بازار؛ گروه بین الملل: ایران و پاکستان در طی سال ها همواره بر لزوم گسترش روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دو جانبه تاکید فراوان داشته اند. سفر اخیر وزیر امور خارجه پاکستان و سپس وزیر نیرو این کشور به تهران و دیدار با مقام‌های ارشد ایران موید اهمیت تهران به توسعه روابط با این همسایه شرقی و نگاه دولتمردان اسلام‌آباد به ظرفیت‌های قوی ایران برای همکاری‌های اقتصادی و منطقه‌ای از جمله تامین امن و به صرفه انرژی است.
شهباز شریف، نخست وزیر پاکستان در سفر اخیر خود به بندر «گوادر» این کشور در ایالت بلوچستان ضمن تمجید از حسن نیت همیشگی و همکاری ثابت قدم ایران برای تامین نیازهای پاکستان بالاخص در حوزه انرژی، اذعان کرده بود که تهران همواره در اجرای طرح‌های مشترک با پاکستان پیشقدم شده و سهم خود را ایفا کرده است. ولی متاسفانه پاکستان در پیشبرد این طرح‌ها اهمال داشته است.
ایران و پاکستان در تلاش هستند که حجم مبادلات تجاری دو جانبه را از یک میلیارد دلار فعلی به پنج میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ برسانند و گام های خود در این زمینه را با شتاب بیشتری برمیدارند. پاکستان با جمعیت بالای ۲۲۰ میلیون نفر بازار مصرف کننده بزرگی دارد و دارای ظرفیت های فراوانی برای روابط تجاری با کشورهای منطقه و خصوصا ایران است
دو کشور به رغم تحریم های آمریکا که مانعی بر سر تعمیق هر چه بیشتر روابط بازرگانی و اقتصادی میان تهران و اسلام آباد است، در تلاش بوده اند تا تعاملات خود را در حوزه های گوناگون هر چه بیشتر گسترش دهند و برای این منظور چندین و چند توافق نامه در زمینه های مختلف اقتصادی، سیاسی و تجاری نیز به امضا رسانده اند. تهران و اسلام آباد پتانسیل عظیمی برای گسترش مناسبات اقتصادی دارند که شوربختانه هنوز به طور کامل از آن استفاده نکرده اند.
این دو همسایه در تلاش هستند که حجم مبادلات تجاری دو جانبه را از یک میلیارد دلار فعلی به پنج میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ برسانند و گام های خود در این زمینه را با شتاب بیشتری برمیدارند. پاکستان با جمعیت بالای ۲۲۰ میلیون نفر بازار مصرف کننده بزرگی دارد و دارای ظرفیت های فراوانی برای روابط تجاری با کشورهای منطقه و خصوصا ایران است.
از زمان روی کار آمدن ابراهیم رییسی، وی رویکرد سیاسی خارجی با محوریت شرق و تمرکز روی کشورهای همسایه را در پیش گرفته است. به همین منظور، دو کشور در اواسط شهریور سال جاری نهمین نشست کمیته تجاری دوجانبه را برگزار کردند و متعهد شدند که موانع قراردادهای تجاری آزاد را برطرف کنند و حجم تجارت دو جانبه را از یک میلیارد دلار به پنج میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ برسانند.
طی این نشست، تهران و اسلام آباد متعهد شدند که در زمینه سرمایه گذاری دو جانبه، تهاتر، تجارت، کاهش تعرف ها، ایجاد بازارچه های مرزی و برپایی نمایشگاه های دو جانبه همکاری کنند. البته هدف نهایی تهران و اسلام آباد افزایش این رقم به ده میلیارد دلار در سال است که محقق شدن آن نیاز به برقراری کامل زیرساخت ها در دو کشور دارد.
