بازار؛ گروه بین‌الملل: شهباز شریف، نخست وزیر پاکستان و ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران، در مراسم افتتاحیه منطقه آزاد تجاری و خط انتقال برق در شهر پیشین در مرز ایران و پاکستان در ۱۸ می ۲۰۲۳ شرکت کردند و روز بازارچه مشترک مرزی و همچنین خط انتقال برق را افتتاح کردند. بازارچه مرزی «مند-پیشین» یکی از شش بازارچه مرزی بوده که برای مرز مشترک دو کشور همسایه برنامه‌ریزی شده، بطوریکه که در یادداشت تفاهم امضا شده در ۲۱ آوریل ۲۰۲۱ توافق شده است.
پیشین شهری در استان سیستان و بلوچستان ایران و مند شهری در استان بلوچستان پاکستان است که بازار آن روز پنجشنبه افتتاح شد. این بازار توسط ابراهیم رئیسی و شهباز شریف با حضور مقامات ارشد دو کشور افتتاح شد. با راه‌اندازی بازارچه مرزی در ۱۰ جریب (۴ هکتار) زمین، انتظار می‌رود تجارت فرامرزی بین دو کشور تقویت و فرصت‌های جدیدی را برای رونق کسب و کارهای محلی فراهم کند.
رئیسی و شریف همچنین خط انتقال برقی را افتتاح کردند که ۱۰۰ مگاوات برق اضافی ایران را به پاکستان منتقل می‌کند. این خط انتقال، مکمل برق خریداری شده از ایران برای منطقه مرزی مکران خواهد بود. ۱۰۰ مگاوات برق اضافی ارائه شده توسط Polan-Gabd به جبران نیازهای انرژی خانوارها و مشاغل بلوچستان کمک می‌کند. «پلان» شهری در شهر بندری سیستان و بلوچستان چابهار و «گبد» در سمت پاکستان و ۸۷ کیلومتر (۵۴ مایل) از گوادر، یک مسیر کلیدی در پروژه چند میلیارد دلاری کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) قرار دارد.
همچنین هفته گذشته، دو کشور برای احیای پروژه بلندپروازانه خط لوله گاز، گسترش تجارت دوجانبه و همکاری در زمینه هوانوردی توافق کردند. پروژه خط لوله گاز ایران به پاکستان به طول ۲۲۷۵ کیلومتر (۱۴۱۴ مایل) که برای اولین بار در دهه ۱۹۹۰ برای انتقال گاز طبیعی از ایران به پاکستان ایجاد شد، به دلیل تحریم‌های آمریکا با تاخیرهای متعددی مواجه شده است. لازم در حال حاضر تجارت دوجانبه بین دو کشور همسایه نزدیک به یک میلیارد دلار است. در سپتامبر ۲۰۲۰، عمران خان، نخست وزیر پیشین، تأسیس ۱۸ بازار؛ شش بازارچه در امتداد مرز ایران و ۱۲ بازار در امتداد مرز افغانستان را تصویب کرد.
براساس بیانیه‌ای که روز پنجشنبه از سوی دفتر رئیس جمهور ایران منتشر شد، بازارچه مرزی میتواند معیشت هزاران مرزنشین را تأمین و به آنها در «بهبود وضعیت اقتصادی» کمک کند. رئیسی بعداً در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با شریف گفت: دو کشور متعهد به تقویت روابط دوجانبه هستند و ظرفیت برای گسترش همکاری‌ها در بخش انرژی وجود دارد. در حال حاضر بازارچه‌های مرزی بیشتری به منظور تسهیل تجارت فرامرزی بین دو کشور و ایجاد فرصت‌های شغلی در دست ساخت است. ایران مرز با پاکستان را به‌جای تهدید «فرصت» می‌داند.
همچنین شریف گفت که افتتاح این دو پروژه فصل جدیدی در روابط تجاری و تجاری رو به رشد بین دو کشور «برادر» است. اسلام آباد برای افزایش تجارت دوجانبه برای امضای توافقنامه تجارت آزاد با تهران مذاکره خواهد کرد. شریف ضمن دعوت از رئیسی برای سفر به اسلام آباد گفت که «پیشنهادهایی» در خصوص گنجاندن تهران در پروژه ۶۴ میلیارد دلاری CPEC ارائه کرده است.
