تهمینه غمخوار؛ بازار: روابط ایران و عراق در ابعاد امنیتی، سیاسی و منطقه ای به هم تنیده شده است در حالی که روابط اقتصادی و تجاری از جمله زمینه هایی است که دو کشور همسایه را به هم نزدیکتر می کند. عراق پس از سرنگونی صدام حسین، با حمله آمریکا در سال ۲۰۰۳ به مهمترین شریک تجاری ایران تبدیل شد؛ به طوری که از آن زمان به بعد حجم مبادلات تجاری سالانه ایران و عراق بشکل قابل توجهی افزایش یافت.
در حقیقت، پس از یک دوره طولانی ناامنی، عراق به دلیل کاهش نسبی عملیات تروریستی وارد مرحله جدیدی شد. جنگ‌های فراوان، آسیب شدید زیرساخت‌ها، زوال صنایع سنتی و تحریم‌های بین‌المللی و مهاجرت طیف وسیعی از فعالان اقتصادی صاحب اثر، از جمله مسائلی بود که این کشور طی سالهای گذشته آنها را تجربه نموده است؛ اما، روابط تجاری این کشور در سال های اخیر به بهبود قابل توجهی دست یافته است.
آمارهای اقتصادی نشان می دهد که صادرات ایران به عراق، طی ده سال به طور مداوم افزایش یافته است. بر اساس گزارشهای منتشر شده، صادرات غیرنفتی ایران به عراق در سال ۲۰۰۸ حدود ۲/۸ میلیارد دلار گزارش شد، در حالی که در سال ۲۰۱۹ به حدود ۹ میلیارد دلار رسید.
هم اکنون نیز، پیش‌بینی ها نشان می دهد که ارزش تجارت دوجانبه در سال جاری به بیش از ۱۰ میلیارد دلار و حتی ۱۴ میلیارد دلار هم برسد؛ در حالی که در دو دولت سابق ایران و عراق، گسترش و تعمیق روابط تا سقف ۲۰ میلیارد دلار نیز مطرح شده بود و البته هنوز محقق نشده است.
با این حال، باید این نکته را مدنظر قرار داد که روابط دو کشور، استراتژیک است و اقتصاد، امنیت، تهدیدها و فرصت‌های دو کشور کاملاً به هم پیوسته و از طرفی، روابط عراق بر مسائل اقتصادی متمرکز بوده است.
در همین راستا خبرنگار بازار گفتگویی با «حسین کنعانی مقدم»، کارشناس اقتصاد سیاسی، سیاست خارجی و مسائل بین الملل در رابطه با روابط ایران و عراق ترتیب داده که در ادامه می خوانیم:
* وضعیت کنونی می‌تواند فرصتی برای ایران فراهم کند تا موقعیت خود را در عراق بازتعریف کند و از یک بازیگر صرفاً قوی منطقه‌ای به یک متحد اقتصادی قوی نیز تبدیل شود. از طرفی افکار عمومی عراق تحت الشعاع درخواست‌هایی برای اصلاحات و پایان دادن به فساد قرار دارد. نظر شما در این خصوص چیست؟
هم اکنون عراق در حال گذر از بحرانهای داخلی قرار دارد؛ در حالی که پس از این انتخابات و تعیین نخست وزیر و شکل گیری پارلمان، به نظر می رسد رقابتهایی که در درون حاکمیت وجود دارد، با باز تعریفی جدید از رقابت و تقسیم قدرت در همچنان ادامه دارد. این موضوع می تواند فرصتی را برای جمهوری اسلامی ایران فراهم کند تا روابط خود را در تمامی زمینه ها با عراق با وجود تمامی بازیگران در این کشور و با حفظ اصول عدم مداخله در امور داخلی عراق گسترش دهد.
به نظر می رسد مهمترین محور در زمینه توسعه روابط دو کشور، مسائل اقتصادی و از طریقی دیگر کمک به امنیت عراق در مقابله با تروریسم است. بر همین اساس، هم عراق به این مسئله نیاز دارد و هم ایران توانایی کمک به این کشور را دارد و می تواند بر این اساس، تعمیق روابط خود را افزایش دهد.
مسئله دیگری که قابل طرح می باشد این است که با توجه به وجود عتبات عالیات در این کشور و پذیرش زائران ایرانی در عراق، این موضوع هم می تواند به اقتصاد عراق کمک کند در حالی که البته امنیت زائران ایرانی برای جمهوری اسلامی ایران اهمیت دارد و توجه خاصی به این مسئله معطوف شده است.
