اهمیت بیوتکنولوژی در تامین امنیت غذایی

مدیر سامانه بیوتکنولوژی کشاورزی اگرینت

اهمیت بیوتکنولوژی در تامین امنیت غذایی

بیوتکنولوژی کشاورزی، شاخه ای از زیست فناوری (Biotechnology) است که تمرکز آن استفاده از اصول و تکنیک‌های بیولوژیکی و مولکولی در بهبود و توسعه صنعت کشاورزی است. این فناوری، از ابزارهای متنوع علوم مختلف شامل کامپیوتر، آمار و احتمالات، فیزیک، شیمی، ژنتیک و زیست شناسی سلولی و مولکولی استفاده می‌کند تا مسائل کشاورزی را حل و بهبود ببخشد.

کشت بافت گیاهی چیست؟

کشت بافت گیاهی تکنیک نوینی است که در تکثیر گیاهان در مقیاس انبوه استفاده می شود. در این روش، تکثیر و تولید گیاهان به روش غیر جنسی و با استفاده از سلول های پیکری انجام می شود. با توجه به نوع گیاه و هدف از تکثیر آن، می توان از سلول های اندام مختلف گیاه مانند، برگ، جوانه، ریشه و ساقه بعنوان منبع ژنتیکی و سلولی استفاده کرد.

نقش کشت بافت در تامین امنیت غذایی

کشت بافت گیاهی (به عنوان مثال، گندم، جو، برنج، ذرت، سیب زمینی و...) اهمیت بسیار زیادی در امنیت غذایی دارد. در زیر تعدادی از اهمیت‌های کشت بافت گیاهی در امنیت غذایی بیان شده است:

• تأمین مواد غذایی: کشت بافت گیاهی به ‌عنوان منبع اصلی تأمین مواد غذایی استفاده می‌شود. گیاهان، کالری و مواد مغذی اساسی مانند پروتئین، کربوهیدرات، ویتامین‌ها و مواد معدنی را فراهم می‌کنند که برای تأمین نیازهای غذایی جمعیت بسیار حائز اهمیت است. علاوه بر آن خوراک اصلی دام و طیور نیز
• تنوع غذایی: کشت بافت و ریزازدیادی امکان تنوع غذایی را فراهم می‌کند. با تولید و تکثیر گونه ‌های مختلف گیاهی، می‌توان نیازهای تغذیه‌ای مختلف را برآورده کرده و به مردم امکان دسترسی به مواد غذایی متنوع را ارائه داد.

• مقاومت در برابر تغییرات آب و هوایی: برخی از ارقام گیاهی می‌توانند در شرایط آب و هوایی متفاوت، مانند خشکسالی یا تنش ‌های حرارتی، به خوبی مقاومت کنند. این مزیت می‌تواند در مقابل تغییرات اقلیمی و شرایط نامساعد آب و هوایی اهمیت زیادی داشته باشد و امنیت غذایی را تقویت کند. برای مثال توسعه کشت بافت نهال های خرما، پسته و سایر گیاهان مثمر و دارویی مقاوم به خشکی و کم آبی، برای کشوری مانند ایران که بطور جدی با محدودیت منابع آبی رو برو است، اجتناب ناپذیر است.
• کاهش وابستگی به واردات: تولید اندام های گیاهی در داخل کشورها می‌تواند نیازهای داخلی را برآورده کرده و وابستگی به واردات مواد اولیه غذایی مانند انواع نهال، بذر و .... را کاهش دهد. این کاهش وابستگی به واردات در مواقع بحران و تغییرات جهانی که ممکن است تأمین مواد غذایی را دچار مشکل کند، بسیار حائز اهمیت است.

کشت بافت گیاهی در ایران

با توجه به اهمیت استراتژیک بیوتکنولوژی کشاورزی در تامین امنیت غذای، از ابتدای دهه ۷۰ خورشیدی بخش خصوصی، سرمایه گذاری در کشت بافت گیاهی را آغاز کرد و هم اکنون ده ها شرکت زیست فناوری خصوصی در تولید انواع نهال ها و پایه های گیاهی در ایران مشارکت دارند.  گونه های گیاهی متنوعی اعم از گیاهان مثمر باغی، زراعی، دارویی و زینتی در کشور تولید می شود . نهال خرما، پسته، زیتون، گردو، بادام، گل محمدی، گلابی، هلو، گیلاس و سیب زمینی از شاخص ترین تولیدات داخلی هستند.

چشم انداز بیوتکنولوژی

در ابتدای دهه های ظهور این فناوری در جهان، ایران نیز به اهمیت این تکنیک در تامین امنیت غذایی و توسعه کشاورزی پی برد. اما با گذشت زمان، سرعت پیشرفت در کشور کاسته و جایگاه ایران دچار نزول شد. هم اکنون نیز کشورهای آمریکا، انگلستان، فرانسه، ژاپن، استرالیا و هلند از کشورهای صاحب نام بیوتکنولوژی کشاورزی و کشت بافت گیاهی هستند.

راه حل نجات زیست فناوری گیاهی در ایران

بخش خصوصی، قلب زیست فناوری در کشور است. هر چند موسسات و پژوهشکده های دولتی و دانشگاهی نیز تولیدات و پژوهش های خود را دارند اما با توجه به ماهیتشان، انتظار تولیدات تجاری انبوه و در سطح بین المللی از آن ها نمی رود. تنها راه حل ممکن برای پیشرفت صنعت بیوتکنولوژی در ایران، حمایت از بخش خصوصی است. حمایت های غیر مالی مهمترین نقشی است که بخش دولتی باید به آن توجه بیشتری نشان دهد. برخی از حمایت های مورد نیاز  بخش خصوصی را می توان به شرح ذیل بیان کرد:

• معافیت و بخشودگی های مالیاتی
• تسهیل اعطای مجوز برای واردات مواد اولیه
• تسهیل اعطای پروانه های بهره برداری و تولید
• کاهش یا تعدیل نرخ انرژی های مصرفی واحدهای تولیدی مانند آب، برق، گاز
• کاهش یا حذف عوارض و مالیات های گمرکی برای صادرکنندگان
• تخصیص یارانه به بهره برداران محصولات زیست فناوری
• تسهیل فرآیند بازگشت ارز حاصل از صادرات

با توجه به تحریم های بین المللی که بخش بانکی و حمل و نقل کشور را هدف قرار داده است. بخش خصوصی شرایط عادلانه ای با رقبای خارجی خود ندارد و حتی شاهد این هستیم که بازار کشورهای همسایه ایران نیز به دلایل مشابه دراختیار کشورهایی قرار گرفته است که زیست فناوری گیاهی را تنها چند سالی است آغاز کرده اند و در مقایسه با ایران نه تنها نوپا هستند، بلکه کیفیت تولیدات به مراتب پایین تری نیز دارند.