خبرگزاری بازار- درست در همان روزهایی که اخبار تلخ و دردناکی از گوشه و کنار کشور به گوش می‌رسد، مسئولان آبی کشور، راوی خبری خوش از شمال غربی ترین استان کشور هستند. «تراز آبی دریاچه ارومیه به بهترین وضعیت طی ۱۰ سال گذشته رسیده است». دریاچه ای که همین چند سال پیش برخی از کارشناسان محیط زیستی کشور مرگ را او نزدیک می‌خواندند و برخی دیگر حتی از خشکاندن سریع آن برای کاهش مخاطرات زیست محیطی سخن می‌گفتند، حالا در مسیر احیا قرار گرفته است. آنگونه که کیاست امیریان مدیرکل حوضه آبریز ارومیه و خزر به بازار می‌گوید: تراز آبی دریاچه در پایان فروردین حدود ۱۲۷۱.۷۴ سانتی متر بوده است. برای درک بهتر این عدد باید بدانید که در این تراز آبی، حجم آب دریاچه معادل ۴ میلیارد و ۸۰۰ میلیون مترمکعب بوده و سطحی حدود ۳۱۳۰ کیلومترمربع را اشغال کرده است.
هرچند که هدایت فهمی‌کارشناس سابق منابع آب وزارت نیرو مهم ترین منشا بهبود وضعیت تراز آبی دریاچه ارومیه را ریزش‌های جوی و نه مدیریت می‌داند اما امیریان اقدامات انجام شده در مدیریت منابع آب این دریاچه را هم تاثیر گذار می‌داند. به گفته او، اقداماتی همچون لایروبی رودخانه‌ها، جلوگیری از برداشت‌ها در فصل‌های غیر زراعی، ساخت سر دهانه برای آبگیری و کاهش ۳۲ درصدی مصرف آب در بخش کشاورزی و هدایت مناسب روان آب‌ها بهتر به سمت دریاچه موجب شده که تراز آبی دریاچه به بالاترین سطح در پایان فروردین طی یک دهه اخیر برسد. به گفته او، اگر این اقدامات انجام نشده بود بر اساس روند قبلی تراز دریاچه ۲ متر کمتر بود.
او همچنین در توضیح ادعای خود به وضعیت بارندگی‌ها در سال آبی امسال اشاره کرد و گفت: تا پایان فروردین حدود ۲۹۲ میلی متر بارندگی را داشتیم که در مقایسه با ۴۲۵ میلی متر بارندگی پارسال حدود ۳۱ درصد کاهش را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر بهبود تراز آبی دریاچه را نمی‌توان تنها پای بارندگی‌ها گذاشت چرا که اگر اینطور بود امسال باید تراز آبی کمتری داشتیم. به گفته او، اقدامات انجام شده اثر بخشی بارش‌ها را بیشتر کرده است.
البته آنگونه که آمار نشان می‌دهد وضعیت بارندگی‌ها درحوضه ارومیه تا پایان فروردین نسبت به بلند مدت ۲۶ درصد و نسبت به ۱۱ سال گذشته ۷ درصد افزایش یافته است.
تراز آبی دریاچه در پایان فروردین حدود ۱۲۷۱.۷۴ سانتی متر بوده است. برای درک بهتر این عدد باید بدانید که در این تراز آبی، حجم آب دریاچه معادل ۴ میلیارد و ۸۰۰ میلیون مترمکعب بوده و سطحی حدود ۳۱۳۰ کیلومترمربع را اشغال کرده است.
ثبیت آب دریاچه ارومیه از سال ۹۴
سال ۹۱-۹۲ بود که اخبار نگران کننده ای از وضعیت دریاچه ارومیه روی خروجی رسانه‌ها قرار می‌گرفت. همان روزها بود که بسیاری از کارشناسان محیط زیست از مرگ بزرگترین دریاچه کشور سخن می‌گفتند و نسبت به وقوع طوفان نمکی که کل کشور را فرا خواهد گرفت، هشدار می‌دادند.
