بازار؛ گروه بین الملل: کشورهای آمریکای لاتین خصوصا ونزوئلا، بولیوی، کوبا، نیکاراگوئه و ... که عمدتا سیاست همگرایی را با ایران در زمینه مقابله با امپریالیسم و نظام تک قطبی به رهبری آمریکا دنبال می‌کنند، پیوندهای اقتصادی و سیاسی نسبتا عمیقی با ایران دارند که نشان دهنده تاثیرات مطلوب تلاش تهران برای خلاصی از تنگناهای اقتصادی و سیاسی و افزایش عواید و منافع مالی متقابل است و کوبا نیز از دایره این کشورهای چپ‌گرای ضدآمریکایی خارج نیست و ایران و کوبا تاکنون در حوزه‌های دفاعی، نظامی و پزشکی همکاری داشته‌اند.
اردیبهشت گذشته ریکاردو کاپریساس معاون نخست وزیر کوبا در راس هیاتی از مقامات اقتصادی و هلدینگ های بزرگ کوبایی و همزمان با برگزاری هجدهمین اجلاس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی فعالان ایران و جمهوری کوبا به تهران سفر کرد. هدف این کمیسیون افزایش همکاری‌ها در حوزه‌های تجارت، سرمایه گذاری، ترانزیت و حمل و نقل، برق و انرژی، نفت و گاز، گمرک، بانک و دارایی، استاندارد و بهداشت بود که در پایان آن نقشه راه تهاتر کالایی بین دو کشور امضا شد.
پیش‌تر و در جریان هفدهمین نشست کمیسیون بین دولتی ایران و کوبا که در ژانویه ۲۰۱۹ در هاوانا برگزار شد، یادداشت تفاهمی بین مرکز حمایت از تجارت و ترویج سرمایه گذاری خارجی کوبا و تجارت ایران به امضا رسید و دو کشور پیش نویس یادداشت تفاهم بین مؤسسه واکسن‌های فینلی کوبا و انستیتو پاستور ایران را تنظیم کردند.
افزون بر این، ساخت واکسن کووید-۱۹ سوبرانا_۲ یکی از جدیدترین تلاش‌های کوبا برای همکاری دوجانبه با ایران بوده است. این واکسن که معمولاً در ایران به آن پاستور کواک گفته می‌شود، به عنوان بخشی از همکاری بین موسسه واکسن‌های فینلی در هاوانا و انستیتو پاستور ایران بوده که ۹۱.۲ درصد اثربخشی در مورد آن گزارش شد. در ماه ژوئن ۲۰۲۱، واکسن سوبرانا تاییدیه استفاده اضطراری را در ایران دریافت کرد.حدود یک ماه بعد، رسانه های دولتی کوبا اعلام کردند که ایران اولین کشور خارج از کوبا خواهد بود که آن را در مقیاس صنعتی تولید می کند.
مرکز تولید دارو و واکسن در هاوانا از پیشرفته‌ترین مراکز پزشکی در دنیاست که اخیرا قرار شده در تولید چند محصول مشترک از جمله در حوزه درمان سرطان، دیابت و بیماری‌های خاص با ایران همکاری کند. ایران و کوبا پیش‌تر در ساخت واکسن فلج اطفال همکاری داشته‌اند
اخیرا و در طی سفر ابراهیم رئیسی به کوبا، تهران و هاوانا سندهای همکاری در حوزه‌های گمرگ، فن آوری اطلاعات و امور سیاسی را به امضا رساندند. بهرام عین اللهی وزیر بهداشت که در جریان سفر رئیسی به امریکای لاتین در هیات همراه حضور داشت اعلام کرده ایران ضمن گسترش همکاری‌های حوزه سلامت با کوبا، همانند آنچه در زمینه تولید واکسن کرونا رخ داد، به تبادل فناوری در حوزه سایر واکسن ها خواهد پرداخت. و بر اساس توافقنامه دو کشور، داروهای برخوردار از فناوری بالا به خصوص در درمان سرطان با همکاری ایران و کوبا تولید می‌شود.مرکز تولید دارو و واکسن در هاوانا از پیشرفته‌ترین مراکز پزشکی در دنیاست که مقرر شد در تولید
چند محصول مشترک از جمله در حوزه درمان سرطان، دیابت و بیماری‌های خاص با ایران همکاری کند. ایران و کوبا پیش‌تر در ساخت واکسن فلج اطفال همکاری داشته‌اند.
امپریالیسم؛ کلید آغاز روابط دوجانبه
روابط بین کوبا و ایران پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹ و به واسطه ایدئولوژی مشترک دو کشور در مقابله با آمریکا و امپریالیسم کلید خورد و متعاقبا با عضویت دو کشور در جنبش عدم تعهد بیش از پیش توسعه یافت. کوبا با سیستمم کمونیستی حاکم بر خود نیازمند یک متحد قدرتمند چون ایران برای مقابله با آمریکا است زیرا ایران نیز خود سابقه طولانی در مواجهه با تحریم‌ها و فشارهای آمریکا دارد.
