اهمیت استراتژیک کشف منابع لیتیوم در ایران؛ آینده در انحصار فلزی کمیاب

بازار؛ گروه بین الملل: طی هفته های گذشته اخبار گوناگونی از کشف احتمالی ذخایر لیتیوم در ایران منتشر شده اند؛ اخباری که اگرچه با اعلام رسمی وزارت صمت از این ذخایر کلید خورد، اما پس از آن منجر به ایجاد گمانه زنی های مختلف در خصوص محل اکتشاف و یا حجم موجود این منابع شد. برخی از منابع خبری محل اکتشاف این ذخایر احتمالی را در دریاچه ارومیه و برخی دیگر نیز استان همدان دانستند.

وزارت صمت در اسفند ماه سال گذشته اعلام کرد که دو معدن بزرگ لیتیوم با میزان ذخایر ۸.۵ میلیون تن «کانسنگ لیتیوم» در استان همدان کشف شده که این منابع، ایران را به دومین دارنده بزرگ ذخایر لیتیوم جهان تبدیل خواهد کرد.

فارغ از این محل و حجم احتمالی ذخایر لیتیوم ایران، این سوال در ذهن متبلور می شود که اهمیت ذخایر لیتیوم در چیست؟ اهمیت این موضوع از آنجا پر رنگ تر می شود که برخی از منابع خبری نیز اعلام کرده اند که کشف این ذخایر، دست ایران را در مذاکرات هسته ای با طرف غربی باز تر کرده و حتی در برخی موارد، ادعا بر این بوده است که غرب مجبور به برداشتن تحریم های ایران به دلیل نیاز به این منابع لیتیومی خواهد شد.

اکنون بهتر است نگاهی به ماجرای بازار لیتیوم و ارزش جهانی آن بیندازیم تا متوجه اهمیت این فلز صنعتی بسیار گرانبها شویم.

اهمیت لیتیوم و بازار جهانی آن

پیش از هر چیز باید بدانیم که قیمت فلز لیتیوم در بازارهای جهانی، طی یک سال گذشته بیش از ۱۸۰ درصد افزایش یافته که دلیل اصلی آن، افزایش تقاضا برای این فلز است. لیتیوم از عناصر نسبتا کمیاب در سطح کره زمین بوده که در مواردی مختلف از جمله ساخت باتری های قابل شارژ در تمامی قطعات الکتریکی از جمله گوشی های تلفن همراه از آن استفاده می شود.

اما با تشدید بحران آب و هوایی کره زمین و انعقاد پیمان های بین المللی از جمله معاهده پاریس در راستای کاهش تولید کربن و حرکت به سمت انرژی های پاک غیر فسیلی، اهمیت لیتیوم نیز دو چندان شده است. به ویژه، با ورود پر حجم و سنگین شرکت های بزرگ خودروسازی از جمله تویوتا، تسلا و بی وای دی چین به عرصه ساخت خودروهای تمام الکتریکی، به نظر می رسد لیتیوم نیز اهمیتی دو چندان یافته و به احتمال زیاد، این اهمیت طی سال های آتی با توسعه صنایع بر پایه اصل کربن زدایی، دو چندان خواهد شد.

ذحایر جهانی لیتیوم چقدر است؟

اکنون این سوال مطرح می شود که ذخایر جهانی لیتیوم چقدر بوده و پراکندگی معادن این فلز در کدام بخش های جهان است. بر اساس آخرین آمار منتشر شده از سوی سازمان زمین شناسی ایالات متحده در سال ۲۰۱۹، مجموع ذخایر کشف شده لیتیومی جهان حدود ۸۹ میلیون تن است که کشور شیلی، با ۹.۲ میلیون تن ذخایر لیتیومی، بزرگترین دارنده انسنگ های این فلز در جهان به حساب می آید.

با اینحال، استرالیا با ۵.۷ میلیون تن ذخایر لیتیومی، بزرگترین تولید کننده این فلز در جهان است که سالانه بیش از یک میلیارد دلار نیز از محل صادرات لیتیوم درآمد کسب می کند. با اینحال، برخی تحقیقات انجام شده نشان می دهند که کشور بولیوی، ذخایری ۲۹ میلیون تنی از لیتیوم را دارد که در صورت اثبات این مدعا، این کشور به نخستین منبع لیتیوم در جهان تبدیل خواهد شد.

