بازار؛ گروه بین الملل: روابط دو کشور ایران و عراق به عنوان دو همسایه راهبردی در طی دو دهه اخیر با تحولات مثبت سیاسی و اقتصادی همراه بوده است. بروز وقایعی نظیر ظهور و افول داعش و خروج نیروهای آمریکایی از عراق فصل تازه‌ای بین دو کشور برای مشارکت و تعامل در تمامی زمینه ها رقم زده است.
در همین راستا، محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق که در صدر یک هیات اقتصادی و سیاسی اخیرا به ایران سفر کرد. وی در کنفرانس خبری مشترک با سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران ضمن قدردانی از حمایت های کشورمان برای صادرات برق و گاز به عراق تاکید کرد که این کشور تلاش خود را برای پرداخت بدهی هایش به ایران از طریق مکانیزم های خاص و کمیته های دو جانبه پیگیری خواهد کرد.
بر اساس توافق جدید ایران و عراق در تابستان سال جاری، ایران در زمان توانایی شبکه، در مدت ۵ سال ۴۰۰ مگا وات برق به عراق صادر خواهد کرد و به گفته احمد موسی، سخنگوی وزارت برق عراق هدف از این توافق راهبردی دوجانبه، واردات برق از ایران و بهبود کیفیت برق توزیعی در عراق است. این توافق پس از پرداخت بدهی های گازی عراق به ایران صورت گرفته است.
پیش تر عادل کریم، وزیر برق عراق گفته بود که این کشور حدود ۱.۶ میلیارد دلار به عنوان بدهی گازی به ایران پرداخت کرده است و پول واردات گاز را از این پس به صورت ماهانه به ایران پرداخت میکند که به گفته مجید چگینی مدیر عامل شرکت ملی گاز ایران این رقم مربوط به دولت قبل است که به ایران پرداخت نشده بود، اما در دولت سیزدهم بابت صادرات گاز به عراق هر ماه به صورت جاری پول به ایران پرداخت شده است.
عراق مشتری پرو پاقرص گاز ایران
آبان ماه سال جاری، مسعود چگینی، معاون وزیر نفت در امور گاز از آغاز مذاکرات تهران و بغداد در زمینه تداوم صادرات گاز به عراق خبر داده بود.
عراق از دیرباز از مشتریان اصلی گاز ایران بوده است، هرچند که این کشور در پرداخت مطالبات ایران به‌ویژه در دولت قبل تعلل داشته است، اما طبق گفته مدیرعامل شرکت ملی گاز، موضوع پرداخت بدهی‌های عراق حل شده و مسیر صادرات گاز ایران به عراق هموار است.
متقابلا، سیاست قطعی جمهوری اسلامی ایران خصوصا در دولت کنونی گسترش همکاری‌ها با کشورهای منطقه به ویژه کشورهای همسایه در تمامی زمینه ها از جمله انرژی است. ایران با منابع و ذخایر گازی قابل توجه در خلیج فارس قادر است همکاری سازنده و رو به جلو و با یک فرمول برد - برد در زمینه انرژی را با همسایگان خصوصا عراق رقم زند.
در حال حاضر ایران دو قرارداد گازی با عراق دارد که شامل قرارداد صادرات گاز به بغداد و بصره است که نخستین مورد در سال ۹۲ و مورد دوم در متعاقبا در سال ۹۴ به امضا رسید. علاوه بر این، جواد اوجی وزیر نفت اعلام کزده است که امسال میزان صادرات گاز به عراق نسبت به سال گذشته ۱.۵ میلیارد مترمکعب بیشتر شده است و عراق هیچ گونه بدهی معوقه ای به ایران ندارد.
