیه از طریق ارتباط با غرب

دولت ترکیه طی سال های اخیر به ویژه از زمان شیوع کرونا در این کشور درگیر تورم شدید و ریزش ارزش لیر در برابر دلار و دیگر ارزهای خارجی بوده است؛ موضوعی که منجر به اعتراض شدید اپوزیسیون داخلی و خارجی دولت اردوغان به ویژه «کمال قلیچدار اوغلو» رقیب انتخاباتی اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری سال جاری این کشور شد.

باید این نکته را در نظر داشت که اگرچه اردوغان در انتخابات اخیر پیروز میدان شد، اما فاصله آرای انتخاباتی وی به شکلی کم سابقه در دوره های قبل، تنها اندکی بالاتر از قلیچدار اوغلو بود که نشان دهنده کاهش میزان هواداران حزب عدالت و توسعه در ترکیه و حرکت تعداد بیشتری از هواداران اردوغان به سمت جریان غربگرا بود. اکنون به نظر می رسد اردوغان معتقد است شعارهای ایده آلیستی چون رهبری جهان اسلام تنها از میزان محبوبیت وی و رونق اقتصادی ترکیه خواهد کاست و نتیجه ای جز حذف تدریجی وی و حزب عدالت و توسعه از صحنه رقابت انتخابات آینده ریاست جمهوری این کشور نخواهد داشت.

به گفته «اورین بالتا» استاد روابط بین الملل دانشگاه «اوزیگین»، دولت ترکیه خواستار بهبود وضعیت اقتصادی این کشور از طریق افزایش پیوندهای اقتصادی خود با اتحادیه اروپا و پیشبرد گفتگوها با اعضای این اتحادیه است

به همین دلیل به نظر می رسد رئیس جمهوری ترکیه در تلاش برای حرکت به سمت غرب، بازجذب سرمایه کشورهای اروپایی و البته آمریکایی که طی سال های اخیر به دلیل اختلافات سیاسی و بی ثباتی اقتصادی ترکیه، از بازار ترکیه کوچ کرده اند است.

به گفته «گالیپ دالای» پزوهشگر چتم هاوس، اردوغان در شرایط فعلی نیازمند کنترل تورم شکل گرفته در ترکیه و اوضاع اقتصادی این کشور است. وی همچنین برنامه ای جدی برای جذب سرمایه کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس دارد که بدون برقراری ثبات اقتصادی در ترکیه، چنین برنامه ای عملیاتی نخواهد شد.

هموارسازی مسیر عضویت در اتحادیه اروپا

موضوع عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا و مذاکرات مربوط به آن از سال ۲۰۰۵ آغاز شده و با اینحال، به دلیل اختلاف دو طرف در سال ۲۰۰۹ متوقف شد که طی آن، جمهوری قبرس به عنوان مخالف اصلی، با استناد به نقض ۶ ماده از مجموع ۳۵ ماده لازم الاجرا برای عضویت کشورها در اتحادیه اروپا موفق به جلوگیری از عضویت ترکیه گشت.

اما اکنون با توجه به شرایط اقتصادی شکل گرفته در ترکیه، دولت اردوغان مجبور است دستکم طی چهار سال باقی مانده از دوران فعلی ریاست جمهوری خود، روند این مذاکرات را تا حد مطلوبی پیش ببرد که این مهم، نیازمند تعدیل در سیاست های گاها افراطی منطقه ای وی طی مدت زمان باقیمانده است.

به گفته «اورین بالتا» استاد روابط بین الملل دانشگاه «اوزیگین»، دولت ترکیه خواستار بهبود وضعیت اقتصادی این کشور از طریق افزایش پیوندهای اقتصادی خود با اتحادیه اروپا و پیشبرد گفتگوها با اعضای این اتحادیه است.

بدیهی است، در چنین شرایطی اردوغان می بایست تا حد زیادی از مسکو و سیاست خارجی روسیه به ویژه در قبال اوکراین فاصله گرفته و مواضع خود را به نفع غرب تغییر دهد. همچنین باید به این نکته نیز اشاره کرد که تاریخ انقضای امتیازات اخذ شده از مسکو توسط دولت ترکیه مانند نقش ترانزیت غلات صادراتی روسیه نیز تا اواخر ماه جاری به پایان رسیده و به نظر می رسد اردوغان سود حاصل از توسعه روابط با غرب را بسیار بیشتر از روابط تجاری با روسیه می داند.

