تأکید رهبر انقلاب بر گسترش خطوط ریلی کشور؛ لزوم تکمیل کریدور شمال–جنوب

بازار؛ گروه بین الملل: صنعت ترانزیت امروزه به یکی از نمودهای توسعه پایدار در اقتصاد جهانی به حساب آمده و کشورها با در نظر گرفتن شرایط ژئوپولیتیک خود، سعی بهره برداری از مواهب حاصل از آن در راستای توسعه این صنعت بسیار مهم و استراتژیک هستند. از کشورهایی مانند مغولستان با استپ های گسترده خود گرفته تا منظقه سیبری و حتی کشور کوچکی چون لهستان که هاب بار شرق اروپا به حساب می آید، همگی در پی توسعه ترانزیت خود به ویژه در بخش ریلی هستند.

درآمد پایدار و همبستگی اقتصادی حاصل از ترانزیت

علاوه بر نقش ترانزیت در توسعه پایدار، این صنعت امروز به یکی از مفاهیم استراتژیک در درآمدزایی جهانی و منطقه ای دولت ها تبدیل شده است. راه اندازی یک مسیر ترانزیتی می تواند بر خلاف خام فروشی در بخش هایی چون نفت و معادن، برای یک عمر درآمدی ملی برای یک کشور ایجاد کرده و از سوی دیگر، منجر به ایجاد همبستگی و وابستگی متقابل در اقتصاد خارجی آن کشور و همسایگان شود.

در حقیقت، زمانی که یک کشور به عنوان هاب و یا قطعه ای از یک مسیر مشترک با کشورهای همسایه خود مطرح میشود، بدیهی است که افزایش درآمد ترانزیتی آن کشور برای دیگر همسایگان نیز مهم خواهد بود و هر قدر کشوری مانند ایران در مسیر کریدور ریلی اسلام آباد – تهران – استانبول درآمد بیشتری داشته باشد، بدیهی است که دو کشور دیگر یعنی ترکیه و پاکستان نیز در این افزایش درآمد سهیم هستند.

از سوی دیگر، درآمد هر یک از کشورهای مسیر یک کریدور منطقه ای و یا مسیر جهانی، نیازمند تامین امنیت دسته جمعی همه یک کشورهای مسیر بوده و بدیهی است در صورت بروز جنگ خارجی یا نا آرامی داخلی در هر یک از آن کشورها، مسیر کریدور تجاری آن نیز در عمل مسدود خواهد شد و این به معنای درآمد صفر ترانزیتی برای همه کشورهای مسیر است. پس در چنین فرضیه ای، باید دانست که درآمد دسته جمعی مشروط به تامین امنیت دسته جمعی همسایگان و شرکای یک کریدور تجاری با یکدیگر خواهد بود.

تاکید رهبر انقلاب بر بهره برداری از ظرفیت ترانزیتی کشور

حضرت آیت الله خامنه ای، رهبر معظم انقلاب مکررا بر توسعه ترانزیت به ویژه ترانزیت ریلی کشور تأکید کرده اند. رهبر انقلاب بار دیگر در سخنرانی ۱۱ آبان ماه خود بر این مهم تاکید کرده و همزمان، از کم کاری دولت های قبلی در توسعه ترانزیت کشور انتقاد کردند.

این کم کاری در حالی صورت می پذیرد که طی سال های اخیر و پس از شکل گیری تحریم های گسترده علیه جمهوری اسلامی ایران، تاکید معظم له همواره بر لزوم فاصله گرفتن اقتصاد کشور از فروش نفت و حرکت به سمت غیر نفتی سازی چرخه درآمد ملی ایران بوده تا از این طریق بتوان علاوه بر تامین هزینه های مورد نیاز روزمره کشور، به بهبود زیرساخت های لازم برای توسعه صنایع مهمی چون ترانزیت پرداخت.

لزوم اولویت بندی صحیح پروژه های ریلی در مسیر توسعه ترانزیت

آنچه مهم است، در هر صنعت می بایست مدیران ارشد با اولویت بندی در توسعه پروژه های زیرساختی، نسبت اهمیت آنها را مشخص نموده و از این طریق، پیگیری و تکمیل آنها را در دستور کار خود قرار دهند. به عنوان مثال، در حال حاضر، بزرگترین پروژه های مهم زیر ساختی در بخش ریلی عبارتند از: راه آهن رشت - آستارا به عنوان حلقه مفقوده شاخه غربی کریدور شمال – جنوب و راه آهن چابهار – زاهدان به عنوان رقیب اصلی کریدور CPEC (کریدور مشترک چین و پاکستان).

ذکر این نکته بسیار مهم است که اگرچه ساخت و توسعه خطوط ریلی مسافری در هر کشوری در زمره تلاش دولت ها برای افزایش میزان رفاه شهروندان تلقی می شود، اما ماهیت راه آهن ایران و شبکه ریلی ایران «بار محور» است و نه «مسافر محور». به این معنا که بر خلاف کشورهای اروپایی، آنچه برای راه آهن ایران به واسط درآمد آن اهمیت دارد، حمل و نقل بار بوده و ساخت مسیرهای ریلی که تنها کاربرد مسافری داشته و به چشمه های بار متصل نیستند، در اولویت های بعد از مسیرهای باری قرار دارند.