در حال حاضر عراق روزانه ۴۰ میلیون متر مکعب گاز از ایران وارد می کند، اما این میزان پاسخگوی نیاز فعلی این جامعه نیست و عراق نیازمند واردات حدود ۶۰ میلیون متر مکعب گاز ایران است. بنابراین مذاکرات و دیدارها و سفرهای دوره ای در سطوح عالی رتبه به منظور افزایش واردات گاز با طرف ایرانی درحال انجام است. ایران و عراق توافق کرده اند که قرداد گازی خود را که در سال آینده مهلت آن به اتمام می رسد تمدید کنند.
اوایل سال جاری وزیر برق عراق گفته بود که این کشور تا چند سال آینده به گاز ایران نیاز خواهد داشت، زیرا هزینه ارتباط شبکه برق عراق با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس بسیار گزاف است و عمده نیروگاه‌های برق عراق، متکی به گاز و انرژی ایران است
در طی سفر نخست وزیر عراق به ایران نیز دو طرف قرارداد چهار میلیارد دلاری در حوزه صادرات خدمات فنی و مهندسی امضا کردند. اوایل سال جاری نیز وزیر برق عراق گفته بود که این کشور تا چند سال آینده به گاز ایران نیاز خواهد داشت، زیرا هزینه ارتباط شبکه برق عراق با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس بسیار گزاف است و عمده نیروگاه‌های برق عراق، متکی به گاز و انرژی ایران است. تابستان سال جاری وزیر برق عراق اعلام کرده بود که با تعرفه واردات گاز از کشورهای کشورهای خلیج فارس موافق نیست و قیمت گاز ایران برای این کشور مناسب تر است.
در پی حمله آمریکا به عراق و خصوصا ظهور و افول داعش در این کشور، زیرساخت های عراق از جمله نیروگاه های برقی این کشور دچار آسیب و خسارات فراوانی شده اند و بازسازی و تعمیر آنها نیازمند هزینه شش میلیارد دلار است.
بنابراین عراق که هم چنان با پیامدهای ویرانی ها و خرابی های ناشی از حمله آمریکا، ظهور و نابودی داعش و آسیب گسترده به زیرساخت ها و نیروگاه های خود دست و پنجه نرم میکند، نیازمند واردات گاز از ایران است تا از این طریق بتواند با استفاده از توان نیروگاهی نه چندان گسترده خود برق کشور را تامین کند.
با توجه به اوضاع کنونی و نیازمندی های عراق و ظرفیتها و تجارب ایران در زمینه زیرساختهای اقتصادی میتوان از این فرصت به نفع دو کشور استفاده بهینه کرد. در حالی که بخش خصوصی ایران قابلیت تامین بسیاری از نیازهای اقتصادی عراق از جمله عرصه راه سازی، خطوط انتقال نفت، گاز و برق، پروژه های عمرانی، ساخت پالایشگاه و خطوط ارتباطی را دارا است، با بکارگیری دیپلماسی فعال از سوی ایران و برنامه ریزی صحیح طرفین می توانند نهایت استفاده را از یکدیگر ببرند.
ظرفیت های ترانزیتی گسترده دو کشور در کریدور شرق – غرب
بلا شک در سالهای نه چندان دور ظرفیت و پتانسیل ترانزیت می تواند یکی از جنبه های قدرت و برتری ایران و عراق در منطقه و جهان به شمار آید. در صورت مشارکت و همکاری این دو همسایه برای ایفای نقش جدی و فعالانه در کریدور شرق ـ غرب میتوانند جای خالی حلقه های مفقوده این دالان ترانزیتی را پر کنند. برخی مسیرهای این کریدور ترانزیتی در پی جنگ اوکراین و روسیه و مسدود شدن مسیرهای ترانزیتی عبوری از روسیه عملا بلااستفاده شده اند.
یکی از مسایل و چالش های پیش روی ایران و عراق عدم اتصال خطوط ریلی مشترک است که البته دو طرف مصمم هستند با احیای کریدور ترانزیتی ایران و عراق تبدیل به عناصری قدرتمند و تعیین کننده در اتصال آسیا به اروپا شوند.