طی هفته های آتی می بایست شاهد اتخاذ مواضعی میانه رو و متناقض با رفتار فعلی اردوغان در قبال مسکو و در راستای تلطیف فضای ایجاد شده باشیم

از سوی دیگر، با توجه به قرار گرفتن روسیه و شرکت های این کشور در لیست سیاه بانک های بزرگ و مکانیزسم های اقتصادی غرب همچون FATF، امکان همکاری با این کشور برای اردوغانی که سودای عضویت در اتحادیه اروپا دارد وجود نخواهد داشت.

همانطور که اتحادیه اروپا بارها تاکید کرده، ترکیه می بایست برای عضویت در این اتحادیه علاوه بر ارزش های دموکراتیک تعریف شده برای اعضای این اتحادیه، ساز و کارهای قانونی بروکسل را نیز پذیرا باشد و نمی توان هم با روسیه شراکت تجاری داشت و هم مذاکره برای عضویت در مهمترین دشمن مسکو یعنی بروکسل را در دستور کار قرار داد.

اردوغان به دنبال امتیازگیری دوگانه از مسکو و بروکسل

علیرغم تمامی فکت های ارائه شده در این گزارش، باید نگاهی به گذشته و ویژگی های شخصیتی رجب طیب اردوغان نیز داشت. وی موفقیت های زیادی در حل و فصل مواردی چون ترور سال ۲۰۱۶ «آندرئی کارلوف» سفیر روسیه در آنکارا و یا هدف قرار دادن جنگنده سوخویی ۲۴ ارتش روسیه در سال ۲۰۱۵ توسط جنگنده اف - ۱۶ ارتش ترکیه در سال ۲۰۱۵ داشته و موفق به برون رفت از تمامی این بحران ها شده است.

احتمالا اردوغان برای بازگشت روابط ترکیه و روسیه به حالت قبل، خواستار کسب امتیازات بیشتری از کرملین است که باتوجه به انزوای بین المللی ایجاد شده علیه مسکو، رئیس جمهوری ترکیه در این میدان موفق خواهد بود

از سوی دیگر، اردوغان طی سال های گذشته همواره نقش مهمترین میانجی میان غرب و روسیه به حساب آمده و اکنون نیز به نظر میرسد همین سودا را در سر دارد. البته غرب نیز به آنکارا به چشم موثرترین میانجی احتمالی در مذاکرات غیر مستقیم با مسکو نگریسته و به نظر نمیرسد خواستار بسته شدن تمامی کانال های ارتباطی خود با روسیه باشد.

از این حیث، باید گفت که اگرچه دیمیتری پسکوف سخنگوی کرملین روز گذشته تاکید کرده که سفر پوتین به آنکارا که قرار بود ماه آینده میلادی انجام شود فعلا به حال تعلیق در آمده، اما طی هفته های آتی می بایست شاهد اتخاذ مواضعی میانه رو و متناقض با رفتار فعلی اردوغان در قبال مسکو و در راستای تلطیف فضای ایجاد شده باشیم.

لذا آنچه مهم است، اگرچه اردوغان در نظر دارد روابط اقتصادی و سیاسی خود با غرب را تا سطح چشمگیری ارتقا بخشد، اما این به معنای کنار گذاشتن کامل روسیه از جمع دوستان ترکیه نخواهد بود.

باید توجه داشت که درآمد فعلی ترکیه از فروش ملک و جذب توریست های روسیه گرفته تا ترانزیت نفت این کشور به سمت اروپا به اندازه ای قابل توجه بوده که به سادگی نتوان از آنها چشم پوشی کرد.

پس احتمالا اردوغان برای بازگشت روابط ترکیه و روسیه به حالت قبل، خواستار کسب امتیازات بیشتری از کرملین است که باتوجه به انزوای بین المللی ایجاد شده علیه مسکو، رئیس جمهوری ترکیه در این میدان احتمالا موفق خواهد بود.