فروردین سال ۹۳ پروفسور کردوانی که پدر علم کویر شناسی ایران لقب گرفته بود، در اظهار نظری جنجال برانگیز گفت که «دریاچه ی ارومیه در حال حاضر از لحاظ اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و سیاسی باید خشک بشود و تبدیل به یک پارک گیاهی و حیوانی زیبا شود».وضعیت نگران کننده بزرگترین دریاچه آب شور جهان حتی بازیگران‌هالیوودی را وادار به واکنش کرد. دی‌کاپریو، هنرپیشه‌هالیوودی و برنده اسکار ۲۰۱۶ در صفحه اینستاگرام رسمی‌خود عکسی از کشتی به گل نشسته در بخش خشک شده دریاچه ارومیه را منتشر کرده و زیر آن به نقل از پایگاه جهانی هواشناسی، نوشت: «یک کشتی مخروبه در دریاچه خشک شده ارومیه در شمال غربی ایران. این بزرگترین دریاچه نمک در خاورمیانه است، اما در حال حاضر فقط پنج درصد از آب آن باقی مانده».
به دنبال این نگرانی‌ها بود که طرح احیای دریاچه ارومیه از سال ۹۳ کلید خورد. امیریان می‌گوید از سال ۹۴ به بعد تراز آبی دریاچه تثبیت شده و روند کاهشی متوقف و طی ۲ سال گذشته شاهد روند افزایشی در تراز آبی هستیم.
رفتار انفعالی دولت‌ها
با وجود اینکه سطح زیر آب دریاچه ارومیه بیشتر شده، هدایت فهمی‌کارشناس منابع آب وزارت نیرو نگران روزهای است که دیگر خبری از افزایش بارندگی‌ها نیست و دوباره دوران خشکسالی در ایران آغاز می‌شود. به گفته او، بررسی وضعیت جوی کشور در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که دوره‌های خشکسالی در ایران همواره طولانی و دوره‌های تر سالی محدود و کوتاه هستند. به عنوان مثال، اقلیم ایران ۱۲ سال بود که با بحران خشکسالی و کاهش بارندگی‌ها دست و پنجه نرم می‌کرد. اما دو سال است که وارد ترسالی شده ایم و احتمال می‌رود که این روند نهایت یک یا دو سال دیگر ادامه پیدا کرده و دوباره شاهد افت شدید بارندگی‌ها در کشور باشیم. او که معتقد است باید ا فرصت محدودی که این روزها داریم بهترین استفاده کنیم، ادامه می‌دهد : اگر مدیریت مصرف و تقاضا صوت نگیرد دوباره وضعیت ایران به حالت سابق بازخواهد گشت. ابن روزها باید شرایطی را فراهم کرد که بیشتزین تغذیه را در حوضه سطحی و زیرزمینی صورت بگیرد و سطح تبخیر آب در کشور کاهش یابد. اما اصلی ترین راه‌کار در این حوضه‌ها کاهش مصارف و پرداخت حقابه زیست محیطی دریاچه است. البته منطقی است که در تر سالی‌ها باید حقابه بیشتری را به دریاچه ارومیه اختصاص دهیم. حقابه ای که امیریان ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب اعلام می‌کند.
فهمی‌با بیان اینکه دولت‌ها در کشور ما به صورت انفعالی رفتار می‌کنند، ادامه داد: بعد از اینکه خشکسالی رخ می‌دهد به این فکر می‌افتیم که چطور می‌توانیم با آن مقابله کنیم. از آن سو وقتی که ترسالی رخ می‌دهد همه الزامات که برای مقابله با بحران باید رعایت کنیم را فراموش می‌کنیم.
این کارشناس منابع آب وزارت نیرو با بیان اینکه اگر وضعیت خشکسالی‌ها ادامه پیدا می‌کرد امروز شاید وضعیت بدتری در دریاچه ارومیه داشتیم، افزود: همین که حال دریاچه بهتر می‌شود، فشارها برای برگشتن به روش قبلی مصرف آب در حوضه آبریز ارومیه بیشتر می‌شود و بسیاری فراموش می‌کنند که چه بحران بزرگی اقلیم ایران را تهدید می‌کند و به نوعی ارتقای بهره وری و کاهش مصارف غیر ضرور در حاشیه قرار گرفته است.
