بازار؛ گروه استانها: اثر ملی- طبیعی دریاچه بزنگان در شمال شرقی مشهد در جنوب رشته‌کوه‌های هزار مسجد به‌عنوان تنها دریاچه طبیعی خراسان رضوی این روزها حال و روز خوشی ندارد و بی‌توجهی به آن می‌تواند دیر یا زود، آن را به سرنوشت دردناک دریاچه ارومیه مبتلا کند.
این دریاچه طبیعی در ۷۵ کیلومتری جنوب غربی سرخس و سه و نیم کیلومتری شمال شرق روستای بزنگان به‌عنوان یکی از زیباترین دریاچه‌های کشور دامن گسترده است.
روزگاری نه‌چندان دور بزنگان پرآب با محیط سرسبز پیرامونش، سالانه میزبان هزاران پرنده مهاجر و گونه‌های آبزی از جمله شیر ماهی و کپور، گونه‌های مختلف پرندگان و آبشخور و هم چنین گونه‌های مختلف جانوری بود و گردشگران و پرنده دوستان را جذب می‌کرد اما امروز شوری آب، مرگ ماهیان دریاچه را رقم زده است و کاهش شدید گونه‌های گیاهی اطراف دریاچه پرندگان مهاجر را نیز از خود رانده است.
سال‌هاست که با افزایش روزافزون آثار خشکسالی و کم شدن آب، بزنگان به نفس‌نفس افتاده و زنگ‌های خطر برای این اثر طبیعی ملی زیبا و منحصربه‌فرد به صدا درآمده است.
داغ آب
دریاچه بزنگان به‌واسطه ایجاد جاذبه گردشگری در طی سال‌های گذشته توانسته نقش مؤثری در تأمین معیشت جوامع محلی پیرامون خود ایفا نماید لذا احیا و توجه به آن نه‌تنها برای محیط‌زیست بلکه برای جوامع محلی نیز ضرورت توجه به آن را بیش از گذشته برجسته می‌سازد.
این دریاچه که افزون بر یک دهه با خشکسالی و کم‌آبی دست‌وپنجه نرم می‌کند و تاکنون به‌کرات داغ خشکسالی را دیده است در سال ۱۳۹۹ به دلیل بارش‌های مناسبی که به وقوع پیوست جان دوباره‌ای گرفت و احیا شد.
در طی سال‌های گذشته در پی اجرای پروژه‌های زیست‌محیطی از قبیل احداث دیوار ساحلی به‌منظور هدایت سیلاب‌ها به دریاچه بزنگان و رواناب‌ها لذا بارش‌های فصلی در حوزه‌های آبخیز دریاچه به داخل آن سرازیر شد و جان تازه‌ای به آن داد.
از طرفی اجرای پروژه هدایت آب مازاد کشاورزی بزنگان و چشمه «سرآسیاب» بزنگان در خارج از فصل کشت که از طریق لوله‌گذاری انجام‌شده بود، موجب شد تا کشاورزان آب چشمه «سرآسیاب» به‌عنوان آب مازاد کشاورزی را به سمت این دریاچه هدایت کنند اما این روزها نه کشاورزان آب مازاد مصرف دارند که به دریاچه بریزند و نه آسمان توانسته عطش این دریاچه را برطرف کند.
حسین سرگزی کارشناس منابع طبیعی: دریاچه بزنگان یکی از کانون‌های مستعد گردوغبار است لذا خشک شدن آن تبعات متعدد و زیان باری را برای جوامع انسانی و حیوانی در بر خواهد داشت
به گزارش خبرنگار بازار منابع آب زیرزمینی تغذیه‌کننده اطراف دریاچه بزنگان دو چشمه دائمی بهنام‌های چشمه «گل بی بی» و چشمه «کرق غلام» است که البته بخش عمده‌ای از آب دریاچه توسط چشمه‌های فعال واقع در کف دریاچه تأمین می‌شود اما کم‌آبی شدید در این منابع آبی اکنون بزنگان را تهدید می‌کند.
نقش تالاب
حسین سرگزی کارشناس ارشد منابع طبیعی در گفت‌وگو با بازار اظهار می‌کند: متأسفانه در طی سال‌های گذشته به دلایل متعدد ازجمله آلودگی‌های زیست‌محیطی، کمبود منابع آبی، خشک‌سالی‌های اخیر، کارکردها و بهره‌وری‌های بیش از توان تالاب‌ها بسیاری از این تالاب‌ها را در معرض انقراض و نابودی قرار داده است.
وی با اشاره به این موضوع که چهار تالاب «مژن آباد خواف»، «بزنگان»، «چشمه سبز» و «تجن» در خراسان رضوی ثبت ملی و مشمول قانون حفاظت از تالاب‌ها هستند اذعان می کند: تالاب‌ها یک شاهرگ حیاتی در محیط‌زیست بشمار می‌آیند لذا اگر تالاب زنده باشد کل زیستمندان آن منطقه پویا هستند و چنانچه تالابی نابود شود خسران آن در محیط‌زیست کلیه موجودات زنده اعم از انسان و حیات‌وحش را فرا خواهد گرفت.