از زمان اعمال تحریم‌های امریکا بر کوبا که چیزی حدود 60 سال از آن می‌گذرد، هاوانا با نزدیک شدن به ایران علاوه بر دریافت حمایت‌های اقتصادی، آغاز به دفاع از حقوق حاکمیتی خود در جهان کرد
از زمان اعمال تحریم‌های امریکا بر کوبا که چیزی حدود 60 سال از آن می‌گذرد، هاوانا با نزدیک شدن به ایران علاوه بر دریافت حمایت‌های اقتصادی، آغاز به دفاع از حقوق حاکمیتی خود در جهان کرد. هر چند باراک اوباما، رئیس جمهوری اسبق ایالات متحده اقدام‌هایی را برای برای کاهش تحریم‌ها و بهبود روابط بین واشنگتن و هاوانا آغاز کرده بود ولی دونالد ترامپ، رئیس جمهوری پیشین آمریکا تقریبا تمام این اقدامات را متوقف کرد و حتی تحریم‌های جدیدی را نیز علیه کوبا وضع کرد و دولت جو بایدن نیز همچنان این تحریم‌ها را حفظ کرده است .
در واقع، از زمان اعمال تحریم‌های بین‌المللی علیه دولت فیدل کاسترو از حدود 60 سال قبل، تمامی شرکت‌ها و بانک‌های خارجی فعال در کوبا با مجازات‌های سختی برای انجام تجارت در کوبا مواجه شدند و بدین وسیله تحریم‌های آمریکا علیه کوبا از ماهیت دوجانبه خارج شد و وجهه ثانویه و بین‌المللی پیدا کرد تا تحریم کوبا در عمل به یک محاصره اقتصادی بدل شود. هرچند تحریم موادغذایی از سال دو هزار از شمول این تحریم‌ها خارج شد ولی مطابق برآورد دولت کوبا، محاصره اقتصادی آمریکا حدود ۱۵۰ میلیارد دلار به اقتصاد این کشور آسیب زده است.
بنابراین ایران و کوبا که طی دهه‌ها هدف تحریم های آمریکا قرارگرفته‌اند، تصمیم دارند با افزایش تعاملات اقتصادی و سیاسی و به چالش کشیدن نظام تک قطبی علاوه بر سود مالی دو طرفه در راستای دورزدن تحریم ها گام بردارند. پیش‌تر کوبا با استفاده از موقعیت استراتژیک خود اقدام به ارسال پارازیت بر روی برخی برنامه‌های ایرانی پخش شده از آمریکا می‌کرد.
شرکای قابل اعتماد برای تامین انرژی و غلات
کوبا اکثر نیازهای انرژی خود را وارد میکند، اما پتانسیل نفت و گاز فراساحلی این کشور می‌تواند به کاهش واردات اتکای آن کمک کند. هاونا برای کمک به تلاش‌های اکتشاف و حفاری، قراردادهای زیادی با کشورهای مختلف منعقد کرده است، اما به علت تحریم تجاری ایالات متحده علیه کوبا، شرکت‌های آمریکایی نمی‌توانند دارایی‌های نفتی کوبا را در اختیار داشته باشند.
بیش از سه چهارم محموله‌های وارداتی کوبا از ونزوئلا تامین می‌شود، اما این کشور عضو اوپک به شدت محموله‌های سوخت ارسالی به کوبا را از تقریباً ۴۴۰۰۰ بشکه در روز در سال ۲۰۲۰ به ۲۱۰۰۰ بشکه در روز در سال۲۰۲۱ کاهش داده و این روند نزولی را تاکنون حفظ کرده است. سیستم انرژی کوبا نه تنها به سوخت‌های فسیل وابسته است، بلکه در حال نابودی است. خاموشی‌های طولانی و مکرر کوبایی‌ها در تابستان گذشته، ناشی از نقص در سیستم برق آسیب‌دیده آنها، یکی از عوامل اصلی اعتراض شهروندان بود، چرا که بیش از 50 درصد از تولید برق فعلی آن به منابع وارداتی وابسته است.
این در حالی است که ایران به‌عنوان یکی از شرکای استراتژیک کوبا که ظرفیت بالایی در صادرات سوخت دارد می‌تواند برای تامین انرژی موردنیاز کوبا وارد عمل شود و شریک تجاری قابل اعتمادی برای آن باشد. تیرماه گذشته گونزالز سفیر کوبا در ایران با بیان اینکه سرمایه گذاری در پارس جنوبی نتیجه اش برد_ برد است از تمایل کوبا به پروژه‌های صنعت نفت در پارس جنوبی خبر داده بود.