حجم بازار جهانی و افزایش قیمت لیتیوم

اکنون بهتر است نگاهی به حجم بازار جهانی لیتیوم و ارزش رو به افزایش آن در سال های پیش رو بیندازیم. مجموع حجم بازار جهانی لیتیوم در سال ۲۰۲۲ حدود ۵.۲ میلیارد دلار بوده و تصور می شود این رقم بین سال های ۲۰۲۳ تا ۲۰۳۲ به بالای ۱۲ میلیارد دلار افزایش یافته و سالانه حدود ۸.۹ درصد به حجم این بازار افزوده شود.

همانطور که گفته شد، حرکت دولت ها به سمت افزایش تولید خودروهای الکتریکی (EV) طی سال های پیش رو، موتور محرک اصلی بازار لیتیوم خواهد بود. نیاز این خودروها به باتری های قدرتمند لیتیومی و افزایش تیراژ تولید آنها، نیازمند تامین بیشتر لیتیوم برای شرکت های خودروسازی بوده که به توجه به محدودیت موجود در استخراج و تولید لیتیوم به سبب کمبود منابع مورد برداشت آن بر روی کره زمین، نتیجه ای جر افزایش روزافزون تقاضا و قیمت در پیش نخواهد داشت. به عنوان مثال، خودروی مدل S شرکت تسلا، برای تامین انرژی مورد نیاز در پیشرانه خود، نیازمند یک باتری لیتیومی ۱۲ کیلوگرمی است که همین مثال به خوبی اثبات کننده میزان لیتیوم مورد نیاز برای توسعه تولید این خودروها است.

از سوی دیگر، همانطور که گفته شد، عمده منابع لیتیومی جهان در کشورهای آمریکای لاتین به ویژه دو کشور بولیوی و شیلی متمرکز شده که هر دو کشور از ثبات کافی سیاسی و اقتصادی لازم برای توسعه پایدار برخوردار نیستند. به عنوان مثال، هر دو کشور در زمستان گذشته شاهد وقوع اعتراضات گسترده و درگیری های داخلی میان دولت و گروه های اپوزیسیون بودند که در مورد شیلی، بخشی از صنایع مهم این کشور از جمله معادن تولید مس به حالت نیمه تعطیل درآمدند. شیلی پیشتر در سال های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۰ نیز شاهد شکل گیری درگیری های داخلی بوده و به همین دلیل، کشورهای صنعتی تمایل چندانی به سرمایه گذاری گسترده بر روی استخراج معادن عظیم این کشور نیستند.

کشف لیتیوم در ایران و افزایش قدرت چانه زنی تهران

موضوع دیگری که باید به آن پرداخت، کشف منابع لیتیوم، پتانسیل بزرگی برای توسعه صنایع مختلف ایران تبدیل شود. اما در این میان، باید به دو نکته توجه داشت.

نخست اینکه اکتشاف معادن لیتیوم نیازمند تجهیزات مدرن و به روزی است که در اختیار کشورهای صنعتی جهان از جمله ایالات متحده و چین قرار دارد. لذا با توجه به روابط نامساعد موجود میان ایران و غرب، به احتمال زیاد تنها چین حاضر به سرمایه گذاری بر روی کشف این منابع احتمالی در ایران خواهد بود.

نکته دوم اینکه، صرف کشف و استخراج احتمالی منابع معدنی یا نفت هیچ کمکی به اقتصاد کشور نخواهد کرد. بلکه یافتن بازارهای مناسب و غیر انحصاری است که می تواند آورده بزرگ اقتصادی برای یک کشور محسوب شود.

اما اگر بتوان بازاری متشکل از چند مشتری بزرگ در میان کشورهای صنعتی برای لیتیوم تشکیل داد، آنگاه می توان این منابع را به قیمت ترجیحی و به شیوه مزایده به فروش رساند.