تهمینه غمخوار؛ بازار: توافقنامه احداث خط آهن رشت_آستارا بین جمهوری اسلامی ایران و روسیه طی مراسمی با حضور روسای جمهور دو کشور در روز چهارشنبه به صورت ویدئو کنفرانس به امضاء رسید، در حالی که ایران و روسیه با هدف تکمیل کریدور ریلی شمال_ جنوب که جنوب آسیا را به شمال اروپا متصل می کند، این توافقنامه را منعقد کردند.
ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور جمهور ایران در این مراسم گفت: بدون تردید این توافق گام مهم راهبردی در جهت همکاری‌های جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه است، ضمن اینکه این خط ریلی برای همه کشورهای منطقه مفید خواهد بود و راه‌اندازی مسیر رشت_آستارا جلوه‌ای از دوستی میان همه کشورها ایجاد خواهد کرد.
ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه نیز با بیان اینکه مسیر خط آهن رشت_ آستارا سبب سیاست رقابتی برای تقویت ظرفیت بخش ترانزیت می شود، گفت: این مسیر، به ما فرصتی می‌دهد که مسیرهای جهانی حمل‌ونقل را متحول و متنوع کنیم ضمن اینکه با راه‌اندازی این مسیر این امیدواری وجود دارد تا بتوان مواد غذایی و سایر محصولات دیگر را بین کشورهای خزری و حاشیه خلیج فارس مبادله کرد.
بر اساس این توافقنامه، روسیه ۱,۶ میلیارد یورو در این مسیر ریلی سرمایه گذاری خواهد کرد و قرار است این خط آهن راهبردی در مدت ۴۸ ماه احداث شود.
در همین راستا و با توجه به اهمیت راه اندازی هرچه سریعتر کریدور شمال_جنوب، خبرنگار بازار گفتگویی با دکتر «حمید حکیم» عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و پژوهشگر مسائل اوراسیا در این باره انجام داده که در ادامه می خوانیم.
* با امضای موافقتنامه احداث راه آهن رشت_آستارا، حلقه مفقوده کریدور شمال_جنوب پس از ۲۳ سال ساخته خواهد شد. تکمیل این مسیر می‌تواند رویای جذب بار منطقه و تحقق ترانزیت ۲۰ میلیون تنی را محقق ساخته و موجب شود تا ایران به هاب ترانزیتی منطقه تبدیل شود. دیدگاه شما در خصوص این توافق و تکمیل این مسیر و سودآوری که می تواند برای ایران داشته باشد چیست؟
ایران دارای موقعیت ژئوپلیتیکی خاص، راهبردی و بی نظیر در منطقه و کم نظیر در دنیا است. زمانی که ما به بررسی ظرفیتها و موقعیتهای ایران می پردازیم، یکی از مهمترین آنها بحث ژئوپلیتیک کشور است؛ در حالی که در چهارراه شمال_جنوب و شرق به غرب واقع شده است. با نگاهی به گستره تاریخ چند هزار ساله، مسیرهای تجاری و حتی لشکر کشی ها از شرق به غرب و بالعکس و از شمال به سمت جنوب از ایران عبور کرده است. بنابراین، این موقعیت بی نظیر ایران است که در دنیای کنونی با توجه به شرایط فعلی حاکم بر جهان پررنگ تر شده است.
یکی از دلایلی که تا کنون ایران آن گونه که باید از این ظرفیت به خوبی بهره برداری نشده است، تحریمهای ظالمانه امریکا است. این سیاست همه چیز بدون ایران که رقبا و دشمنان دنبال می کنند باعث شده که جمهوری اسلامی از این کریدورها دور مانده و نتواند از موقعیت خود به خوبی استفاده کند. در حال حاضر، شرایطی ایجاد شده که جمهوری اسلامی بتواند از این ظرفیت به خوبی بهره مند شود. این مسئله که آیا تکمیل خط آهن رشت_آستارا و در پی آن راه اندازی کریدور شمال_جنوب موجب تبدیل ایران به هاب ترانزیتی منطقه خواهد شد؟ کمک بسزایی هم به شکل مستقیم و همچنین غیرمستقیم به هاب ترانزیتی شدن جمهوری اسلامی خواهد کرد. در خصوص تاثیر مستقیم، این کریدور تاثیر مستقیم خود را بر کشورهای موجود در این مسیر خواهد داشت، در حالی که می تواند هند و چین را به روسیه و اروپا از جمله شمال فنلاند متصل کند. در این صورت می توان به این کریدور به عنوان قطعه ای از یک کریدور کلان نگاه کرد.
تاثیر غیرمستقیم که شاید کمتر مورد توجه واقع شده این است که عملیاتی شدن کریدور شمال_جنوب و قرار گرفتن ایران به عنوان جزء مهم در آن، موجب می شود که نقش ایران در کریدورهای ترانزیتی دیگر مانند شرق به غرب نیز ارتقاء یابد؛ یعنی نه تنها قرار گرفتن در این کریدور بلکه دیگر کریدورها نیز محقق خواهد شد. در این راستا، عملا ما رقابتهایی را مشاهده خواهیم کرد و جایگاه جمهوری اسلامی در کریدورهای دیگر برجسته تر خواهد شد. این موضوع، تاثیر غیر مستقیم کریدور شمال به جنوب بر روی ایران است. بر همین اساس، تمام این موضوعات دست به دست هم داده و ایران را به عنوان یک هاب ترانزیتی در منطقه مطرح خواهد کرد.
