استراتژی اوراسیایی ایران تحت تاثیر بحران اوکراین| قدرت بازی اتصال به اروپا

بازار؛ گروه بین الملل: ایران از زمان جنگ ۲۰۲۰ بین همسایگان قفقاز جنوبی، جمهوری آذربایجان و ارمنستان، از نقش تجارت بین‌المللی و اتصال حمل‌ و نقل به عنوان بردار قدرت منطقه‌ای در اوراسیا آگاه شده است. پیروزی جمهوری آذربایجان به عنوان یک غنیمت جنگی از پیمان آتش بس با میانجیگری روسیه، مباحث ایجاد کریدور زنگزور که البته قبلا برای آن برنامه ریزی شده بود را مطرح کرد و برای این کشور به ارمغان آورد.

در صورت تحقق، این کریدور اهرم تهران بر باکو با حذف اتکای باکو به عبور از خاک ایران برای رسیدن به نخجوان کم رنگ خواهد شد. همچنین جمهوری آذربایجان را برای اولین بار از طریق مرز نخجوان و ترکیه مستقیماً از طریق زمینی به متحد خود یعنی ترکیه متصل می کند.

 اگر باکو تصمیم به اتخاذ سیاست‌های ضدایرانی اتخاذ کند، جمهوری آذربایجان این ارتباط تقویت‌شده را به عنوان تضمین حمایت ترکیه یا حتی اسرائیل تفسیر می‌کند و در این صورت تهران استنباط می کند که ممکن است مرز ایران و ارمنستان را که در زیر و موازی کریدور زنگزور قرار دارد، مسدود کند.

یکی از تاکتیک‌های ایران برای وادار کردن جمهوری آذربایجان به جدی گرفتن تصورات تهدیدآمیز خود از کریدور زنگزور، مقابله با ردپای ارتباطی این کشور از طریق ترویج یک مسیر دیگر اوراسیا است که باکو را حذف می‌کند. در این میان، کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی خلیج فارس_دریای سیاه مطرح می شود که از بنادر خلیج‌فارس ایران از طریق ارمنستان به گرجستان امتداد یافته، سپس از دریای سیاه به بلغارستان و به یونان می‌رود تا به اروپای وسیع‌تر دسترسی پیدا کند.

حال، تلاش کنونی غرب برای مجازات روسیه به دلیل حمله به اوکراین ممکن است برای دوام و برخورداری چشم‌انداز مثبت این کریدور مثمر ثمر باشد. به منظور تنبیه روسیه به دلیل حمله به اوکراین، ایالات متحده و اتحادیه اروپا با عجله به دنبال راهبردهای بلندمدت منسجمی برای کاهش نوسانات ژئواکونومیک روسیه در اوراسیا هستند. این راهبردها شامل تعامل اخیر آمریکا با قطر برای کمک به دور کردن اروپا از اتکای آن به گاز روسیه است.

کریدور حمل و نقل خلیج فارس_دریای سیاه با اعطای مسیری غیر روسی به سمت بازارهای جهانی به قفقاز جنوبی شوروی سابق، این هدف غربی را پیش می برد. علاوه بر این، اگر ایران و غرب بر موانع باقی مانده در مذاکرات خود برای بازگرداندن برجام غلبه کنند، تحریم‌های آمریکا علیه ایران برداشته شده و این امر جذابیت این کریدور بین المللی برای غرب به منظور مقابله با روسیه بیشتر خواهد کرد.

لغو تحریم‌ها نه تنها سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای ساخت کریدور ترانزیتی  خلیج فارس_دریای سیاه را آسان‌تر می‌کند، بلکه امکان استفاده اروپا از این کریدور را برای واردات نفت ایران به جای واردات نفت روسیه افزایش می‌دهد. اتحادیه اروپا از دیرباز نقش ایران را در تامین انرژی خود برای این منظور ایفا کرده، اما خواسته‌های آن تاکنون مانع شده است.

برخی از کارشناسان معتقدند که چنین علاقه غربی ها به توسعه این کریدور همچنین می تواند موجب سودمندی این پروژه برای ایران شود تا جمهوری اسلامی بتواند از تلاش های جمهوری آذربایجان در جهت تغییر شکل قفقاز جنوبی به گونه ای که ایران را به حاشیه رانده شود و باکو، تشویق به گنجاندن تهران در طرح های اتصال خود شود، جلوگیری کند.

اهرم روسیه برای ایران

ایران، روسیه را به عنوان بخشی حیاتی از تعادل اوراسیا، به رسمیت می شناسد؛ همانطور که در دکترین جدید «نگاه به شرق» مدون شده است. این امر مستلزم بهبود موقعیت چانه زنی جمهوری اسلامی با مسکو است که به باور برخی از تحلیلگران، روسیه اغلب از منافع ایران به عنوان وثیقه برای استراتژی های خود استفاده می کند.