این کارشناس محیط‌زیست می‌افزاید: دریاچه بزنگان یکی از کانون‌های مستعد گردوغبار است لذا خشک شدن آن تبعات متعدد و زیان باری را برای جوامع انسانی و حیوانی در بر خواهد داشت.
وی بیان می‌کند: ازآنجاکه تالاب‌ها زیستگاه مهم گونه‌های مختلف پرندگان مهاجر و حیات‌وحش است برای بقای زیست‌محیطی حائز اهمیت برشمرده می‌شود.
سرگزی توضیح می‌دهد: تالاب‌ها در تغذیه و تخلیه آب‌های زیرزمینی، کنترل سیلاب، جلوگیری از نفوذ آب‌های شور و حفاظت در برابر نیروهای طبیعی هم‌چنین نگهداری رسوبات نقش بسزایی را ایفا می‌کنند.
این کارشناس منابع طبیعی ادامه می‌دهد: نگهداری مواد غذایی، پاک‌سازی مواد سمی، تولید فراورده‌های طبیعی، ترابری آبی، بانک ژن، اهمیت حفاظتی و گردشگری، اهمیت اجتماعی و فرهنگی، اهمیت پژوهشی و آموزشی، حفظ فرآیندها و دستگاه‌های طبیعی و حفظ تنوع زیستی از دیگر نقش‌های مهم تالاب محسوب می‌شوند.
وی می‌گوید: قابل کتمان نیست که هم‌اینک بزنگان درخطر تبدیل به ارومیه‌ای دیگر است، و ضروری است که قبل از خشکی کامل آن و نیاز به‌صرف هزینه‌های میلیاردی، برای نجاتش دست بالا زد؛ زیرا ایستادن قلب بزنگان به‌مثابه مرگ محیط‌زیست و حیاط وحش منطقه است.
مشکلات در بزنگان شور شده است
به گزارش خبرنگار بازار، از تصرف زمین‌های اطراف دریاچه به بهانه برخورداری از اسناد مالکیت قدیمی گرفته، حکم‌هایی که در تائید این اسناد مالکیت صادر می‌شود، شخم‌هایی که با این حکم‌ها چهره زمین‌های کنار دریاچه را می‌خراشد و گونه‌های جانوری که زندگی‌شان تهدید می‌شود تا شکارچیان غیرمجازی که تیر خلاص گونه‌های جانوری این اثر طبیعی ملی را شلیک می‌کنند، همه و همه قلب تپنده دریاچه را به شماره انداخته است.
این بار در تداوم خشک‌سالی‌ها، دیگر آب در رگ‌های بزنگان کم‌توان شده و هرروز این دریاچه را ضعیف و ضعیف‌تر می‌کند؛ کاهش آب به‌عنوان بنیاد حیات و دوام دریاچه سبب شده که افزایش درصد شوری به مرگ گونه‌های آبزی دریاچه منجر شود و دیگر وحوش برای خوردن آب به این مکان مراجعه نکنند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی در این رابطه اظهار می‌کند: بر اساس آمار پنج سال گذشته و مقایسه آن با وضعیت فعلی، هم‌اکنون بزنگان در بحرانی‌ترین حالت ممکن قرار دارد و شوری آب دریاچه بیش از ۵۰ هزار «ای.سی» است.
مهدی اله پور اذعان می‌کند: متأسفانه در چند دهه اخیر به دلیل خشک‌سالی‌های متوالی و کاهش دبی چشمه‌های بالادست، شاهد کاهش فراوان سطح آب دریاچه و افزایش شوری و املاح آن هستیم.
وی با اشاره به اینکه کاهش آب دریاچه، موجب شوری و افزایش رشد گیاهان آب‌شور پسند در سطح دریاچه شده است ادامه داد: با مسدود و خشک شدن اکثر چشمه‌های تغذیه‌کننده کف دریاچه بزنگان و اطراف آن، تنها منبع تأمین‌کننده آب به این اثر ملی طبیعی سیلاب است که آن‌هم با کاهش نزولات آسمانی در چند سال گذشته، جبران‌کننده تبخیر و کاهش آب دریاچه نبوده است.
وی یادآور می‌شود: خشکسالی و کاهش بارندگی شدید امسال عامل اصلی کاهش سطح آب و شور شدن مزه آب این اثر ملی - طبیعی ارزشمند است.
الله پور می‌گوید: این شرایط چنان است که هم‌اکنون تمامی سطح دریاچه توسط این گیاهان آب‌شور پسند اشغال‌شده و همین امر به روند افت آب دریاچه شتاب بیشتری بخشیده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی: خشک‌سالی‌های پیاپی مهم‌ترین عامل خطر و تهدید حیات این اثر طبیعی- ملی است و لذا با خشک شدن اکثر چشمه‌های تغذیه‌کننده کف دریاچه در حال حاضر تنها منبع تأمین‌کننده آب این اثر ملی طبیعی ورود سیلاب است که متأسفانه آن‌هم با کاهش چشمگیر بارش‌ها در ۲ سال گذشته، جبران‌کننده نیاز دریاچه نبوده است
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی می‌گوید: در حال حاضر بزنگان در بحرانی‌ترین حالت ممکن قرار دارد و شوری آب دریاچه بیش از ۵۰ هزار ای.سی است.