*در حال حاضر در ایران مانند ترکیه و سایر کشورهای همسایه از دسترسی گسترده ای به اقتصاد مصرف کننده عراق برخوردار است. راز ماندگاری جمهوری اسلامی در بازار عراق چیست؟
بازار ترکیه و ایران دو رقیب جدی در داخل عراق در نظر گرفته می شوند. با توجه به اینکه، پیوستگی و وابستگی عراق به اقتصاد ایران بیشتر از ترکیه بوده و این کشور دارای مرزهای زمینی و دریایی با ایران است، ثباتی را در مبادلات تجاری خود ایجاد کرده در حالی که از طرفی تمایل بازرگانان عراقی نیز به انجام مراودات تجاری و مبادله کالا با ایران، به لحاظ ارزانی و هزینه کم ترانزیت و حمل و نقل به داخل عراق بیشتر است، زیرا ایران می تواند در یک زمان واحد، هم به شمال، هم مرکز و همچنین جنوب عراق دسترسی داشته باشد.
از طرفی، روابط دو کشور در حوزه انرژی از جمله انتقال برق، گاز و همچنین تکنولوژی یکی از رازهای تحکیم روابط ایران و عراق است. عراق از این موضوع آگاه است که با توجه به بحرانهای اقتصادی خود، بدون روابط با ایران در ابعاد مختلف نمی تواند با ثبات و با دوام باشد در حالی که از طرفی ترکیه، یک کشور ناامن و نامطمئن برای عراق در نظر گرفته می شود. با توجه به مداخلات ترکیه در این کشور و کمک به گروههای تروریستی در شمال عراق و سوریه؛ ایران یک همسایه امن برای عراق در نظر گرفته می شود.
بر همین اساس می توان گفت که ثباتی که ایران در سیاستهای اقتصادی خود در رابطه با عراق ایجاد کرده است، نیز می تواند یکی از رازهای ماندگاری ایران در عراق باشد. اگر چه، آسیب پذیری این اقتصاد بستگی به میزان همبستگی و وابستگی دو کشور در زمینه مسائل استراتژیک نیز دارد.
* برخی از کارشناسان معتقدند که عراق یکی از مهمترین اهداف اقتصادی ایران است. این کشور برای ایران امنیت اقتصادی بی‌بدیل دارد و مشکلات اقتصادی جمهوری اسلامی با عراق حل نمی‌شود، مگر اینکه عراق و ایران یک اقتصاد ممزوج داشته باشند، زیرا اقتصاد یک طرفه چالش امنیتی ایجاد می‌کند. نظر شما در این باره چیست؟
به هر حال عراق یکی از اهداف مهم اقتصادی ایران است که امنیت آن برای بازرگانان و تجار ایرانی اهمیت دارد. البته، مشکلاتی میان دو کشور در زمینه مسائل اقتصادی وجود دارد که پرونده هرکدام نیازمند تشکیل یک کارگروه خاص تجاری است. اما بخشی از مسیری که برای تجارت ایران و عراق گشوده شده است، به رقابتی بودن بازار برمی گردد؛ یعنی هم عراقی ها و هم تجار ایرانی از این مسئله آگاهند که رقبایی چون ترکیه و چین در بازار عراق در حال فعالیت هستند و از این قدرت و توانایی برخوردارند تا بازار ایران در عراق را تسخیر کنند.
البته به خاطر چالشها و مسائل امنیتی در عراق، تا حدی کار بازرگانان ترک، چینی و حتی اروپاییها با مشکلاتی مواجه است؛ در حالی که تجار ایرانی از امنیت بیشتری در این کشور برخوردارند. بنابراین، این امنیت تا حدی ثبات و مزیت را در کار بازرگانان ایرانی در آن کشور ایجاد می کند و موجب افزایش تبادلات تجاری میان طرفین می شود.
* عراق، اکنون عراق دهه ۷۰ نیست. این کشور نیاز دارد که نیازمندی‌هایش تامین شود و استان‌های مرزی ایران نیز باید این نیاز را تامین کنند. چه راهکارهایی در جهت توسعه مناسبات دوجانبه میان دو کشور وجود دارد؟
ما می دانیم که بخشی از تبادلات تجاری عراق با ایران، مربوط به بحث برق بوده است. در همین راستا، کشورهایی نظیر امریکا، عربستان و برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس در جهت کاهش روابط تجاری ایران و عراق، یک خط انتقال برق را با قیمت ارزان تر ایجاد کردند تا وابستگی برق از ایران را کاهش دهند؛ در حالی که از نظر اقتصادی، عراق همواره وابسته به برق صادراتی ایران بوده است.
از سوی دیگر، طرحهای بزرگی در رابطه با انتقال نفت و گاز توسط این کشورها از جمله صحرای عقبه و کشورهای منطقه خصوصا اردن صورت گرفته که می تواند وابستگی عراق به انرژی ایران را کاهش داده و موجب حذف احتمالی ایران از بازار انرژی عراق شود.
اما در دراز مدت، اگر عراق که نیازمند برق است، بتواند با قیمت ارزانتر و تسهیل در انتقال انرژی با ایران به توافقات بلند مدت برسد، در این صورت سعی می کند تا هر دو مسیر را حفظ کند یعنی هم از برق ایران بهره مند شده و هم با کشورهای دیگر توافقاتی داشته باشد که اگر یکی از این مسیرها با مشکلات سیاسی و امنیتی مواجه شد، این کشور دچار مشکلات حاد نشود.
نظر شما