یکی از بزرگترین چالش‌هایی که پاکستان در روابط ایران با آن مواجه است، فشار از سوی ایالات متحده است. آمریکا صریحاً مخالف هر شکلی از همکاری این دو همسایه بوده و همواره مرتکب تخریب ابتکارات متعدد تهران و اسلام‌آباد برای گسترش همکاری‌های فی مابین شده است
همچنین مرداد سال جاری بیست و یکمین نشست کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور با امضای ۴ یادداشت تفاهم نامه برای گسترش همکاری های دوجانبه در حوزه های تجاری، رسانه‌و ارتباطات، دریانوردی و موزه و گردشگری در اسلام‌آباد پایتخت پاکستان برگزار شد. پاکستان اعلام کرده که مهم ترین مانع تحقق این هدف تحریم های یک جانبه و ظالمانه غرب و در راس آن آمریکا بوده است. در واقع میتوان گفت که یکی از بزرگترین چالش‌هایی که پاکستان در روابط ایران با آن مواجه است، فشار از سوی ایالات متحده است. آمریکا صریحاً مخالف هر شکلی از همکاری این دو همسایه بوده و بر کسی پوشیده نیست که واشنگتن همواره مرتکب تخریب ابتکارات متعدد تهران و اسلام‌آباد برای گسترش همکاری‌های فی مابین شده است.
کالاهای صادرلتی ایران به پاکستان کدامند؟
اگر بخواهیم نگاهی به واردات پاکستان از کل جهان بپردازیم بر اساس آمار، سوخت و نفت نیاز اصلی پاکستان است که بیشترین میزان واردات را در میان کالاهای وارداتی این کشور دارد.
عمده صادرات ایران به پاکستان شامل نفت و سوخت های فسیلی، میوه و سبزی جات ، سرامیک، فولاد و آهن، محصولات معدنی و سنگ های مختلف، چرم و پوست حیوانات، کفپوش و فرش، شیشه و محصولات شیشه ای و مواد آلی است.
اوج وابستگی مردم بلوچستان پاکستان به کالاهای ایرانی اوایل اوایل شیوع ویروس کرونا و بسته شدن مرزهای دو کشور صورت گرفت. در پی این اتفاق کمبود شدید کالا و دیگر محصولات مورد نیاز پاکستانی‌ها به ویژه در مناطق مختلف ایالت بلوچستان به اوج خود رسید.
در حال حاضر انواع مواد خوراکی، سوخت شامل بنزین، گازوئیل و دیگر مشتقات نفتی، آرد، برخی از لوازم خانگی، بهداشتی و مصالح ساختمانی از مرزهای زمینی سیستان و بلوچستان وارد بلوچستان پاکستان شده و سپس به دیگر شهرها به ویژه کویته، کراچی، لاهور و حتی به شهر اسلام آباد منتقل میشود.
شهر کراچی به عنوان قلب اقتصادی پاکستان عرضه کننده محبوب ترین کالاهای ایرانی است تا جایی که مواد خوراکی، روغن‌های پخت و پز در میان مصرف کنندگان پاکستانی بسیار محبوب است و آنان این کالاها را به محصولات داخلی و یا وارداتی ترجیح می‌دهند
شهر کراچی به عنوان قلب اقتصادی پاکستان عرضه کننده محبوب ترین کالاهای ایرانی است تا جایی که مواد خوراکی، روغن‌های پخت و پز در میان مصرف کنندگان پاکستانی بسیار محبوب است و آنان این کالاها را به محصولات داخلی و یا وارداتی ترجیح می‌دهند.
در شهر کراچی نیز ده‌ها فروشگاه انواع کالاهای ایرانی را عرضه کرده است. استقبال همیشگی پاکستانی‌ها از محصولات ایرانی موجب شده تا مراکز فروش در مناطق مختلف کراچی تنها برای تجارت کالاهای ایرانی بازگشایی شود.
همکاری های سیاسی – دفاعی ایران و پاکستان
زمینه های سیاسی و دفاعی نیز از جمله حوزه های همکاری دو کشور است. پیش ترایران اعلام کرده بود که آماده است با پاکستان در خصوص تامین امنیت افغانستان همکاری کند. هم چنین سال گذشته، سردار سرلشگر محمد باقری، رییس ستاد کل نیروهای مسلح از توافق ایران و پاکستان در زمینه استقرار امنیت کامل در مرزهای مشترک و تقویت نیروی نظامی دو جانبه از طریق برگزاری مانورهای مشترک دریایی خبر داده بود.