بسیاری از صاحب نظران عقیده دارند که با احیا و بازگشایی کریدور عراق (ایران –عراق- سوریه- مدیترانه) به روی ایران، ایران میتواند به دریای مدیترانه بپیوندد و این اقدام در واقع به معنای احیا و بازگشایی جاده تاریخی ابریشم خاکی خواهد بود. بنابراین به طور قطع، منافع و مزایای بی شمار راه اندازی این کریدور برای تمامی طرفین مستقر در این مسیر ترانزیتی چشمگیر خواهد بود.
از سوی دیگر با اتصال مسیرهای ریلی شلمچه - بصره و راه آهن کرمانشاه -خسروی- خانقین - بغداد نیز میتوان با بازگشایی این کریدور ترانزیتی و تجاری دارای موقعیت استراتژیک به روند تجارت دو کشور جان تازه ای بخشید و به جهش در مراودات و تعاملات اقتصادی و گردشگری دوجانبه علاوه بر گسترش هر چه بیشتر تعاملات سیاسی امیدوار بود.
پیش تر ایران و عراق با حل و فصل اختلاف نظرها درباره ساخت و تاسیس راه آهن شلمچه - بصره مقدمات ساخت این خط آهن را فراهم کرده اند. این راه آهن ۳۲ کیلومتر طول دارد و ریل ایران تا مرز عراق ساخته شده و هم اکنون نوبت عراق است که سهم خود با ساخت ۳۲ کیلومتر خط آهن از این پروژه ادا کند.
این کریدور به عنوان عنوان شاخه جنوبی کریدور شمال - جنوب دسترسی ایران برای انتقال بار بویژه از کشورهای حاشیه خلیج فارس به عراق- سوریه و از آنجا دسترسی به مدیترانه و اروپا را باز می کند.
عراق همچنین دروازه‌ی ارتباط ایران با مدیترانه است و با ایفای نقش ترانزیتی در این زمینه نیز میتواند صادرات ایران به کشورهای حاشیه‌ی مدیترانه را تسهیل نماید. علاوه بر این، به علت تحریم های ظالمانه علیه ایران و تنگناهای اقتصادی کشور و محدودیت‌هایی که ایران برای انتخاب مسیرهای صادراتی خود با آنها مواجه است، شرایط برای عراق فراهم است تا میزبان کامیون‌های ترانزیتی ایران بوده و بتواند نقشی مهم در این حوزه ایفا کند.
با توجه به اینکه ایران و به‌تازگی عراق عضو کنوانسیون TIR شده‌اند و میتوانند از مزیت‌های آن استفاده کنند، احتمال می‌رود که بتوانند موافقت‌نامه‌ی سه‌جانبه‌ای را برای صادرات کالا از طریق عراق به سرانجام برسانند. چراکه عراق نقش بسیار مهمی در این موضوع دارد. در صورت ایجاد این توافق، زمان و نرخ ارسال کالاهای ایرانی به سوریه و بالعکس، از طریق زمینی کاهش یافته و صرفه‌ی اقتصادی بسیار خوبی خواهد داشت. ایجاد یک کریدور بین سه کشور (ایران، سوریه و عراق) میتواند به ایجاد توازنی منطقی در زمینه‌ی حمل و نقل بین‌المللی منجر شود تا ایران بتواند از برخی بنادر سوریه نیز برای ارسال کالاهای خود به جنوب اروپا استفاده کند.
خرداد سال جاری جواد هدایتی، مدیر کل دفتر ترانزیت سزمان راهداری گفته بود بازگشایی مسیر شرق و غرب یعنی سوریه و دریای مدیترانه فرصتی طلایی است که به عنوان جایگزین کانال سوئز، مسیری حساس و با اهمیت خواهد بود و میتواند جایگزین مسیر ترکیه نیز بوده و دسترسی ایران را به مدیترانه و برخی کشورهای اروپایی تسهیل کند تا ایران مستقیم به بنادر ایتالیا، فرانسه و آلمان متصل شود.