در صورتی که ایران سوخت تصفیه شده خود را به کوبا منتقل کند، همان‌طور که پیش تر اقدام به این کار به عراق، افغانستان و پاکستان کرده بود، با تقاضاهای بیشتر برای بازار سوخت خود مواجه خواهد شد که این امر قطعا به برد مالی برای ایران خواهد انجامید. پس در واقع کوبا می‌تواند از تجربه بخش مهندسی ایران در اکتشاف و تولید نفت استفاده کند
حدود ۹۵ درصد برق تولید شده در کوبا از سوخت‌های فسیلی و عمدتاً توسط هشت نیروگاه ترموالکتریک با میانگین بیش از سه دهه فعالیت تامین می‌شود و این در حالی است که ایران می‌تواند با صدور خدمات فنی ـ مهندسی و احیای ظرفیت و ساخت پالایشگاه «سینفوئگس کوبا ،بازارسازی گسترده ای برای نفت خود انجام دهد. در صورتی که ایران سوخت تصفیه شده خود را به کوبا منتقل کند، همان‌طور که پیش‌تر اقدام به این کار به عراق، افغانستان و پاکستان کرده بود، با تقاضاهای بیشتر برای بازار سوخت خود مواجه خواهد شد که این امر قطعا به برد مالی برای ایران خواهد انجامید. پس در واقع کوبا می‌تواند از تجربه بخش مهندسی ایران در اکتشاف و تولید نفت استفاده کند.
درواقع می‌توان به تجارت با کوبا دید کل‌نگرتری داشت به این صورت که کوبا، بازار بسیار مطلوبی در حوزه امریکای مرکزی و لاتین برای صادرات محصولات ایران محسوب می‌شود و تهران می‌تواند از طریق مکانیزم تهاتر، به طور سیستماتیک در ازای صادرات نفت، غلات مورد نیاز خود را تامین کند. زیرا انرژی پاشنه آشیل کوبا است و این کشور عمده نفت خود را از ونزوئلا دریافت میکند که اکنون این میزان با کاهش جدی مواجه شده است.
افزون بر این کوبا دارای منابع طبیعی گسترده از جمله معادن کبالت، نیکل، آهن، مس، کروم و سیلیکون است می‌تواند گزینه مناسبی برای حضور گسترده صنعت معدن ایران در بازارهای این کشور باشد. خصوصا که شرکت‌های فنی مهندسی ایرانی با حضور در پروژه‌های فراسرزمینی معدن کاری برخی کشورهای آمریکای لاتین از جمله اکوادور کارنامه موفقی از خود به جای گذاشته‌اند.
نتیجه
ایران، کشوری با سابقه روابط حسنه دیپلماتیک با کوبا است و اشتراکات ایدئولوژیک میان دو کشور می‌تواند در زمان تحریم های آمریکا علیه دو کشور ارزآوری متقابل را برای هر دو کشور در پی داشته باشد، اما شوربختانه علی‌رغم آنکه کوبا در جرگه یکی از مقاصد اصلی صادراتی ایران بوده است، حجم تجارت دو کشور طی 4 سال اخیر از 22 میلیون دلار فراتر نرفته که خود مستلزم نگاه جدی به تعاملات اقتصادی با کوبا و اتخاذ دیپلماسی تجاری فعال‌تر با این کشور است که به واسطه موقعیت ژئواستراتژیک خود در میان کشورهای آمریکای لاتین بسیار حائز اهمیت است.به باور برخی از فعالان اقتصادی کشور، نبود اطلاعات لازم و به عبارتی خلا اطلاعاتی تجار ایرانی و کوبایی از مهم‌ترین دلایل کاهش روابط اقتصادی در مقایسه با سطح روابط سیاسی دو کشور است.
کوبا از مهم‌ترین صادرکنندگان تنباکو، قهوه، شکر و مرکبات است و طی سال های اخیر صادرات محصولات پلیمری و پزشکی و دارویی چون واکسن، آنتی بیوتیک و سرم را به ایران افزایش داده است. افزون بر این، سوخت و نفت یکی از مهم‌ترین ملزومات وارداتی کوبا محسوب می‌شود و درنتیجه دو کشور با توسل به مکانیزم تهاتر قادر خواهند بود رشد تجارت دو طرفه و برد مالی متقابل را رقم زنند و ایران بدین ترتیب غلات خود را از طریق هاوانا تامین کند، خصوصا آنکه از دی ماه گذشته خط کشتیرانی مستقیم ایران به کوبا راه اندازی شده است. از سوی دیگر با توجه به تمایل دوکشور در دلارزدایی در تجارت و استفاده از مکانیزم های مالی مستقل سود اقتصادی ایران در حضور در چنین بازارهایی جذاب تر خواهد بود.
افزون بر این، باتوجه به شرایط اقلیمی ایران و استقرار آن در ناحیه نیمه خشک و مشکلاتی چون محدودیت‌های منابع آبی و خاکی، اجرای پروژه های کشت فراسرزمینی در کوبا از طریق اجاره زمین و کشت محصولات به خصوص موارد استراتژیکی چون غلات می‌تواند علاوه بر ایجاد پیوندهای اقتصادی میان دو کشور فصل جدیدی در روابط دو طرف ایجاد کند. در حال حاضر ۱۲ موافق‌تنامه بین دو کشور برای معافیت روادید دیپلماتیک و خدماتی در حال اجراست و علی‌رغم حجم کم مبادلات تجاری؛ همکاری‌ها در حوزه دفاعی، اطلاعاتی و بهداشتی خصوصا ساخت واکسن همچنان رو به گسترش بوده است.
نظر شما