این پویایی اخیراً زمانی مشاهده شد که روسیه تلاش کرد مذاکرات ایران را برای بازگرداندن برجام که تحریم‌های آمریکا علیه ایران را لغو می‌کند، به رهایی خود از تحریم‌های غرب گره بزند. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، در ماه مارس، با استفاده از موقعیت روسیه به عنوان یکی از امضاکنندگان کلیدی برجام، از آمریکا خواست تا تضمین کند که برجام شامل تضمین هایی برای معافیت تجارت روسیه و ایران از تحریم ها می شود.

واضح بود که روسیه در تلاش است تا از برجام برای بی‌حرکت کردن کمپین تحریم‌های غرب متمرکز بر اوکراین علیه مسکو استفاده کند. در واقع، مسکو در تلاش بوده تا تبلیغات غرب پس از حمله به اوکراین را دور بزند.

با انجام این کار، روسیه ممکن است از ایران برای دور زدن تحریم‌های غرب و صادرات مجدد کالاهای تحریم‌شده تحت پوشش بهره‌برداری از منافع اقتصادی از برجام استفاده کند؛ منفعتی که برای ایران مقرر شده، اما برای سایر طرف‌های توافق مد نظر نیست.

متعاقباً، امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران به صراحت اعلام کرد که مذاکرات برجام به اوکراین مربوط نخواهد شد، در حالی که لاوروف مدعی شد که روسیه تضمین‌هایی را از آمریکا دریافت کرده است که به عنوان خروجی از مواضع بازدارنده روسیه برجام است.

 اهرم ایران در عقب نشینی روسیه ناشی از بحران اوکراین و افزایش خطر انزوای بین المللی است که برای مسکو ایجاد می کند. طرح برجام لاوروف متکی به رضایت تهران بود که شاید ریشه در اهمیت سیاست نگاه به شرق برای روسیه داشته باشد.

با این حال، رد قاطعانه امیرعبداللهیان، هیچ گزینه معقول دیگری برای روسیه باقی نگذاشت، جز اینکه از تلقی شدن به عنوان یک خراب کننده برجام اجتناب کند، زیرا این امر پل های دیپلماتیک زیادی را می سوزاند. تحت فشار در مورد اوکراین، مسکو بیش از هر زمان دیگری به این پل ها نیاز دارد.

علاوه بر این، بحران اوکراین همچنین به ایران کمک می‌کند تا با اهمیت دادن تهران به تلاش‌های مسکو برای مقابله با استراتژی‌های غرب برای اعمال مجازات‌ها در مورد جنگ، جایگاه خود را در دیدگاه روسیه بهبود بخشد. به عبارت دیگر، روسیه شاخه‌های اوراسیا را به سوی کشورهایی گسترش می‌دهد که با وجود همسویی سنتی با منافع قدرت‌های بزرگ ایالات متحده، سیاست روسیه در اوکراین را به‌عنوان یک تخطی که ضامن یک ضربه بین‌المللی جمعی است، مانند واشنگتن و بروکسل تلقی نمی‌کنند.

همانطور که ذکر شد، اتحادیه اروپا می تواند برای تنوع بخشیدن به واردات انرژی اروپا از روسیه به ایران متوسل شود. غرب با توجه به وضعیت اوکراین بیش از هر زمان دیگری این آرزو را دارد و لغو تحریم‌ها علیه ایران از طریق بازگشت برجام قطعاً کارها را تسریع می‌کند.

در چنین شرایطی، روسیه دلایلی دارد که در ازای محدود کردن مقدار نفت و گازی که برای اروپا تعیین می کند، امتیازاتی را به ایران ارائه دهد. ایران می تواند چنین امتیازاتی را از روسیه در حالی که به طور سنتی فاقد اهرمی برای تغییر است، مطالبه کند.

جمهوری اسلامی، همچنین می‌تواند به چانه زنی و مذاکره با روسیه بپردازد تا مانع تعامل ایران با مناطق اوراسیا در حالی که روسیه هژمون مسلط در آن‌ها مانند آسیای مرکزی است، نشود.

اوراسیا در کانون

در صورتی که برجام بازگردانده شود، ایران می‌تواند انتظار احیای سهم خود از سوی غرب را داشته باشد. حتی، تهران شاید بتواند فرصتی را برای تقویت اتحادهای استراتژیک و نظامی خود در خاورمیانه از طریق پیوندهای اقتصادی بیشتر بین متحدانش پیش بینی کند؛ طرح هایی که از مدت ها قبل توسط تهران مطرح شده بود.

با این حال، ایران در اوراسیا فرصت‌هایی برای گسترش نفوذ خود به سوی افق‌های جدید دارد و خود را در قلب گذارهای بلندمدت اقتصادی و سیاسی قرار می‌دهد. از آنجایی که ایالات متحده و اتحادیه اروپا در حال تقلا برای گزینه های مناسب برای فشار بر روسیه هستند، بحران اوکراین ممکن است برای تهران در تنظیم دقیق استراتژی در حال تحول خود در این سرزمین وسیع و غنی از منابع مفید باشد.