کشف لیتیوم در ایران؛ بازار صادراتی گسترده و تغییر دهنده بازی آینده

بازار؛ گروه بین الملل: نوآوری های جدید در زمینه توسعه صنایع تولیدی جدید طی سال های اخیر به لطف پیشرفت دانش های نوین از جمله فناوری اطلاعات و ارتباطات و ارتقاء دستگاه های مختلف الکترونیکی منجر به اهمیت یافتن دو چندان و توسعه بازارهای مرتبط با آنها نیز شده است.

یکی از مواد اولیه ای که طی سال های اخیر، دارای بازار پر ارزش و افزایش روز افزون تقاضای جهانی روبرو شده، لیتیوم است؛ فلزی که اگرچه البته کاربردهای فراوانی دارد، اما مهمترین استفاده آن در تولید باتری های نسل جدید با ظرفیت بالا است.

اهمیت لیتیوم و بازار جهانی آن

پیش از هر چیز باید بدانیم که قیمت فلز لیتیوم در بازارهای جهانی، طی یک سال گذشته بیش از ۱۸۰ درصد افزایش یافته که دلیل اصلی آن، افزایش تقاضا برای این فلز است. لیتیوم از عناصر نسبتا کمیاب در سطح کره زمین بوده که در مواردی مختلف از جمله ساخت باتری های قابل شارژ در تمامی قطعات الکتریکی از جمله گوشی های تلفن همراه از آن استفاده می شود.

اما با تشدید بحران آب و هوایی کره زمین و انعقاد پیمان های بین المللی از جمله معاهده پاریس در راستای کاهش تولید کربن و حرکت به سمت انرژی های پاک غیر فسیلی، اهمیت لیتیوم نیز دو چندان شده است. به ویژه، با ورود پر حجم و سنگین شرکت های بزرگ خودروسازی از جمله تویوتا، تسلا و بی وای دی چین به عرصه ساخت خودروهای تمام الکتریکی، به نظر می رسد لیتیوم نیز اهمیتی دو چندان یافته و به احتمال زیاد، این اهمیت طی سال های آتی با توسعه صنایع بر پایه اصل کربن زدایی، دو چندان خواهد شد.

ذحایر جهانی لیتیوم چقدر است؟

اکنون این سوال مطرح می شود که ذخایر جهانی لیتیوم چقدر بوده و پراکندگی معادن این فلز در کدام بخش های جهان است. بر اساس آخرین آمار منتشر شده از سوی سازمان زمین شناسی ایالات متحده در سال ۲۰۱۹، مجموع ذخایر کشف شده لیتیومی جهان حدود ۸۹ میلیون تن است که کشور شیلی، با ۹.۲ میلیون تن ذخایر لیتیومی، بزرگترین دارنده کانسنگ های این فلز در جهان به حساب می آید.

با اینحال، استرالیا با ۵.۷ میلیون تن ذخایر لیتیومی، بزرگترین تولید کننده این فلز در جهان است که سالانه بیش از یک میلیارد دلار نیز از محل صادرات لیتیوم درآمد کسب می کند. با اینحال، برخی تحقیقات انجام شده نشان می دهند که کشور بولیوی، ذخایری ۲۹ میلیون تنی از لیتیوم را دارد که در صورت اثبات، این کشور به نخستین منبع لیتیوم در جهان تبدیل خواهد شد.

حجم بازار جهانی و افزایش قیمت لیتیوم

اکنون بهتر است نگاهی به حجم بازار جهانی لیتیوم و ارزش رو به افزایش آن در سال های پیش رو بیندازیم. مجموع حجم بازار جهانی لیتیوم در سال ۲۰۲۲ حدود ۵.۲ میلیارد دلار بوده و تصور می شود این رقم بین سال های ۲۰۲۳ تا ۲۰۳۲ به بالای ۱۲ میلیارد دلار افزایش یافته و سالانه حدود ۸.۹ درصد به حجم این بازار افزوده شود.

همانطور که گفته شد، حرکت دولت ها به سمت افزایش تولید خودروهای الکتریکی (EV) طی سال های پیش رو، موتور محرک اصلی بازار لیتیوم خواهد بود. نیاز این خودروها به باتری های قدرتمند لیتیومی و افزایش تیراژ تولید آنها، نیازمند تامین بیشتر لیتیوم برای شرکت های خودروسازی بوده که به توجه به محدودیت موجود در استخراج و تولید لیتیوم به سبب کمبود منابع مورد برداشت آن بر روی کره زمین، نتیجه ای جر افزایش روزافزون تقاضا و قیمت در پیش نخواهد داشت.

به عنوان مثال، خودروی مدل S شرکت تسلا، برای تامین انرژی مورد نیاز در پیشرانه خود، نیازمند یک باتری لیتیومی ۱۲ کیلوگرمی است که همین مثال به خوبی اثبات کننده میزان لیتیوم مورد نیاز برای توسعه تولید این خودروها است.

وزارت صمت در اسفند ماه سال گذشته اعلام کرد که دو معدن بزرگ لیتیوم با میزان ذخایر ۸.۵ میلیون تن «کانسنگ لیتیوم» در استان همدان کشف شده که این منابع، ایران را به دومین دارنده بزرگ ذخایر لیتیوم جهان تبدیل خواهد کرد

از سوی دیگر، همانطور که گفته شد، عمده منابع لیتیومی جهان در کشورهای آمریکای لاتین به ویژه دو کشور بولیوی و شیلی متمرکز شده که هر دو کشور از ثبات کافی سیاسی و اقتصادی لازم برای توسعه پایدار برخوردار نیستند.

