چرخش روسیه به سمت آفریقا؛ تعیین کننده ترین میراث جنگ در اوکراین

بازار؛ گروه بین الملل: سایت تحلیلی نشنال اینترست اخیرا مقاله ای با قلم «ووک ووکسانوویچ» محقق ارشد در مرکز سیاست امنیتی بلگراد با عنوان « روسیه به دنبال شرکای اقتصادی جدید در آفریقاست» منتشر نموده است. ترجمه متن مقاله در ادامه می آید.

تحریم‌های غرب، روسیه را از شرکای تجاری معمول غربی منزوی کرده و حرکت این کشور به بازارهای جدید را ضروری کرده است. این مهم در درجه اول شامل کشورها و مناطقی می شود که دولت های آنها در تحریم ها علیه روسیه شرکت نکرده اند. در میان این تلاش برای تنوع بخشیدن به روابط اقتصادی خود، مسکو علاقه شدیدی به آفریقا نشان داده است.

ناتوانی در وارد کردن آسیب های اقتصادی شدیدتر به روسیه تا حدی ناشی از این واقعیت است که بقیه کشورها جهان حاضر به پیروی از غرب نبودند

برای سیاستگذاران و ناظران غربی پویایی تعامل مسکو با آفریقا قابل توجه است؛ تا حدی به دلیل نگرانی های ژئوپلیتیکی، تا حدی برای ملاحظات رقابت اقتصادی و تا حدودی به این دلیل که بسیاری در غرب معتقدند سیاست غرب علیه روسیه با شکست مواجه شده است. ناتوانی در وارد کردن آسیب های اقتصادی شدیدتر به روسیه تا حدی ناشی از این واقعیت است که بقیه کشورها جهان حاضر به پیروی از غرب نبودند.

بسیاری از بنادر آفریقا از نظر لجستیک تجارت بین المللی ضروری هستند، از جمله بنادر شمال آفریقا (مصر، تونس و الجزایر)، آفریقای شرقی (کنیا) و آفریقای جنوبی (آفریقای جنوبی). به همین ترتیب، فرودگاه های آفریقا به ویژه مراکز هواپیمایی منطقه ای مانند قاهره، نیز برای مسکو مفید هستند، زیرا تجارت و گردشگران روسی از پروازهای آفریقا استفاده می کنند.

یکی از نمونه های بارز خطوط هوایی اتیوپی است که پروازهای خود به روسیه را در آگوست ۲۰۲۲ تمدید کرد. این دسترسی برای روسیه مهم است زیرا اتحادیه اروپا حریم هوایی خود را به روی هواپیماهای متعلق به روسیه و ثبت نام آنها بسته است.

زیرساخت های تجاری آفریقا نیز راهی برای دور زدن تحریم ها است. این کشورها از تحریم های غرب حمایت نمی کنند و برخلاف اتحادیه اروپا، کشتی های روسی را از استفاده از بنادر خود منع نکرده اند

زیرساخت های تجاری آفریقا نیز راهی برای دور زدن تحریم ها است. این کشورها از تحریم های غرب حمایت نمی کنند و برخلاف اتحادیه اروپا، کشتی های روسی را از استفاده از بنادر خود منع نکرده اند.

بنابراین کشتی های روسی می توانند در صورت لزوم در این بنادر تعمیراتی را انجام دهند و هزینه چنین خدماتی را بپردازند. از آنجایی که چین و هند ۴۰ درصد از صادرات نفت روسیه را به خود اختصاص می دهند و دریای سرخ یک مسیر ترانزیت مهم برای نفتکش ها است، دسترسی به بندر در کشورهای ساحلی دریای سرخ - مصر، سودان، اریتره و جیبوتی - نیز بسیار مهم است.

در بعد مالی، بخش بانکی عمدتاً دولتی در این قاره می‌تواند به روسیه کمک کند تا در مواجهه با تحریم‌ها در جاهای دیگر، مبادلات بانکی و مالی بین‌المللی را انجام دهد. حمایت سیاسی و نظامی روسیه از کشورهای مختلف در این قاره نیز به این کشور امتیاز مالی بیشتری می‌دهد: دسترسی به طلا از سودان و الماس از جمهوری آفریقای مرکزی. این منابع برای بودجه روسیه ضروری است و اقتصاد این کشور را در برابر تحریم‌های خارجی مقاوم‌تر می‌کند.

صنایع استخراجی: معدن، کشاورزی، نفت و گاز

برای کرملین، طلا و الماس آفریقا فقط دارایی مالی نیستند. صنعت معدن روسیه که دارای تخصص قابل توجهی است، موفقیت قابل توجهی در این قاره پیدا کرده است و نقش مهمی در سیاست گذاری مسکو ایفا می کند.

در آنگولا شرکت روسی آلروسا، بزرگترین معدن‌کار الماس جهان، یکی از مالکان کاتوکا، چهارمین معدن بزرگ الماس جهان است. این کشور به دلیل ذخایر مس برای مسکو مهم است با توجه به این واقعیت که سنگ معدن مس روسیه به سختی استخراج می شود.

نگرانی هایی وجود دارد که تحریم ها علیه روسیه و آلروسا ممکن است به دلیل کمبود قطعات یدکی و ماشین آلات، عملیات استخراج معادن را مختل کند. در همین حال در گینه، روسال یکی از بزرگترین شرکت های آلومینیومی جهان و متعلق به «اولگ دریپااسکا»، الیگارش تحریم شده روسیه است.

آفریقا همچنین غنی از مواد معدنی «خاکی کمیاب» است که در تولید دستگاه‌های پیشرفته (مانند گوشی‌های هوشمند و نمایشگر)، سیستم‌های تبدیل انرژی (توربین‌های بادی، پانل‌های فتوولتائیک و ماشین‌آلات الکتریکی) و تجهیزات نظامی (لیزر) ضروری هستند.