دو کشور در اوایل سال ۱۳۹۳ یک رزمایش مشترک دریایی در تنگه هرمز برگزار کردند که با حضور نیروی دریایی ایران و پاکستان برگزار شد. این عملیات با پیام صلح و دوستی و در راستای افزایش تعاملات نظامی دو کشور صورت گرفت.
خط لوله ایران – پاکستان پروژه ای که متولد نشده خاتمه یافت
خط لوله انتقال گاز ایران به پاکستان یکی از مسایل پرچالشی بود که دوطرف سالهای متمادی در خصوص آن بحث و مذاکره و حتی توافقاتی امضا کردند، اما در عمل این توافق هرگز اجرایی نشد. در ابتدا قرار شد خط لوله ای از ایران با عبور از هند و پاکستان گاز ایران را به این دو کشور برساند.
هند پس از چندی به دلیل فشارهای آمریکا و اختلافاتش با پاکستان در سال ۲۰۰۹ از این پروژه کناره گیری کرد و ایران و پاکستان توافق نامه جدیدی برای این خط لوله به امضا رساندند.
طی این سالها ایران سهم ۹۰۰ کیلومتری خود از این خط لوله در داخل خاک خود احداث کرد، در حالی که پاکستان حتی یک متر خط لوله هم در داخل خاک خود نکشید و هر بار به بهانه ای از اجرای توافق سرباز زد تا این که در سال ۱۳۹۸ اعلام کرد که به علت تحریم های آمریکا علیه ایران اجرای این پروژه ناممکن است. در این میان روسیه گوی سبقت را در این پروژه از ایران ربود و جایگزین تهران شد و اسلام آباد قرارداد واردات ال ان جی از روسیه را با مسکو امضا کرد.
شایان ذکر است به رغم توافق نامه های فراوانی که توسط دو کشور برای افزایش روابط تجاری به امضا رسیده است، پاسخ این سوال که چه زمان تمام این توافق ها عملی میشود و جهشی در روابط دو جانبه ایجاد میشود تا از سایر پتانسیل های اقتصادی دوکشور مانند بازارچه های مرزی، همکاری های دریایی و مسیرهای ریلی مستقر در کریدورهای مشترک استفاده شود، همچنان نامشخص است.
توسعه بازارچه‌های مرزی
از جمله موارد مهم در توسعه اقتصادی دو منطقه گسترش بازارچه‌های مرزی است که نقش مهمی در توسعه یک منطقه از منظر امنیتی، اجتماعی و فرهنگی ایفا میکند و میتواند ضمن انتفاع مردم محلی بر سطح معیشت و درآمدها نیز تاثیر چشمگیری بگذارد.
سیستان و بلوچستان یکی از راه‌های مطمئن و آسان برای دسترسی پاکستان به خاورمیانه، کشورهای اروپا و آفریقا است که این موضوع یک موقعیت طلایی را برای این استان و این همسایه شرقی فراهم کرده است
ایرج حسن پور، سرپرست اداره کل صنعت، معدن و تجارت سیستان و بلوچستان در خرداد سال جاری گفته بود بازارچه‌های مرزی سیستان و بلوچستان در زمینه صادرات و واردات از فعال ترین بازارچه های کشور محسوب می‌شوند و عمده محصولات صادراتی این بازارچه‌ها سیمان، سیب درختی، کاشی و سرامیک است. البته شکی نیست که ظرفیت بسیار زیادی در توسعه بازارچه‌های مرزی مشترک میان ایران و پاکستان به لحاظ کمیت و کیفیت وجود دارد و امید است از سال آتی تعداد این بازارچه‌ها با همکاری کشور پاکستان افزایش یابد.
ظرفیت‌های دریایی
در حوزه دریایی نیز ذخایر غنی آبزیان، صنایع کشتی‌سازی و کشتی های مدرن صید و صیادی و اراضی مستعد پرورش میگو از دیگر از این ظرفیت‌ها است که زمینه‌های همکاری مناسبی را با بلوچستان پاکستان فراهم میکند.
