آشتی عربستان و ایران و تأثیر آن بر عراق

بازار؛ گروه بین الملل: عربستان و ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی و امکانات بالقوه خود و همچنین سیاستهایی که اتخاذ کرده اند، به عنوان دو کشور مهم و موثر در اقتصاد منطقه محسوب می شوند.

از این رو، این دو کشور می توانند با اتحاد خود و حرکت در مسیرهای مشترک، اثرگذاری بسیاری در وضعیت منطقه و همسایگان خود داشته باشند. در حقیقت، هرگونه رابطه مطلوب و همکاری میان دو کشور می تواند در حل و فصل مسائلی که خاورمیانه و جهان اسلام با آنها درگیر هستند، موثر خواهد بود.

توافق اخیر میان ایران و عربستان، بر روابط دو کشور با کشورهایی مانند عراق و سوریه تاثیرگذار خواهد بود. بر همین اساس، همسایگان هر دو از بهبود این روابط متاثر شده و در درجه بعد کشورهای اطرافی که در منطقه قرار دارند، متنفع خواهند گردید. برخی از کارشناسان معتقدند که در صورتی که روابط اقتصادی ایران و عربستان تقویت و ارتقاء یابد، کشورهایی مانند سوریه، عراق، اردن و لبنان حتی بیشتر از ایران و عربستان دارای سودآوری تجاری شده، ضمن اینکه توسعه های صنعتی و تجاری نیز مشاهده خواهد شد.

در همین راستا، سایت مرکز تخصصی فرانسوی در خصوص مسائل عراق (CFRI) اخیرا مقاله ای تحت عنوان «آشتی عربستان و ایران و تأثیر آن بر عراق» نوشته «محمد سلامی» منتشر کرده است. ترجمه این مقاله را در ادامه می خوانیم.

پس از قطع روابط دیپلماتیک، پنج دور مذاکره میان دو رقیب تاریخی مسلمان خاورمیانه یعنی ایران و عربستان سعودی در نهایت به عادی سازی روابط و بازگشایی سفارت های دو کشور انجامید. روابط دو کشور طی چهار دهه گذشته با فراز و نشیب هایی همراه بوده، به طوری که دو بار روابط طرفین قطع شده است.

روابط خصمانه تهران و ریاض نه تنها آثار اقتصادی، سیاسی و اجتماعی زیادی در داخل کشور داشته، بلکه پیامدهای آن را می‌توان فراتر از مرزهای این دو پایتخت به‌ویژه در عراق، یمن، لبنان و سوریه مشاهده کرد.

آشتی ایران و عربستان می تواند در منطقه تعادل ایجاد کرده و اختلافات فرقه ای و سیاسی در این چهار کشور را مدیریت کند. در حالی که حضور عراق به اندازه یمن و سوریه در درگیری عربستان و ایران استراتژیک نبوده است، اما همچنان از عادی سازی روابط آنها سود خواهد برد.

بغداد از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲۳ به طور مستمر میزبان پنج دور مذاکرات مستقیم بین مقامات دو کشور بود. در واقع، از سر گیری روابط عربستان و ایران تأثیرات مثبت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خواهد داشت و عراق امیدوار است از این تاثیرات بهره مند شود.

I. تاثیرات سیاسی

عراق، سوئیس خاورمیانه؟

عراق در نزدیکی مرز مشترک عربستان سعودی و ایران واقع شده و به شدت تحت تاثیر هر دو کشور قرار دارد. تشیع به عنوان مذهب رسمی ایران، و همچنین هویت عربی جمعیت عربستان سعودی، دو عنصر مشترک در عراق محسوب می شوند. این امر عراق را به بازیگر اصلی آشتی میان عربستان و ایران تبدیل می کند.

نقش عراق در سال ۲۰۱۹ آغاز شد. این کشور یک سال قبل از نخست وزیری، پیام هایی را بین دو طرف از طریق سرویس های اطلاعاتی عراق به ریاست مصطفی الکاظمی ارسال کرد. زمانی که الکاظمی در اواسط سال ۲۰۲۰ به نخست‌وزیری رسید، مذاکرات به گفتگوهای رو در رو بین هیأت‌ها در بغداد تبدیل شد.