فصل جدید در روابط دوجانبه
روابط پاکستان و ایران در طول زمان در حال تغییر بوده است. روابط بین دو همسایه به دلیل نگرانی‌های امنیتی دوجانبه و منافع استراتژیک و نیز تغییر هویت‌های سیاسی دو کشور شکل گرفته است. پاکستان و ایران متحدان قدرتمندی در زمان رژیم شاه بودند، زیرا آنها دیدگاه سیاسی هماهنگ و عضویت مشترکی در بلوک سیاسی تحت رهبری آمریکا در طول جنگ سرد داشتند. با انقلاب اسلامی، هویت ملی ایرانی دستخوش تحولی اساسی شد و بینشی سیاسی را به وجود آورد که در اصل تقابلی بود.
منافع و صف بندی‌های ژئوپلیتیکی متفاوت در منطقه، دو کشور را از هم دورتر کرد. پس از خروج نیروهای شوروی از افغانستان، هر دو طرف از گروه‌های مختلف حمایت کردند. و روابط دوجانبه به دلیل حمایت پاکستان از رژیم طالبان، بیشتر از هم جدا شد. توافق امنیتی ایران با هند و همچنین روابط قوی پاکستان با عربستان سعودی، به پیچیده‌تر شدن و ناآرام شدن روابط کمک کرد. افزایش تهدیدات امنیتی در سراسر مرز، روابط بین نهادهای امنیتی هر دو طرف را پیچیده کرده است. این تحولات در ممانعت از تلاش‌ها برای تقویت روابط دوجانبه در زمینه‌های اقتصادی و انرژی بسیار مهم بوده است. با این حال، این اختلافات باعث نشد که هر دو دولت به طور فزاینده‌ای با یکدیگر مقابله کنند، زیرا هر دو طرف به طور کامل به پیامدهای تقریباً فاجعه بار چنین درگیری پی برده‌اند. با این وجود، آنها همچنین نتوانسته‌اند مکانیزمی برای رسیدگی به مسائل دوجانبه ایجاد کنند.
کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان از کریدورهای جنوبی خود برای دسترسی به دریاهای آزاد استفاده و برای این کار باید از ایران و پاکستان عبور کنند. پروژه‌های توسعه‌ای در گوادر و چابهار برای آغاز همکاری بین دو بندر در حال پیگیری است
چشم‌انداز رابطه دوجانبه تهران-اسلام آباد
ایران و پاکستان دارای مرزهای مشترک و منافع استراتژیک در اوراسیا هستند. تهران و اسلام‌آباد هر دو علاقه‌مند به تقویت همکاری‌های خود در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و غلبه بر اختلافات خود برای بهره‌برداری از چندین فرصت مانند مشارکت با چین و دیگر بازیگران منطقه‌ای هستند. ایران و پاکستان با بیش از ۹۰۰ کیلومتر مرز مشترک، دارای مجموعه‌ای از منافع و نگرانی‌های متقابل هستند. دو کشور دارای اشتراکات فرهنگی و مذهبی بی‌شماری هستند که فراتر از مرزهای دو کشور همسایه است و میتواند زمینه‌ای برای نزدیکی بیشتر و همکاری در موضوعاتی مانند کریدورهای ارتباطی، روابط با چین، پناهجویان و مبارزه با افراط‌گرایی باشد.
کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان از کریدورهای جنوبی خود برای دسترسی به دریاهای آزاد استفاده و برای این کار باید از ایران و پاکستان عبور کنند. پروژه‌های توسعه‌ای در گوادر و چابهار برای آغاز همکاری بین دو بندر در حال پیگیری است. در سال‌های اخیر، هر دو کشور تلاش‌هایی برای ایجاد ارتباط بین این دو با جاده‌ها و راه آهن انجام داده‌اند. این زیرساخت توسط چین سرمایه گذاری شده و در گوادر تحت پروژه کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) در حال ساخت است. همچنین با اجرای برنامه ۲۵ ساله ایران و چین برای توسعه چابهار، این امر میتواند زمینه را برای همکاری دو کشور در زمینه ترانزیتی و سایر پروژه های مرتبط فراهم کند.