میتوان دو بندر گوادر و چابهار را به عنوان بنادر مکمل و بخش مهمی از یک پروژه کلان به شمار آورد که توسعه مکمل و همزمان آن ها موجب تقویت نقششان در مسیر ترانزیتی شرق به غرب و کریدور شمال-جنوب میشود که میتواند برای هر دو طرف ایران و پاکستان سودمند باشد چرا که به این ترتیب از طریق اقیانوس هند به فلات ایران و سپس به اوراسیا و اروپا متصل می‌شوند
وجود مناطق آزاد تجاری صنعتی چابهار در جنوب سیستان و بلوچستان با امتیازات ویژه برای سرمایه گذاری های تولیدی و خدماتی امکان پهلوگیری کشتی‌هایی با ظرفیت بالا و راهیابی به آبهای آزاد با نوار ساحلی ۴۰۰ کیلومتری در دریای عمان از جمله ظرفیت های بالای استان است.
هم چنین میتوان دو بندر گوادر و چابهار را به عنوان بنادر مکمل و بخش مهمی از یک پروژه کلان به شمار آورد که توسعه مکمل و همزمان آن ها موجب تقویت نقششان در مسیر ترانزیتی شرق به غرب و کریدور شمال-جنوب میشود که میتواند برای هر دو طرف ایران و پاکستان سودمند باشد چرا که به این ترتیب از طریق اقیانوس هند به فلات ایران و سپس به اوراسیا و اروپا متصل میشود.
توسعه خطوط ریلی
گسترش خطوط ریلی سیستان و بلوچستان به دلیل استقرار در در مسیر کریدور شرق به غرب بسیار مهم است .موقعیت این استان در کریدور ریلی استراتژیک (ایران- ترکیه- پاکستان) امتیاز خاصی است که می تواند زمینه های همکاری با کشورهای همسایه را فراهم کند.
این خط آهن با توجه با پیوند آن با خطوط آهن کشورهای اروپایی طرحی بسیار مهم در عرصه اقتصادی هر سه کشور به شمار می‌رود و به گسترش پیوندهای اقتصادی و دیپلماتیک بین پایتخت‌های این سه کشور کمک خواهد کرد.
تجار و بازرگانان هر سه کشور می‌توانند با استفاده از این خط آهن که در حال حاضر فقط برای مقاصد حمل و نقل کالا استفاده می شود سطح تبادلات تجاری خود را وسعت بخشند .
بدیهی است که با راه‌اندازی این مسیر ریلی تولیدکنندگان و بازرگانان ترکیه به بازار یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفری چین دسترسی می یابند و چین میتواند از راه خشکی کالاهای خود را به بازارهای اروپا ارسال کند. ایران و پاکستان و دیگر کشورهای منطقه نیز میتواند از طریق این خط آهن کالاهای خود را بدون پرداخت عوارض به چین صادر کنند.
نتیجه
قطع به یقین با توجه به اشتراکات فرهنگی و مذهبی ایران و پاکستان و مرزهای گسترده مشترک دو کشور و همچنین ظرفیت های عظیم تهران و اسلام آباد در حوزه های مختلف همکاری، دو طرف باید مساعی بیشتری در این زمینه به عمل آوردند و ایران با فعال کردن دیپلماسی اقتصادی خود میتواند سهم خو را در این میان ایفا کند و با بهره گیری از موقعیت خاص ژئوپلیتیک خود پلی برای ترانزیت کالاهای پاکستانی به آسیای میانه و سایر نقاط از طریق کریدورهای مشترک شود.
همچنین پاکستان با جمعیت بالغ بر ۲۲۰ میلیون تن میتواند بازاری بزرگ و سومند برای ایران باشد تا نیازهای این کشور که با کمبود شدید منابع انرژی برق و گاز دست و پنجه نرم میکند را تامین کند تا بدین وسیله گامی مثبت در مسیر ارزآوری بیشتر و خلاصی از تنگناهای اقتصادی بردارد.
همچنین دولت لازم است راه را برای ورود بخش خصوصی به پاکستان برای توسعه صادرات هموار کند و از طریق گشایش مسایل بانکی و پولی و حمایت های مالی از فعالین اقتصادی در این مسیر گام بردارد تا این بازار بزرگ و پرسود نصیب رقبای ایران در منطقه نشود.
نظر شما