بازار؛ گروه استانها: فرش دستباف خراسان یکی از نفیس‌ترین فرش‌های دستباف ایرانی است که فرهنگ باستانی ایران‌زمین را به نمایش می‌گذارد.باوجوداینکه خراسان رضوی و روستاهای آن به‌عنوان قطب تولید فرش در ایران شناخته می‌شود اما این عنوان به دلایل مختلف موجب نشده است تا سیل مشتاقان به فرش‌بافی نیز به‌ویژه در نسل جدید فزونی یابد.
مشکلات مانده بر دار
بازار فرش مشهد مملو از فرش‌هایی است که تارو پود آن با مشکلات و رنج های فراوانی در هم تنیده شده است.حاج حسین خسروی یکی از فروشندگان فرش در این بازار در گفت‌وگو با بازار اظهار می‌کند: این روزها نسل جوان علاقه‌ای به فرش‌بافی در پای دار قالی ندارد.
وی در این رابطه به ما می‌گوید: اگر در داخل خانه‌های هم استانی‌ها را نگاه کنیم نسبت به قدیم تعداد قالی‌ها و فرش‌های دستباف خیلی کمتر شده است.
خسروی البته عوامل بسیاری را در این بی‌انگیزگی دخیل می‌داند و به ما می‌گوید: مواد اولیه و نخ گران شده است لذا در گام نخست سرمایه زیادی برای بافت فرش نیاز است.
وی ادامه می‌دهد: دوم اینکه وقتی فرش بافته شد زمان زیادی باید سپری کرد تا به فروش برسد و لذا اصطلاحاً خواب فرش و سرمایه زیاد است و اگر شخصی هم نخواهد که سرمایه‌اش در دار قالی بگذارد و فقط به بافندگی روی بیاورد لذا با این هزینه‌های امروزی دستمزد بافتن فرش جواب گوی مخارج زندگی‌اش نخواهد بود و لذا به همین دلیل رغبتی برای فرش‌بافی وجود ندارد.
حاج حسین به ما می‌گوید: البته حمایت از این افراد و نظارت درست بر کارگاه‌ها می‌تواند آینده روشنی را برای آنان رقم زنند.
به گفته این بافنده فرش، عدم تعهد سرمایه‌گذاران در بیمه کارگران واحدهای فرش دستباف و اجحاف در پرداخت حق‌الزحمه مشکلاتی را پیش روی بافندگان قرار داده است و از تعداد بافندگان کاسته است.
وی یادآور می‌شود: آمار تعطیلی رو به رشد کارگاه‌های فرش‌بافی در استان در کنار انگیزه کم مردم به ایجاد و راه‌اندازی کارگاه‌های فرش‌بافی دغدغه‌ای است که نیاز به رسیدگی و توجه بیشتر مسئولان دارد.
وی با اشاره به اینکه در تولید هر فرش ۲ در ۳ به‌طور متوسط برای ۴ نفر اشتغال‌زایی ایجاد می‌شود به ما می‌گوید: حمایت از تولید فرش دستباف نه تنها در این استان بلکه در سراسر کشور به‌صورت جدی انجام نمی‌شود.
این فروشنده فرش‌های دست‌بافت اظهار می‌کند: در سال‌های قبل، حدود ۴۰ درصد فرش‌های بافته‌شده در این استان به کشورهای امریکا و آلمان و همچنین کشورهای حوزه خلیج‌فارس صادر می‌شد اما حالا درهای صادرات نیز بر روی این تولیدات بسته‌شده است .
خسروی اذعان می کند: این مشکل در حالی است که حتی در صورت موفقیت برای صادرات فرش به کشورهای اروپایی موضوع بازگشت ارز یکی از موانعی است که هنوز بر سر راه صادرکنندگان قرار دارد و متاسفانه خرید در داخل نیز به واسطه گران شدن فرش با محدودیت رو به رو است و تنها قشر بسیار مرفه فرش دستباف می‌خرند.
آینده مبهم
حسین ثابت یکی از رفو کنندگان فرش که قبل از این پای دار قالی به بافت فرش در شهرستان کاشمر اشتغال داشته است نیز در گفت و گو با بازار اظهارمی کند: قالیبافی از مشاغلی است که سختی‌های متفاوتی را برای قالیباف به همراه دارد و مهم‌تر از همه این است که برخی از بافندگان به دلیل نداشتن بیمه از عاقبت کار پرداختن به قالیبافی نگران‌اند و هیچ آینده‌ای ندارند.