بنادر گوادر و چابهار به دلیل موقعیت ژئواستراتژیکی که دارند از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار شده‌اند. بندر گوادر توسط چین تحت CPEC مدیریت می‌شود در حالی که توسعه بندر چابهار توسط هند تحت توافقنامه تجارت ترجیحی سه جانبه (PTA) با ایران و افغانستان تامین مالی می‌شود. هر دو در مسیر تجارت بین المللی انرژی قرار دارند و اتصال به آسیای مرکزی، خاورمیانه، آفریقا و اروپا را فراهم می‌کنند. بنابراین می‌توان گوادر و چابهار را مکمل هم برای افزایش ورود تجاری اعلام کرد. گوادر یک بندر عمیق دریا، با پتانسیل عظیم است و احتمالا به بزرگترین بندر اعماق دریا در این بخش از جهان تبدیل شود. چابهار و گوادر رقیب نیستند اما به عنوان بنادر خواهر یکدیگر را تکمیل می‌کنند. در نتیجه، هیچ تضاد منافعی وجود ندارد.
کریدور اقتصادی چین و پاکستان، همچنین یکپارچگی اقتصادی کل منطقه را علاوه بر ایجاد مسیر راحت‌تر برای صادرات کلان منابع نفت و گاز ایران تسهیل خواهد کرد. CPEC کل منطقه را در تجارت و فعالیت‌های اقتصادی تقویت می‌کند. چین بزرگترین شریک ایران و پاکستان در توسعه زیرساخت‌ها و توسعه اقتصادی است و پیوند محکمی برای همکاری ایران و پاکستان نیز به شمار می‌رود.
با توجه به چشم‌اندازهای مثبت اقتصاد ایران، امید زیادی برای بهبود تجارت با پاکستان پس از کاهش فشارهای ناشی از کووید-۱۹ و تحریم‌های آمریکا در کنار برنامه‌های ایران برای افزایش تجارت با این کشور وجود دارد.
بر اساس سند چشم انداز اقتصادی ایران که توسط بانک جهانی در اکتبر ۲۰۲۱ منتشر شد، تولید ناخالص داخلی این کشور از -۶ درصد در سال ۲۰۱۸ به ۳.۱ درصد در سال ۲۰۲۱ رسیده است. به دنبال افزایش سرعت و حجم واکسیناسیون در کشور همراه با افزایش فروش نفت پس از یک رکود دو ساله، بخش نفت ۱۱.۲ درصد و صنعت ۷.۱ درصد رشد داشته است. طی یک سال گذشته، پاکستان رتبه نهم صادرات ایران را به خود اختصاص داده است.
با توجه به چشم‌اندازهای مثبت اقتصاد ایران، امید زیادی برای بهبود تجارت با پاکستان پس از کاهش فشارهای ناشی از کووید-۱۹ و تحریم‌های آمریکا در کنار برنامه‌های ایران برای افزایش تجارت با این کشور وجود دارد. برخی از این مسیرها عبارتند از راه آهن چابهار-گوادر، مسیر دریایی بندرعباس-چابهار-گوادر-کراچی و بالعکس، و مسیرهای هوایی کراچی-کویته-زاهدان-چابهار و کراچی-کویته-زاهدان-مشهد.
همچنین هیچ مانعی برای واردات کالاهای پاکستانی مانند برنج، شکر و منسوجات وجود ندارد، زیرا در حال حاضر حجم زیادی از برنج و پوشاک ساخت پاکستان به بازار ایران وارد می‌شود. بزرگترین مانع بر سر راه تجارت دو کشور تحریم‌ها و محدودیت‌های بانکی آمریکاست. برای غلبه بر این موضوع، ایران پیشنهاد تهاتر کالاها را داده است.
در نهایت، اگر نگرانی‌های دوجانبه کنار گذاشته شود، آشکار خواهد شد که فرصت‌های تجاری بین دو کشور بسیار زیاد و ریشه‌دار است. هر دو کشور دارای ویژگی‌های هویتی عمیقی هستند و هر دو جمهوری اسلامی مبتنی بر اسلام و دموکراسی را انتخاب کرده‌اند. با نزدیک شدن ایالات متحده به هند، افزایش تجارت بین ایران و پاکستان آنها را مصمم‌تر برای همکاری با چین می‌کند. پروژه‌های موجود، همراه با پروژه ریلی ITI (کریدور حمل و نقل ریلی ECO) که از استانبول به تهران و از تهران به اسلام آباد می‌رود، میتواند تاثیری مثبتی بر روابط دوجانبه داشته است.
نظر شما