از سوی دیگر دسترسی به ظرفیت ها و قابلیت های ایران به دلیل همسایگی با جمهوری اسلامی برای عراق آسان تر است و در صورت استفاده از کریدورهای عبوری از ایران هزینه های حمل و نقل و ترانزیت کالاهای عراقی نیز بسیار کاهش می یابد.
صادرات و واردات ایران و عراق
گمرک ایران در در تیرماه سال جاری اعلام کرد که از آغاز به کار دولت سیزدهم تا پایان خردادماه، بیش از ۲۵ میلیون و ۹۳۳ هزار تن کالا به ارزش هشت میلیارد و ۶۳۸ میلیون دلار بین ایران و عراق تبادل شد که نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۱۵ درصد رشد داشته است.
سید روح الله لطیفی، سخنگوی گمرک اعلام کرد که از این میزان ۲۳ میلیون و ۵۱۶ هزار تن، سهم صادرات ایران به عراق به ارزش هفت میلیارد و ۵۷۷ میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه رشد سه درصدی داشته و در همین مدت دو میلیون و ۴۱۸ هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۶۲ میلیون دلار از عراق به ایران وارد شده است که رشد ۵۱۲ درصدی را تجربه کرد.
محصولات کشاورزی، دامی و غذایی، مصالح ساختمانی، محصولات پترو پالایشگاهی، لوازم الکترونیکی، تجهیزات پزشکی و دارو، خودرو و لوازم یدکی، پوشاک، کیف، کفش، محصولات آهنی و خشکبار از عمده ترین کالاهای صادراتی به عراق بود و کالاهای اساسی مانند گندم، جو، روغن، ذرت، سویا، لاستیک، کاغذ، حبوبات، به همراه ماشین آلات، ضایعات فلزات، لوازم خانگی، تجهیزات الکترونیکی، دستگاه‌های سنجش و... هم از مهمترین کالاهای وارداتی طی این مدت بوده است.
نتیجه
اطمینان دولت عراق برای انتخاب ایران به عنوان تامین کننده اصلی انرژی با صرفه اقتصادی مناسب برای این کشور علی رغم وجود کشورهای حاشیه خلیج فارس که از نظر منابع انرژی و نفت و گاز بسیار غنی هستند، ماحصل روابط حسنه، استراتژیک و اعتماد محور دو کشور است.
با توجه به این مهم و ظرفیت ها و پتانسیل بخش خصوصی ایران خصوصا شرکت های فنی مهندسی و دانش بنیان میتوانند عملا وارد چرخه اقتصادی عراق شوند و با حضور گسترده تر و اجرای شمار بیشتری از پروژه های عمرانی و صنعتی از جمله ساخت و نوسازی نیروگاه های آسیب دیده عراق هم نسبت به بازسازی زیرساخت های عراق اقدام کنند و هم برای کشور انباشت ثروت و رونق اقتصادی را رقم زنند. البته لازم به ذکر است که شرکت های خصوصی و پیمانکاری پیش تر درزمینه ساخت و نوسازی نیروگاه های عراقی فعال بوده اند.
از سوی دیگر با توجه به رقم فعلی تبادلات تجاری دو کشور که با ظرفیت هاو توان صادراتی ایران فاصله دارد لازم است اقدامات ضروری در خصوص فعالسازی دیپلماسی چند جانبه در حوزه های سیاسی، عمومی و اقتصادی، اجرای کنوانسیون تیر، حمل یکسره کالا بین دوکشور، فرماندهی واحد مرزی، صادرات حرفه ای، بسته بندی مناسب، برنامه ریزی تولید براساس بازارهای هدف و تولید کالاهای با ارزش افزوده ی بیشتر و تامین نیازهای کشور از مسیر عراق اجرایی شود تا توسعه تجارت بین دو کشور را به همراه داشته باشد.
نظر شما