در حالی که غرب، به‌ویژه ایالات متحده آمریکا به دلیل ملاحظات زیست‌محیطی از بهره‌برداری از این عناصر محتاط بوده است، روس‌ها و چینی‌ها برای تأمین این منابع حیاتی به آفریقا نفوذ کرده‌اند. در نتیجه روسیه دارای اهرمی جهت مقابله با غرب است، زیرا فناوری مورد نیاز برای گذار به اقتصاد سبز بر این مواد معدنی متکی است. حتی گروه واگنر روسیه که یک سازمان نظامی خصوصی با روابط کرملین است، اغلب امنیت دولت‌های آفریقایی را در ازای دسترسی به منابع طبیعی تامین می‌کند.

صنعت کشاورزی، گردشگری

صنعت کشاورزی روسیه نیز در آفریقا از موفقیت برخوردار است و وزارت کشاورزی روسیه کشورهای آفریقایی را به عنوان شرکای کشاورزی شایسته می داند. در همین راستا، روسیه شریک اصلی این قاره از نظر صادرات مواد غذایی و کود است.

غذا ۴۰ درصد از سبد مصرفی در آفریقا را تشکیل می دهد که مستقیماً تحت تأثیر جنگ اوکراین است، زیرا روسیه و اوکراین نزدیک به ۳۰ درصد از صادرات جهانی گندم را به خود اختصاص می دهند.

در سال ۲۰۲۱ روسیه، صادرکننده پیشرو کودهای نیتروژن، پرمصرف ترین کود در قاره افریقا و دومین صادرکننده بزرگ کودهای پتاسیم و فسفر بود که ۱۴ درصد از صادرات جهانی را به خود اختصاص داد

بیش از ۵۰ درصد واردات گندم در بروندی، اوگاندا، رواندا، تانزانیا، سودان و سومالی از روسیه و اوکراین است. علاوه بر این، در سال ۲۰۲۱ روسیه، صادرکننده پیشرو کودهای نیتروژن، پرمصرف ترین کود در قاره و دومین صادرکننده بزرگ کودهای پتاسیم و فسفر بود که ۱۴ درصد از صادرات جهانی را به خود اختصاص داد.

به طور غیرمنتظره ای، صنایع نفت و گاز روسیه در آفریقا به دلیل ملاحظات امنیتی سیاسی چندان موفق نیستند. زیرا فرآیندهای بهره برداری نفت و گاز - استخراج، پالایش، حمل و نقل و غیره - به تأسیسات تخصصی نیاز دارند که خود به سرمایه و زمان قابل توجهی برای توسعه نیاز دارند.

برخلاف صنایع نفت و گاز، صنعت هسته ای روسیه در آفریقا موفقیت هایی را به ثبت رسانده است. «روس اتم» یک شرکت دولتی انرژی هسته ای در روسیه، در ساخت نیروگاه های هسته ای و کمک به کشورهای آفریقایی برای رفع نیازهای تامین انرژی خود فعال است. از نظر اقتصادی و سیاسی، پروژه‌های نیروگاه هسته‌ای سرمایه‌گذاری مناسبی برای مسکو هستند زیرا وابستگی به تخصص و مواد هسته‌ای آن ایجاد می‌کنند.

هنوز مشخص نیست که جنگ در اوکراین، تحریم‌های غرب و اختلالات در زنجیره‌های تامین جهانی در سال‌های اخیر چقدر بر صادرات روسیه به این قاره تأثیر گذاشته است با این حال، به نظر می رسد روسیه مایل به مبارزه برای بازارهای خود است.

صنعت گردشگری یکی از برندگان جنگ در اوکراین است. قبل از جنگ اوکراین، گردشگران روسیه و اوکراین حدود ۴۰ درصد از مسافران ساحلی مصر را تشکیل می دادند. با این حال، در آغاز جنگ نرخ اشغال هتل ها در استراحتگاه های دریای سرخ مصر ۳۵ تا ۴۰ درصد کاهش یافت.

این سقوط اکنون معکوس شده است: در آگوست ۲۰۲۲ مصر پس از ترکیه و بالاتر از امارات متحده عربی دومین مقصد محبوب برای گردشگران روسی بود. از نظر گردشگران روسی ثروتمندتر، از آغاز جنگ اوکراین در اواخر فوریه ۲۰۲۲ تا دسامبر ۲۰۲۲، سفرهای حق بیمه از روسیه به مصر ۱۸۱ درصد افزایش یافت. این نشان می دهد که گردشگری مصر از جنگ در اوکراین سود برده است، تا جایی که مصر در حال بررسی استقرار سیستم پرداخت روسی Mir در استراحتگاه های دریای سرخ است.

با توجه به اینکه کشورهای آفریقایی همچنان در حال توسعه هستند و هدف اقتصادی اولیه روسیه در کوتاه مدت و میان مدت مقاومت در برابر تاثیر تحریم های غرب است، تعامل اقتصادی مسکو با این قاره محدودیت دارد. با این حال، روسیه و کشورهای آفریقایی از هر فرصتی برای تقویت روابط اقتصادی استفاده خواهند کرد.

به طور کلی، چرخش روسیه به سمت جنوب جهان، به ویژه آفریقا، ممکن است یکی از تعیین کننده ترین میراث جنگ اوکراین باشد. کشورهای جنوب جهان ممکن است از توان مالی اقتصادهای غربی استفاده نکنند، اما زمین، جمعیت و منابع آنها، آنها را به شرکای مهمی برای قدرت های غیر غربی مانند روسیه و چین تبدیل می کند.