دولت‌ها در کشور ما به صورت انفعالی رفتار می‌کنند. بعد از اینکه خشکسالی رخ می‌دهد به این فکر می‌افتیم که چطور می‌توانیم با آن مقابله کنیم. از آن سو وقتی که ترسالی رخ می‌دهد همه الزامات که برای مقابله با بحران باید رعایت کنیم را فراموش می‌کنیم.
۱۲ درصد مساحت کشور، ۹۰ درصد آب را مصرف می‌کنند
«سیاست‌گذاری‌های نادرست در زمینه کشاورزی، کشت و تولید محصولات بدون توجه به میزان آب مورد نیاز مقصر اصلی تشدید خشکسالی دریاچه ارومیه است» فهمی‌در حالی این نکته را مطرح می‌کند که آمارها از سهم بیش از ۹۰ درصدی بخش کشاورزی از مصرف آب کشور خبر می‌دهد، این در حالی است که تنها ۱۲ درصد مساحت ایران زیر کشت می‌رود.
از آن سو آمارهای اعلامی‌هم از بهره وری پایین آب درپرمصرف ترین بخش کشور حکایت می‌کند. آنگونه که رضا اردکانیان وزیر نیرو اعلام کرده بازدهی آب در کشاورزی ایران کمتر از ۴۰ درصد است. او با بیان اینکه سطح زیر کشت آبی کشور به ۸.۸ میلیون هکتار رسیده است، یادآور شد: این در حالی است که فقط ۱۱ درصد تولید ناخالص ملی کشور از راه کشاورزی به دست می‌آید و تنها ۱۷ درصد نیروی کار کشور در این بخش مشغول به فعالیت هستند.
بیش از ۹۰ درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، این در حالی است که تنها ۱۲ درصد مساحت ایران زیر کشت می‌رود.
مصرف آب سدها ۳۲ درصد کمتر شد
البته به نظر می‌رسد وزارت نیرو به تنهایی قادر نیست، مانع کشاورزی در این منطقه شود. مدیرکل حوضه آبریز خزر و ارومیه در اینباره می‌گوید: وزارت نیرو یکی از اعضای کارگروه ۱۲ نفره ستاد احیای دریاچه ارومیه است و به تنهایی قادر نیست که در رابطه با سطح زیر کشت در این منطقه تصمیم گیری کند.
این مقام مسئول در وزارت نیرو با بیان اینکه کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی نیازمندهمراهی و همگامی‌تمام ذینفعان در این حوضه است، ادامه داد: کاهش مصرف آب الزاما به معنی کاهش سطح زیر کشت نیست. باید توجه داشت که با افزایش بهره وری می‌توان ضمن حفظ تولید، در مسیر حفظ منابع آبی قدم برداشت.
با این وجود اومعتقد است که کارهای زیادی برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی در این حوضه آبی صورت گرفته است «بر اساس آنچه در این کارگروه به تصویب رسیده نمی‌توانیم سهمیه آب زمین‌هایی که حقابه دارند را قطع کنیم. با این وجود کشت محصولات آب بر کمتر شده و تعدادی از طرح‌های اجرایی افزایش سطح کشت و رها سازی آب در فصل غیر زراعی در زمین‌های کشاورزی متوقف شده است.»
وزارت نیرو یکی از اعضای کارگروه ۱۲ نفره ستاد احیای دریاچه ارومیه است و به تنهایی قادر نیست که در رابطه با سطح زیر کشت محصولات کشاورزی در این منطقه تصمیم گیری کند.
آنگونه که امیریان اعلام کرده، تا امسال ۳۲ درصد از مصارف بخش کشاورزی در سدها کاهش پیدا کرده و براساس تصمیمات ستاد احیای دریاچه این میزان کاهش را تا پایان امسال به ۴۰ درصد می‌رسد. به عبارت دیگر برداشت از سدها برای آبیاری زمین‌های کشاورزی از حدود ۹۳۰ میلیون مترمکعب حالا به ۶۳۰ میلیون مترمکعب رسیده است. همچنین از ابتدای سال ۹۳ تا پایان فروردین بیش از ۵۵۰۰ میلیون مترمکعب آب از سدها برای حقابه زیست محیط به سمت دریاچه رها شده است.