وی بابیان اینکه وجود گیاهان شور پسند و غلظت زیاد شوری آب موجب شده که هیچ‌گونه جانور آبزی نتواند در این دریاچه زیست کند ادامه می‌دهد: بر همین اساس در سال‌های گذشته، تعداد پرندگان زمستان گذران دریاچه نیز کاهش چشمگیری داشته است و تنها تعداد معدودی از پرندگان مهاجر به‌صورت موقت، در فصول سرد سال و در مسیر مهاجرت به عرض‌های پایین‌تر و بالعکس، توقفی چندروزه در دریاچه داشته‌اند.
وی خشک‌سالی‌های پیاپی و کاهش سیلاب‌های فصلی و آبدهی چشمه‌های بالادست را مهم‌ترین عامل خطر و تهدید حیات این اثر طبیعی ملی دانسته و می‌افزاید: با خشک شدن اکثر چشمه‌های تغذیه‌کننده کف دریاچه در حال حاضر تنها منبع تأمین‌کننده آب این اثر ملی طبیعی ورود سیلاب است که متأسفانه آن‌هم با کاهش چشمگیر بارش‌ها در ۲ سال گذشته، جبران‌کننده نیاز دریاچه نبوده است.
معارضان دریاچه
در روزهایی که خشکسالی بر این اثر ملی سایه انداخته است و قلب این دریاچه به دلیل خشکسالی در حال بازایستادن است حالا ادعای تملک بر اراضی پیرامونی این دریاچه بر دغدغه‌های نجات جان این اثر ملی افزوده است.
در همین حال فرماندار سرخس در نخستین روز از تیرماه ۱۴۰۲ در حاشیه بازدید از دریاچه بزنگان اظهار کرد: ادعای تملک بر اراضی دریاچه بزنگان با سند غیرطبیعی است اما تشخیص اینکه فرد دارای سند به چه صورتی موفق به اخذ سند شش‌دانگ شده است، بر عهده دستگاه قضا است.
فرماندار سرخس: در حال حاضر تعداد ۲ چشمه بالادست دریاچه فعال است و از ۴ چشمه داخل دریاچه، یک چشمه فعال با دبی کم داریم، ولی ۳ چشمه دیگر به علت رسوب، آبدهی کمی دارد لذا انتظار می رود با همکاری دستگاه‌های مختلف بحث لایروبی دریاچه صورت پذیرد
حسن نوری زاده درباره فردی که سند ۸ هکتار از اراضی دریاچه بزنگان را دارد، گفت: این ادعا، توسط دادستانی و دادگستری در حال بررسی است که ان‌شاءالله به مناسبت هفته قوه قضائیه، به همراه مقامات قضایی ازجمله دادستان سرخس، رئیس دادگستری خراسان رضوی و رئیس حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی در روز سه‌شنبه یا چهارشنبه از این اراضی بازدید خواهیم داشت.
وی درباره تصرفات دیگری که در دریاچه صورت گرفته نیز اذعان کرد: فرد دیگری نیز به‌صورت غیرمجاز، یکی از چشمه‌های منطقه را به خودش اختصاص داده و با خاک‌برداری اقدام به ساخت دریاچه مصنوعی کرده است که با هماهنگی‌ها صورت گرفته است لذا این دریاچه مصنوعی پر خواهد شد و آب این چشمه به‌صورت تقویتی به دریاچه بزنگان ریخته خواهد شد.
نوری زاده افزود: در حال حاضر تعداد ۲ چشمه بالادست دریاچه فعال است و از ۴ چشمه داخل دریاچه، یک چشمه فعال با دبی کم داریم، ولی ۳ چشمه دیگر به علت رسوب، آبدهی کمی دارد لذا انتظار می رود با همکاری دستگاه‌های مختلف بحث لایروبی دریاچه صورت پذیرد.
فرماندار سرخس درباره اقداماتی که باید در جهت احیاء دریاچه صورت بگیرد نیز اظهار کرد: لایروبی دریاچه بر عهده سازمان حفاظت محیط‌زیست است و ما به دنبال آن هستیم و اگر محیط‌زیست کمکی از مجموعه فرمانداری طلب کند، تجهیزات لازم در اختیارشان قرار خواهد گرفت.
نوری‌زاده خاطرنشان کرد: مهم‌ترین دلیل کاهش محسوس آب دریاچه، خشکسالی چندسال گذشته است و هم اکنون برای تامین آب شرب روستاهای منطقه نیز مشکل اساسی داریم.
فرماندار یادآور شد: ما از سال ۹۵ به دنبال احیای دریاچه بزنگان بودیم و در همان سال با انتقال لوله آبی برای کشاورزان منطقه به دنبال کاهش تبخیر آب مصرفی کشاورزان بودیم.
نظر شما