وی بابیان اینکه بیشترین سود فرش همیشه در جیب دلالان می‌رود به ما می‌گوید: حالا که چند سالی به بازار فرش آمده‌ام متوجه شدم که دلال‌ها چه سودی از دسترنج یک‌ساله ما می‌بردند.
این بافنده قدیمی بابیان اینکه رفوگری و خرید و فروش فرش در این بازار سه الی ۵ برابر بافت قالی در کارگاه درآمد دارد بیان می‌کند: متأسفانه علاوه بر نبود بیمه، قالی‌بافان از نداشتن سرمایه اولیه برای برپا کردن دار قالی در فشار هستند و اگرچه بسیاری از روستائیان علاقه دارند که در خانه‌دار قالی برپا کنند اما دولت به آن‌ها در قالب مشاغل خانگی تسهیلات می‌دهد که با این تورم و گرانی ساعت‌به‌ساعت مواد اولیه این تسهیلات جوابگوی نیا آن‌ها نیست.
وی اذعان می‌کند: در بیشتر مواقع واسطه‌ها از بافت و زحمت فرش بافات سود می‌برند و اغلب بافندگان میزان دستمزدی که می‌گیرند به حدی نیست که بتواند سرمایه اولیه برای شروع کار جدید باشد و به‌ناچار بازهم برای دلال فرش می‌بافند.
این بافنده فرش بیان می‌کند: به‌طورمعمول درآمد یک بافنده فرش دستباف برای گذران زندگی اصلاً کافی نیست و باوجود سختی کار زیاد درآمد ناچیزی عاید بافندگان فرش می‌شود لذا طبیعی است که هرروز از تعداد بافندگان فرش کاسته شود و به شغل‌های دلالی افزوده شود.
زحمت زیاد درآمد اندک
رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی در گفت‌وگو با بازار اظهار می‌کند: با شکل‌گیری و راه‌اندازی هر واحد تولیدی در سطح استان به شکل میانگین حداقل ۲۰ قالیباف به شکل رسمی مشغول فعالیت می‌شوند لذا این حرفه از ظرفیت اشتغال‌زایی بسیار خوبی برخوردار است.
مهدی کلالی اذعان می‌کند: در حال حاضر درآمد بافندگان فرش متناسب با نرخ تورم در جامعه نیست لذا این موضوع خود موجب دلسردی بسیاری از بافندگان شده است.
رئیس اداره فرش اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی بابیان اینکه سرانه تولید فرش در استان به ازای هر قالیباف ۶ مترمربع در سال است اظهار می‌کند: یکی از دلایلی که باعث می‌شود نسل جدید مانند گذشته رغبتی برای قالیبافی نداشته باشند، مقایسه میزان درآمد این حرفه با سایر مشاغل است. قالیبافی که از صبح تا شب باید فشار بافتن فرش را تحمل کند در آخر درآمد آن‌چنانی در مقایسه با مشاغل دیگر ندارد.
کلالی اذعان می‌کند: در بخش تولیدی وقتی قالیباف مواد اولیه را خریداری می‌کند مبلغ زیادی را صرف خرید مواد اولیه می‌کند و وقتی محصول تولید شد تا زمانی که بخواهد، محصول به بازار عرضه کند مدت‌زمان طولانی باید سپری شود. درنتیجه درآمدی برای خرید مجدد مواد اولیه وجود ندارد. تولیدکننده این‌گونه قادر نیست تا زمان فروش محصول، فرش دیگری را ببافد.
وی اذعان می‌کند: در واقع باید تسهیلات ارزان‌قیمت در اختیار واحد تولیدی فرش قرار بگیرد که تولیدکننده به‌عنوان سرمایه در گردش بتواند بخشی از مشکلاتش را در خرید مواد اولیه برطرف کند.
وی زمان‌بر بودن مرحله بافت فرش دستباف تا عرضه آن در بازار را عاملی دیگر برای عدم رغبت نسل جوان به قالیبافی دانسته و می‌افزاید: فرش دستباف اغلب به‌صورت تک‌بافی انجام می‌شود که این امر زمان‌بر است. درواقع یک فرش دستباف از زمانی که مواد اولیه خریداری می‌شود تا زمان اتمام بافت بیش از ۶ ماه طول می‌کشد و زمان طولانی هم برای فروش نیاز است، همین امر درآمد قالیباف را راکد کرده و به‌نوعی ضرر برای تولیدکننده به شمار می‌رود.