نکته دیگر این است که در حالی که تحریمهای ظالمانه علیه جمهوری اسلامی در طول این سالها اعمال شده، ترکیه از این فرصتها سوء استفاده کرده و خود را به عنوان چهارراه انرژی منطقه معرفی کرده است، در صورتی که ایران از موقعیت ژئوپلیتیکی فوق العاده ای برخوردار است. بر همین اساس به هر میزان ما بتوانیم خود را در این کریدورها و طرحها بگنجانیم و مشارکت نماییم، این موضوع به ارتقاء جایگاه ایران فارغ از بحث ترانزیتی در عرصه منطقه ای و جهانی کمک شایانی خواهد کرد.
از طرفی، زمانی که ما به طرح کریدورهای ترانزیتی و انرژی با وجود مشارکت بازیگران مختلف می پردازیم، تنها بحث اقتصاد، رشد آن و حق تزانزیت و این گونه مسائل مطرح نیست، بلکه موضوع وابستگی متقابل و نظریه وابستگی میان ایران و کشورهای مختلف و همچنین در عرصه های دیگر نیز مطرح می شود. بنابراین، این بحث اقتصادی، می تواند به افزایش جایگاه و نقش ایران در عرصه سیاسی نیز کمک کند، در حالی که در عرصه امنیتی نیز نقش ایران ارتقاء خواهد یافت. حتی با وجود اشتراکات تاریخی و فرهنگی میان ایران با کشورهای پیرامونی، این کریدورها می تواند در عرصه فرهنگی و اجتماعی ایران نیز تاثیرگذار باشد یعنی ما باید این دید کلان را داشته باشیم.
* با تکمیل و راه اندازی این کریدور، ایران می تواند به ۱۰ شهر روسیه متصل شود. عملیاتی شدن کریدور شمال_جنوب تا چه اندازه می تواند در توسعه روابط ایران و روسیه به عنوان ارکان اصلی این کریدور تاثیرگذار باشد؟
می توان از چند جنبه به این موضوع نگریست. یکی از آنها نظریه وابستگی متقابل است که نباید تنها در عرصه اقتصاد این موضوع را مورد بررسی قرار داد. زمانی که نقش ایران، روسیه و چین را در نظام بین الملل مشاهده می کنیم، تقریبا می توان گفت که یک جبهه متحد ضد غرب تشکیل داده اند؛ در حالی که ممکن است در تمامی حوزه ها با یکدیگر همسو نباشند. اما در برخی از عرصه از جمله مخالفت با نظام هژمونی غرب، با یکدیگر هم نظر و دارای رویکردهای مشترک هستند.
افزایش تعاملات میان ایران و روسیه و مشارکت در کریدور شمال_جنوب هم به نفع ایران و هم به نفع روسیه خواهد بود، ضمن اینکه این دو کشور می توانند تامین کننده نیازهای اقتصادی یکدیگر باشند، زیرا اقتصاد و صنایع این کشورها در برخی از حوزه ها مکمل یکدیگر هستند
بنابراین، این جبهه متحد در برابر نظام تک قطبی و هژمونی غرب نیاز به تعاملات میان خود دارد. در این میان، با شرایط روسیه و تحریمهایی که بر این کشور در طی این یک سال و سه ماه اخیر اعمال شده، نیاز مسکو برای تعامل با کشورهای دیگر افزایش یافته است. از سوی دیگر، این اتفاقات نیز تعامل میان این سه کشور همسو را بیشتر کرده است.
البته این موضوع طبیعی است که هر کشوری از منظر منافع خود به این تعاملات نگاه کند. اما، قطعا، در اینجا ما شاهد نظریه وابستگی متقابل خواهیم بود؛ بدین معنا که افزایش تعاملات میان ایران و روسیه و مشارکت در این کریدور هم به نفع ایران و هم به نفع روسیه خواهد بود، ضمن اینکه این دو کشور می توانند تامین کننده نیازهای اقتصادی یکدیگر باشند، زیرا اقتصاد و صنایع این کشورها در برخی از حوزه ها مکمل یکدیگر هستند. افزون بر این، این بحث تنها محدود به موضوعات اقتصادی نیست؛ یعنی به تدریج ما شاهد همکاری و وابستگی این کشورها به معنی مثبت و نه سلطه پذیری در عرصه های مختلف سیاسی و امنیتی نیز خواهیم بود.
روسیه ممکن است در کریدورهای ترانزیتی دیگر نیز مشارکت داشته و از آنها منتفع شوند، زیرا تعدد این کریدورها مخصوصا در این شرایط به نفع این کشور خواهد بود. بنابراین، از ایجاد و حضور در کریدورهای متعدد استقبال خواهد کرد و به دنبال ایجاد کریدورهای جدید است و چه بهتر که این تعامل با کشوری مانند ایران باشد که در جبهه ضد هژمون غرب قرار دارد.
تکمیل کریدور شمال به جنوب می تواند در ارتقاء نقش ایران در کریدورهای دیگر موثر باشد و امکان بازیگری و ایفای نقش بهتر جمهوری اسلامی را در منطقه و عرصه جهانی افزایش دهد
لذا، همانطور که کشورهای غربی به دنبال سیاست تعدد منابع و انتقال کریدورهای انرژی هستند، کریدورهای ترانزیتی هم بسیار اهمیت دارند. بر همین اساس، همانطور که روسیه به دنبال مشارکت در این کریدورها است، ایران نیز باید به دنبال حضور و مشارکت در کریدورهای متعدد باشد و حضور خود را تنها به یک کریدور محدود نسازد.
به عنوان سخن پایانی بر این موضوع تاکید می کنم که تکمیل کریدور شمال به جنوب می تواند در ارتقاء نقش ایران در کریدورهای منطقه ای دیگر موثر باشد و امکان بازیگری و ایفای نقش بهتر جمهوری اسلامی را در منطقه و عرصه جهانی افزایش دهد.
نظر شما