تهمینه غمخوار؛ بازار: ایران و ازبکستان مهم ترین کشورها در خاورمیانه و آسیای میانه هستند که پتانسیل آنها می تواند بر توسعه نقاط داغ امروزی (مانند سوریه و افغانستان) در جهان و از این رو، در شکل گیری نظام بین المللی جدید، تاثیر بگذارد. در اوایل اسفند ماه گذشته، ابراهیم رئیسی در دیدار با «سردار عمر زاق اف» معاون نخست وزیر و وزیر سرمایه‌گذاری و تجارت خارجی ازبکستان ضمن تاکید بر توسعه روابط ایران و ازبکستان، گفت: تهران از توسعه روزافزون سطح روابط با همه کشورهای آسیای مرکزی خصوصاً ازبکستان استقبال می‌کند و هیچ محدودیتی در این زمینه قائل نیست.
رییس‌جمهور با اشاره به اشتراکات تاریخی و فرهنگی ریشه‌دار دو کشور خاطر نشان کرد که ظرفیت‌ها و امکانات مشترک دو کشور می‌تواند در مسیر تأمین منافع دو ملت و ملت‌های منطقه قرار گیرد، ضمن اینکه تقویت مناسبات دو کشور را می توان زمینه مناسبی برای توسعه همکاریهای تهران_تاشکند در سایر حوزه‌ها دانست. با این حال، متاسفانه ایران و ازبکستان در سه دهه گذشته سطح همکاری اندکی با یکدیگر داشته اند.
از طرفی، در چند روز گذشته، وزیر امور خارجه در دیدار با معاون نخست وزیر ازبکستان، ظرفیت‌های همکاری دو کشور در حوزه دو جانبه خصوصا در بخش های اقتصادی و حمل و نقل و ترانزیت و بهره برداری بیشتر از ظرفیت های موجود در بندر چابهار و راه آهن خواف _ هرات را با اهمیت توصیف کرد و همچنین آمادگی کشورمان برای همکاری های بیشتر در حوزه فناوری و شرکت های دانش بنیان را مورد تاکید قرار داد.
ازبکستان در چارچوب سیاست خارجی جدید خود خروج از بن‌بست ژئوپلیتیکی آسیای مرکزی را فعالانه در دستور کار قرار داده به طوری که این فرایند به واسطه مشارکت مؤثر در مدیریت بحران در افغانستان و به واسطه همکاری نزدیک با آمریکا، روسیه، چین و نیز بازیگران منطقه‌ای از جمله پاکستان، هند و ایران پیش رفته در حالی که البته موانع و مشکلات و درعین حال فرصتهای قابل تأملی وجود دارد.
در همین راستا خبرنگار بازار گفتگویی را با «حسن شکاری» کارشناس و پژوهشگر مسائل اوراسیا و دانشجوی دکتری مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز دانشگاه تهران در خصوص چالشهای موجود در روابط دوجانبه ایران و ازبکستان ترتیب داده که در ادامه می خوانیم.
«حسن شکاری» در ابتدا در خصوص این سوال خبرنگار بازار که در سالهای گذشته موانعی منجر به اختلال در سطح روابط تجاری ایران و ازبکستان شده به طوری که نیاز است که دو کشور تمام تلاش خود را به کار گیرند که مناسبات آنها یک میلیارد دلار در آینده نزدیک برسد. جمهوری اسلامی به نوبه خود چه راهکارهایی را برای رسیدن به این هدف باید در نظر گیرد، گفت: از دیدگاه من، ایران باید سریعا زیر ساختهای حمل و نقل را تسهیل کرده و قوانینی را وضع کند که سرعت اقدامات مرتبط با ترانزیت و حمل و نقل را افزایش دهد.
ایران باید در فضای رسانه ای، تبلیغاتی و برندینگ منطقه آسیای مرکزی به ویژه ازبکستان حضور جدی داشته باشد و از فرصتهای تبلیغاتی از جمله نمایشگاهها، نشست ها و کنفرانسها به نحو جدی و موثری استفاده نماید
شکاری افزود: نکته دوم این است که ایران باید در فضای رسانه ای، تبلیغاتی و برندینگ منطقه آسیای مرکزی به ویژه ازبکستان حضور جدی داشته باشد و از فرصتهای تبلیغاتی از جمله نمایشگاهها، نشست ها و کنفرانسها به نحو جدی و موثری استفاده نماید. جمهوری اسلامی همچنین باید به روند همکاریهای استانی در دو کشور تسریع بخشیده تا بتواند از این تمرکز تهران محور خارج شود. از آن جمله می توان به استان گلستان و خراسان اشاره کرد که در این حوزه می توانند نقش مهمی را ایفا نمایند.
وی تصریح کرد: علاوه بر آن، ایران باید از مسیرهای ترکیبی استفاده کرده و واردات خود را از ازبکستان جدی تر نماید. واقعیت این است که کشور باید نقش مهمی در ایجاد یک ساختار جدی و منسجمی در حوزه تامین کالای صادراتی ایفا کند. متاسفانه، در عرصه عمل، واسطه های غیر حرفه ای در حال شکل دادن تجارت ایران در منطقه آسیای مرکزی هستند. این موضوع می تواند منجر به تکرار دهه ۷۰ شود که فضای خوبی در منطقه فراهم و حاکم بود، اما به دلایل مختلف اعتماد به تجارت و کالای ایرانی سلب شد و از بین رفت و ایران شکست را در آن زمان تجربه کرد.