انتقال آب به دریاچه ارومیه تا پایان سال
انتقال آب از حوضه‌های مجاور به دریاچه از دیگر اقداماتی که برای افزایش تراز آبی ارومیه در دستور کار قرار گرفته است. به گفته مدیرکل حوضه آبریز خزر و ارومیه، قرار است که سالیانه بین ۵۵۰ تا ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب به این حوضه منتقل شود.
این طرح که تا حالاحدود ۱۵۰۰ میلیارد تومان برای آن هزینه شده ،با تامین به موقع اعتبارات تا پایان سال آماده می‌شود.
طرحی که کارشناس سابق منابع وزارت نیرو نه تنها امیدی به اثربخشی آن ندارد بلکه نسبت به مخاطرات زیست محیطی که می‌تواند برای منطقه ایجاد کند هم هشدار می‌دهد.
به گفته فهمی، بهترین راه کار برای احیای دریاچه ارومیه استفاده از منابع داخلی خود این منطقه است. چون هر آبی که از حوضه‌ای به حوضه دیگر منتقل شود به ناپایداری در حوضه مبدا و مقصد دامن می‌زند. بنابر این بهترین راه حل کاهش مصرف در حد مصرف بهینه است. باید به سمت کشت محصولات با ارزش اقتصادی بالا و بهره وری بالا حرکت کنیم و هدر رفت آب در حوضه‌های مختلف آبی کشور را کاهش دهیم.
او منابع آبی یک سرمایه ملی هستند که باید حفظ آن به صورت ملی و حتی فراملی مورد توجه باشد، تاکید کرد: ارتقای بهره وری و کاهش مصارف غیر ضرور شرط اصلی مدیریت بهینه منابع است و روش‌هایی همچون انتقال آب می‌تواند حکم یک مسکن موقتی برای پنهان کردن درد داشته باشد. نباید فراموش کرد که هر چقدر آب را به حوضه دیگری منتقل کنیم تنها تقاضای مصرف را افزایش می‌دهیم.
طرح انتقال آب از حوضه‌های دیگر به دریاچه ارومیه که تا حالاحدود ۱۵۰۰ میلیارد تومان برای آن هزینه شده، مراحل نهایی خود را سپری می کند و در صورت تامین اعتبار تا پایان امسال اجرایی می‌شود.
نجات «دریاچه ارومیه» از مرگ پروژه ای ملی
«احیای دریاچه ارومیه» در فهرست شعارهای انتخاباتی حجت‌الاسلام حسن روحانی در دوران نامزدی انتخابات سال ۹۲ قرار داشت؛ به طوری که سه ماه مانده به آغاز انتخابات ریاست‌جمهوری، روحانی در جمع هواداران خود در ورزشگاه شهید آهندوست ارومیه با بیان اینکه نخواهیم گذاشت دریاچه ارومیه خشک شود، گفت: من به شما قول میدهم که اگر بار مسئولیت اجرایی کشور را بر دوش من قرار دادید، در اولین روز دولت، حل مشکل دریاچه ارومیه در دستور کار قرار خواهد گرفت.
با روی کار آمدن دولت یازدهم، دستگاه محیط‌زیست برای احیای دریاچه ارومیه نسخه‌های متعددی را تجویز کرد؛ از بستن چاه‌های کشاورزی منطقه گرفته تا اصلاح الگوی کشت، مدیریت مصرف آب، هدایت اشتغال از بخش کشاورزی به صنعت و خدمات، ورود فاضلاب به دریاچه. صرف نظر از اینکه هرکدام از این برنامه‌ها چقدر محقق و وعده‌ها در این بخش چقدر عملیاتی شده، دریاچه ارومیه حال خوشی دارد. اما این حال خوش بیش از هر چیزی مدیون طبیعت است نه مدیریت. باشد که مدیریت بتواند با حفظ دریاچه، محبت طبیعت را جبران کند. بد نیست که در این روزها تمام تلاش خود را برای حفظ این گنجینه گران قدر به کار بگیریم و منافع بخشی و غیر ملی را فراموش کنیم.
نظر شما