لذا به لحاظ منطقی، ساخت دو مسیر مذکور که هر دو از شریان های حیاتی کریدور شمال – جنوب به حساب می آیند، بسیار حائز اهمیت تر از راه اندازی مسیرهای ریلی مسافری همچون کربلا – شلمچه و یا ساخت مسیر مسافری در استان لرستان است که در دولت قبل انجام شد.

در محاسبه سود و زیان مسیرهای ترانزیتی نیز باید به این نکته توجه داشت که راه اندازی مسیرهای مسافری ریلی زمانی که ترانسشیپمنت و تغییر مُد حمل (مثلا از جاده به ریل) رخ دهد، عوامل دیگری چون هزینه ترانسشیپمنت و تجهیزات مورد نیاز برای این کار را به میان می کشد که آنگاه باید دید که علیرغم چنین هزینه هایی، آیا باز هم اصرار به راه اندازی مسیر ترانزیتی در نقطه ای مانند شلمچه – بصره که دارای گسستگی در اروند رود است، باز هم مقرون به صرفه خواهد بود یا تنها جنبه تبلیغاتی آن برای ما اهمیت دارد؟

لزوم استفاده از فرصت ترانزیت با روسیه و آسیای میانه

جنگ اوکراین فرصتی بی بدیل برای توسعه صنعت ترانزیت ایران به وجود آورده که عبور از آن به هیچ وجه منطقی و جایز نیست.

در حال حاضر، تشدید تحریم های اقتصادی شکل گرفته علیه روسیه منجر شده تا موضوع کریدور شمال – جنوب و تکمیل آن پس از نزدیک به سه دهه مورد توجه طرف روسی قرار گرفته و از آمادگی گسترده خود برای مشارکت در ساخت آن با طرف های ایرانی خبر دهد.

باید توجه داشت که تکمیل این کریدور در حال حاضر بیش از هر مقطع زمانی دیگری حائز اهمیت بوده و باید تمامی تمرکز مسئولین بخش ریلی کشور و شرکت ساخت و توسعه زیربناهای ایران بر تکمیل آن باشد. دلیل این امر نیز واضح است؛ تنها راه دستیابی مطمئن و امن روسیه به آب های گرم و تجارت جهانی با شرکای خود مسیر ایران و خلیج فارس و دریای عمان بوده و هیچ راه دیگری در برابر این کشور قرار ندارد.

این فرصت را باید با این دید نگریست که روسیه به احتمال زیاد در سال جاری میلادی به نخستین صادر کننده غلات و گندم جهان تبدیل خواهد شد و در بسیاری از صنایع دیگر استراتژیک مانند صادرات کود و موارد شیمیایی، سموم کشاورزی، مواد اولیه دارویی، تجهیزات نظامی (به شرکای خود مانند هند) و .... وضعیت به همین شکل است.

یعنی ایجاد و توسعه مسیر ترانزیتی امن برای مبادله کالا میان روسیه و جنوب آسیا و البته منطقه خاورمیانه از نان شب واجب تر بوده و مجالی برای فکر کردن به تکمیل و ساخت مسیرهای دیگر وجود ندارد. این در حالیست که در صورت راه اندازی هر دو شاخه غربی و شرقی کریدور شمال – جنوب، تنها کافی است پتانسیل بار ترانزیتی آن را محسابه نماییم تا متوجه اهمیت این کریدور حساس شویم.

الان یا هیچ وقت!

علیرغم فرصت موجود در کریدور شمال – جنوب باید به این نکته توجه داشت که چنین فرصت هایی با توجه به پویا بودن موضوع ژئوپلیتیک، ممکن است مقطعی برای کشوری ایجاد شوند و پس از مدتی با تغییرات جدید در نظم بین الملل، اهمیت خود را از دست بدهند.

به عنوان مثال، کافی است این سوال را از خود بپرسیم که آیا در صورت اتمام جنگ اوکراین و پایان یافتن تحریم های شکل گرفته علیه روسیه، باز هم طرف روسی اینقدر مشتاق به سرمایه گذاری و ساخت کریدور شمال – جنوب خواهد بود؟ آیا اهمیت این کریدور حتی پس از جنگ هم به همین میزان برای مسکو حفظ خواهد شد؟ پاسخ به این سوال مشخص است: خیر!

پس آنچه باید در حال حاضر به آن اهمیت داد، تمرکز کامل بر تکمیل و ساخت کریدور شمال – جنوب آن هم درست تا زمانی است که جنگ در اوکراین ادامه داشته و اهمیت این کریدور نیز تبعا برای طرف روس حفظ شود.

اما اگر این کریدور تا این بازه زمانی تکمیل و راه اندازی شد، دیگر پس از جنگ نیز به عنوان مسیر امن، اصلی و شریان قطع نشدنی ترانزیت میان روسیه و جنوب و غرب آسیا مطرح بوده و درآمد سرشار حاصل از بار آن قطع نخواهد شد.

در نتیجه، آنچه مقام معظم رهبری در مساله اهمیت ترانزیت و توسعه آن به عنوان درآمدی پایدار برای کشور مد نظر دارند نیز محقق شده و شهرهای موجود بر سر راه مسیر این کریدور مانند چابهار و دیگر شهرهای استان سیستان و بلوچستان، با چنان رونق اقتصادی چشمگیری مواجه خواهند شد که هیچ دولتی در هیچ مقطعی قادر به ایجاد چنین رونقی برای این شهرها نخواهد بود!