به عنوان مثال، هر دو کشور در زمستان گذشته شاهد وقوع اعتراضات گسترده و درگیری های داخلی میان دولت و گروه های اپوزیسیون بودند که در مورد شیلی، بخشی از صنایع مهم این کشور از جمله معادن تولید مس به حالت نیمه تعطیل درآمدند. شیلی پیشتر در سال های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۰ نیز شاهد شکل گیری درگیری های داخلی بوده و به همین دلیل، کشورهای صنعتی تمایل چندانی به سرمایه گذاری گسترده بر روی استخراج معادن عظیم این کشور نیستند.

کشف لیتیوم در ایران و اهمیت آن

طی هفته های گذشته اخبار گوناگونی از کشف احتمالی ذخایر لیتیوم در ایران منتشر شده اند؛ اخباری که اگرچه با اعلام رسمی وزارت صمت از این ذخایر کلید خورد، اما پس از آن منجر به ایجاد گمانه زنی های مختلف در خصوص محل اکتشاف و یا حجم موجود این منابع شد. برخی از منابع خبری محل اکتشاف این ذخایر احتمالی را در دریاچه ارومیه و برخی دیگر نیز دشت قهاوند استان همدان دانستند.

با توجه به حرکت جامعه جهانی به سوی استفاده از انرژی های پاک و کربن زدایی، نیاز کشورهای مختلف به منابع لیتیوم به منظور تولید باتری های کاربردی در خودروهای الکتریکی رو به افزایش است

وزارت صمت در اسفند ماه سال گذشته اعلام کرد که دو معدن بزرگ لیتیوم با میزان ذخایر ۸.۵ میلیون تن «کانسنگ لیتیوم» در استان همدان کشف شده که این منابع، ایران را به دومین دارنده بزرگ ذخایر لیتیوم جهان تبدیل خواهد کرد.

در همین راستا، برخی رسانه های غربی و صهیونیستی نیز در خصوص کشف منابع احتمالی لیتیوم در ایران مطالبی منتشر کرده و با اعتراف به اهمیت کشف این ذخایر؛ مدعی خطرات آن برای امنیت منطقه شده اند.

فارغ از هرگونه بررسی و تحلیل رفتار این دست از رسانه ها، همانطور که گفته شد؛ از لیتیوم برای تولید باتری های قدرتمند نسل جدید استفاده می شود که برای نمونه می توان به موارد کاربرد در ماهواره ها، خودروهای الکتریکی، تامین باتری مورد نیاز انواع پهپادها و حتی تاسیسات هسته ای نیز استفاده کرد؛ موضوعی که به نظر می رسد منجر به ایجاد نگرانی های روز افزون در غرب و حتی سرزمین های اشغالی شده است.

از سوی دیگر، همانطور که گفته شد؛ با توجه به حرکت جامعه جهانی به سوی استفاده از انرژی های پاک و کربن زدایی، نیاز کشورهای مختلف به منابع لیتیوم به منظور تولید باتری های کاربردی در خودروهای الکتریکی رو به افزایش است. از آنجاکه دیپلماسی انرژی طی سال های اخیر و با افزایش تقاضا برای منابع سوخت پاک و غیر فسیلی، یکی از مهمترین شقوق دیپلماسی به حساب می آید، این امر می تواند توان چانه زنی ایران در جامعه بین الملل را تا حد زیادی افزایش دهد.

اهمیت ژئولوژیک و مختصات جغرافیایی معادن لیتیومی ایران

اگر نگاهی به تاریخچه کتشاف نفت و فرآیند تجاری سازی آن بیندازیم؛ به خوبی در خواهیم یافت که علاوه بر تولید کنندگان مهم و سرشناس طلای سیا از جمله اعضای اوپک، آمریکا و بریتانیا، آزمایش های پرتو نگاری در بسیاری از کشورهای دیگر حتی در منطقه آسیای میانه نیز حاکی از وجود ذخایر نفتی در سفره های زیر زمینی این کشورهاست.

اما نکته مهم اینجاست که عمق این سفره های نفتی تا حدی زیاد است که حفاری و اکتشاف آنها برای کشورهای مذکور صرفه اقتصادی نداشته و یا اصلا حجم پایین این سفره ها ارزش حفاری های پر هزینه را ندارد.

لذا در خصوص منابع لیتیومی ایران نیز باید این نکته را کشف کرد که این ذخایر در چه مختصاتی واقع شده و هزینه و اکتشاف آن به نسبت قیمت فروش به چه میزان خواهد بود. به عنوان مثال، برخی منابع خبری طی ماه های اخیر از وجود لیتیوم در دریاچه ارومیه نیز خبر داده اند که این نوع لیتیوم با توجه به افزایش غلظت آب دریاچه به دلیل کاهش سطح آب آن، بسیار در دسترس و هزینه استخراج آن نیز بسیار مقرون به صرفه خواهد بود. اما اگر قرار باشد این لیتیوم در اعماق زیاد زمین قرار داشته باشد، باید فایده و هزینه استخراج و فروش آن را محاسبه کرد.

نکته دیگر اینکه مشتری لیتیوم اساسا کشورهای صنعتی هچون ایالات متحده، قدرت های اروپایی و چین هستند. لذا برای یافتن مشتری مناسب از حیث حجم و قیمت خرید، تهران نیازمند توسعه روابط تجاری خود است.