کارشناس و پژوهشگر مسائل اوراسیا اضافه کرد: بر همین اساس، ایران باید در حوزه استانداردهای محصولات منطقه که مرتبط به فضای پساشوروی است، همکاری های جدی داشته و کالاهای ایرانی از استانداردهای مشخص در مسیرهای تجاری برخوردرا شوند.
هیچ گاه اراده جدی از سوی ایران برای حضور تجاری و اقتصادی در منطقه مشاهده نشده و مسیر تجاری ایران در منطقه مسیری شخص محور بوده است
وی گفت: در حوزه انتقال پول و تضمینهای بانکی حتما باید زیرساختهای جدی ایجاد شود؛ چه در بحث مبادلات ارزی مستقیم و همچنین مبادلات ارزی کشورهای مبدا یعنی پیمانهای پولی دوجانبه که باید به صورت جدی دیده شود تا اعتماد لازم برای تجار سایر کشورها فراهم شود. از طرفی، کشور باید ورای کشور ازبکستان و در کل منطقه، برای ایجاد ساختارهای حاکمیت اقتصادی یعنی حکمرانی تجارت خارجی که فراتر از تجارت است، نیز آمادگی داشته باشد.
حسن شکاری در خصوص چالشهای موجود در روابط تجاری دوجانبه گفت که این چالشها در سه حوزه قابل بررسی است. یک بحث این است که هیچ گاه اراده جدی از سوی ایران برای حضور تجاری و اقتصادی در منطقه مشاهده نشده و مسیر تجاری ایران در منطقه مسیری شخص محور بوده است. به طور کلی، یعنی نگاه جامعی وجود نداشته تا بتواند بسیاری از مشکلات از جمله مسائل مربوط به زیرساختهای حمل و نقل که مهمترین مانع توسعه روابط ایران با کشورهای حوزه اوراسیا بوده را حل کند. این نگاه جامع باید هم در حوزه قوانین تسهیل کننده، گمرک و قوانین حمل و نقل وجود داشته باشد.
این کارشناس افزود: مسئله مهم دیگر، حاکم بودن نگاه امنیتی در ازبکستان نسبت به توسعه روابط با ایران و هراسی که از رشد اسلام گرایی و اینکه ایران متولی اسلام گرایی است، بوده است. از جمله عامل مانعی دیگر، اختلافات میان ازبکستان و تاجیکستان در زمینه سد سازی بود و از آنجایی که ایران تمرکز زیادی در حوزه سد سازی داشت، روابط ایران و ازبکستان نیز تحت تاثیر قرار گرفت. البته زمانی که مسئله میان ازبکستان و تاجیکستان حل شد، چالش موجود در توسعه روابط ایران و ازبکستان تقیل پیدا کرد.
با توجه به تهدیدات اقتصادی، روسیه به سوی توسعه همگرایی اقتصادی و ایجاد بازارهای اقتصادی جدید در شرق خواهد بود که فرصتی بسیار مناسب برای ایران هم در حوزه روسیه و هم آسیای مرکزی است
وی اذعان کرد: موضوع با اهمیت دیگر، نقش بازیگران و عاملین خارجی است که همواره تلاش کرده تا حضور ایران در آسیای مرکزی کم رنگ شود و کاهش یابد. نمود این تلاشها را میتوان در سیاستهای تحریمی و منزوی ساختن ایران از سوی بلوک غرب به ویژه امریکا مشاهده کرد. این مسائل منجر به ایجاد چالشهای جدی در توسعه روابط دوجانبه با ازبکستان و به طور کلی مناسبات ایران در این منطقه شده است.
حسن شکاری گفت: از طرفی، علاوه بر چالشها، فرصتهایی نیز در این روابط شکل گرفته است. یکی از این فرصتهای جدی در حال شکل گیری، هم راستا شدن ایران و روسیه در جهت مقابله با تحریم ها است. ما همواره در تاریخ روسیه مشاهده کرده ایم که هر گاه از سوی غرب تحت تحریم قرار گرفته و دچار چالش شده است، توسعه شرقی را مدنظر قرار داده و هر زمانی که از سمت شرق دچار مشکل شده، به سوی غرب حرکت کرده است.
کارشناس و پژوهشگر مسائل اوراسیا در پایان تصریح کرد: در شرایط حال حاضر که روسها از سمت بلوک غرب دچار چالش شده اند، به سوی توسعه روابط با آسیای مرکزی، ایران، چین، هند و همگرایی منطقه ای حرکت خواهند کرد. با توجه به تهدیدات اقتصادی، همچنین این کشور به سوی توسعه همگرایی اقتصادی و ایجاد بازارهای اقتصادی جدید در شرق خواهد بود که فرصتی بسیار مناسب برای ایران هم در حوزه روسیه و هم آسیای مرکزی است.
نظر شما