فرش ایران مشتری خود را دارد
رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی در خصوص تأثیر تحریم‌ها بر روی فروش محصولات ایرانی نیز توضیح می‌دهد: اگرچه تحریم‌ها و اعمال محدودیت‌ها موجب کاهش میزان صادرات به کشورهای اروپایی شده است اما واقعیت این است ک فرش دست‌بافت ایران به دلیل مرغوبیت و مزیت‌های منحصربه‌فردی که داراست در دنیا مشتری خاص خود را دارد لذا بسیاری از تجار کشورهای همسایه این فرش را خریداری و برای صادرات به کشورهای اروپایی اقدام می‌کنند.
وی با اشاره به اینکه تجار بسیاری از کشورهای افغانستان و پاکستان در امر خریدوفروش فرش ایران فعالیت دارند اظهار می‌کند: این در حالی است که این تجار فرش ایران را با همان برند ایرانی به کشورهای دیگر صادر می‌کنند.
کلالی در خصوص رفع دغدغه‌های بافندگان می‌گوید: همچنین حدود ۹۰ هزار قالیباف در استان شناسایی‌شده که مهارت قالیبافی دارند اما با برآوردهای انجام‌شده بین ۳۰ تا ۴۰ هزار نفر از آن‌ها فعال هستند.
وی بابیان اینکه حدود ۳۰۰ نفر قالیباف در خراسان رضوی تحت پوشش بیمه کشاورزان، روستائیان و عشایر هستند اذعان می‌کند: ازآنجاکه قالیبافی یکی از مشاغل روستایی و عشایر محسوب می‌شود چنانچه تولیدکننده تمایل به بیمه داشته باشد می‌تواند در این حوزه مشارکت کند.
انتظار از دولتمردان
سخن آخر اینکه براساس آنچه مسئولان و فعالان حوزه تولید و صادرات فرش دستباف بیان می‌کنند توجه به این بخش نه تنها از نظر اقتصادی و ارزآوری اهمیت دارد بلکه از ابعاد فرهنگی و اجتماعی به لحاظ تاثیرگذاری در اشتغال‌زایی در روستاها و پیشگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها موثر است و می‌تواند موجب رونق بسیاری از صنایع وابسته به آن در سراسر کشور شود.
در همین حال ضرورت دارد، بخش‌های گوناگون اقتصادی به همراه سایر نهادهای تصمیم‌گیر در حوزه فرش ضمن ایجاد کارگروه مرتبط با فرش در هماهنگی یکدیگر برای بازگشت به موقعیت برتر فرش ایران در بازار جهانی برنامه‌ریزی کنند.
دست‌اندرکاران حوزه صادرات فرش معتقدند باید نقش دولت در چرخه صادرات این کالا بیشتر نظارتی باشد و در بسیاری مواقع نیز از فعالان بخش خصوصی در این عرصه حمایت کند.
در ارتباط با تحریم‌های آمریکا علیه ایران، اکنون نیز برای رفع مشکلات مرتبط با این عامل نباید در انتظار رفع تحریم‌ها بود و لازم است بر اساس شرایط کنونی برنامه ریزی شود که در این خصوص می‌توان با ایجاد نمایشگاه‌های دائمی در یکی از کشورهای منطقه که مناسبات خوبی با ایران دارند، نسبت به رفع این مشکل اقدام کرد.
برای جلوگیری از قاچاق و خروج غیرقانونی فرش از ایران نیز شناسنامه‌دار کردن فرش‌های دستباف، تشدید نظارت‌ها در مراحل مختلف، افزایش مجازات‌های بازدارنده برای متخلفان و قاچاقچیان فرش دستباف، به روز کردن قوانین مرتبط با صدور فرش، آموزش نیروهای متخصص فرش دستباف در گمرک و نظارت بر اجرای قوانین در گمرکات کشور ضروری است.
ثبت مالکیت طرح‌های ایرانی و آگاهی طراحان برای استیفای حقوق خود در خصوص طرح‌های کپی‌شده نیز از اقدامات ضروری برای حفظ برند فرش ایران در بازار جهانی است.
نظر شما