در پنجمین نشست، دو هیئت نقشه راه حل اختلافات خود را طراحی کردند که شامل اعزام تیم های فنی به ریاض و تهران برای بازرسی از سفارتخانه ها و کنسولگری ها می شود. از آن جمله می توان به بازگشایی دفتر نمایندگی ایران در سازمان همکاری اسلامی واقع در جده و حمایت از آتش بس در یمن اشاره کرد.

نقش عراق به عنوان میانجی بین عربستان سعودی و ایران در ماه می ۲۰۲۰ در زمان نخست وزیری مصطفی الکاظمی به اوج خود رسید و این امر منجر به افزایش میانجی گری و فعالیت های دیپلماتیک عراق بین عربستان سعودی و ایران شد

قبل از عراق، کویت، روسیه، قطر، پاکستان و عمان همگی به عنوان میانجی بین تهران و ریاض مطرح شدند، اما بغداد به دلایلی، اعتمادی بین دو کشور ایجاد کرد. پس از سقوط صدام حسین در سال ۲۰۰۳، عراق هرگز نتوانست موقعیت دیپلماتیک منطقه ای سابق خود را به دست آورد. نفوذ ایران بر عراق و انزوای تحمیل شده توسط عربستان سعودی و دیگر متحدان عرب آن_ عربستان سفارت خود را در عراق به مدت ۲۵ سال و تا سال ۲۰۱۵ بست_ بغداد را از صحنه دیپلماسی منطقه ای خارج کرده بود.

جنگ عراق علیه داعش فرصت خوبی برای تغییر وجهه بغداد ایجاد کرد، زیرا عراق برای مبارزه با داعش به حمایت بین المللی نیاز داشت که با دیپلماسی متعادل و بی طرف به دست می آمد. نقش عراق به عنوان میانجی میان عربستان سعودی و ایران در ماه می ۲۰۲۰ در زمان نخست وزیری مصطفی الکاظمی به اوج خود رسید و این امر منجر به افزایش میانجی گری و فعالیت های دیپلماتیک عراق بین عربستان سعودی و ایران شد.

هدف عراق از برقراری آشتی میان ایران و عربستان فراتر از میانجیگری بوده، به طوری که می توان به تلاش این کشور برای تثبیت نقش منطقه‌ای خود و دریافت احترام و جایگاه خود در میان سایر کشورها اشاره کرد. به نظر می‌رسد جامعه جهانی با این نقش موافق است. در نشست جده در ۱۶ ژوئیه ۲۰۲۲، جو بایدن رئیس جمهور ایالات متحده، عراق را به دلیل نقش میانجی بین ایران و عربستان سعودی حمایت کرد.

برقراری روابط ایران و اردن با حمایت سیاسی و مالی عربستان سعودی به نفع عراق است

همچنین عراق ماموریت میانجیگری دیگری را بین ایران، اردن و مصر آغاز کرده است. هم قاهره و هم عمان به شدت تحت تأثیر عربستان سعودی هستند. آشتی بین تهران و ریاض به بغداد این امکان را می دهد که با حمایت مقامات سعودی این ماموریت را با قدرت بیشتری انجام دهد.

برقراری روابط ایران و اردن با حمایت سیاسی و مالی عربستان سعودی نیز به نفع عراق است. ایران از اجرای توافق‌های اقتصادی بین اردن و همسایه‌ خود عراق، از جمله پروژه ساخت خط لوله نفت از بصره به عقبه رضایت ندارد. بسیاری از گزارش ها حاکی از آن است که بازیگران عراقی شیعه و طرفدار ایران بارها به اردنی ها توضیح داده اند که منافع اقتصادی اردن در عراق به گرم شدن روابط اردن با ایران و بازگرداندن سفیر خود به تهران بستگی دارد.