توسعه کریدور سی پک؛ افزایش سرمایه گذاری چین در پاکستان و افغانستان

تهمینه غمخوار؛ بازار: پاکستان، از زمان استقلال خود، رابطه قوی خود را با چین حفظ کرده است. در سالهای اخیر نیز دو کشور آمادگی خود را برای تقویت روابط دوجانبه و بهبود همکاری در زمینه های نوظهور مانند فناوری اطلاعات، تجارت الکترونیک و اقتصاد دیجیتال اعلام کرده اند.

عارف علوی رئیس جمهور پاکستان در هفته گذشته در دیدار با وانگ یی، مشاور دولتی و وزیر امور خارجه چین، گفت: پاکستان و چین در دهه های گذشته از روابط دوستانه ای برخوردار بوده اند که همراه با وحدت مستحکم، حمایت و کمک متقابل بوده و این همکاری های دوجانبه به طور فزاینده ای در تمامی زمینه ها افزایش یافته است.

علاوه بر آن، پاکستان مانند همیشه، سیاست چین واحد را بدون انحراف دنبال کرده و از مواضع چین در مورد منافع اصلی خود در مسائل تایوان، هنگ‌ کنگ و سین‌ کیانگ حمایت خواهد کرد. گزارش ها نشان می دهد که پاکستان و چین در مورد مسائل بین المللی و منطقه ای دیدگاه های یکسانی دارند و پاکستان با هرگونه تلاش تمام نیروهای خارجی برای مهار توسعه چین مخالف است.

رئیس جمهور پاکستان همچنین در دیدار با وانگ یی خاطر نشان کرد که ساخت کریدور اقتصادی چین و پاکستان نتایج مثمر ثمری را به همراه داشته و معیشت مردم پاکستان را به میزان قابل توجهی بهبود بخشیده است.

مقام چینی نیز به نوبه خود گفت: دوستی چین و پاکستان در آزمون چشم انداز بین المللی پیروز شده و به گونه ای موفقیت آمیز و محکم است، ضمن اینکه اعتماد و حمایت متقابل بارزترین ویژگی مشارکت استراتژیک همکاری بین دو کشور است زیرا چین در طولانی مدت، قابل اعتماد ترین شریک استراتژیک پاکستان بوده و طرف چینی قاطعانه از پاکستان در حفظ حاکمیت، امنیت و عزت ملی خود حمایت می کند.

وانگ تصریح کرد که چین همچنین از توسعه، احیای و شکوفایی پاکستان برای ایفای نقش مهمتر در عرصه بین المللی و منطقه ای حمایت می کند. علاوه برآن، چین آماده همکاری با پاکستان برای پیشبرد همکاری در زمینه‌ های سنتی، گسترش همکاری در زمینه‌ های نوظهور مانند فناوری اطلاعات، تجارت الکترونیک و اقتصاد دیجیتال، افزایش سرمایه‌ گذاری در پروژه‌ های اجتماعی و معیشتی در پاکستان، و انجام کارهای کوچک اما زیبا است.

افزون بر این، چین مایل است تا شرکت‌ های چینی واجد شرایط بیشتری را برای سرمایه‌ گذاری و راه‌ اندازی کسب‌ و کار در پاکستان تشویق کند و همچنین به پاکستان کمک کند تا ظرفیت خود را برای توسعه مستقل بهبود بخشد تا پاکستان بتواند مسیر توسعه‌ ای را که متناسب با شرایط ملی خود است، آغاز کند زیرا با وجود بحران کرونا و اوکراین، صلح و توسعه در دنیای امروز با عوامل ناامن و بی‌ ثبات‌ تری مواجه است.

در همین راستا، در سالهای اخیر، هر دو دولت با استفاده از آخرین برنامه خود یعنی کریدور اقتصادی چین_پاکستان (سی پک) به سمت توسعه روابط دو جانبه تجاری در حرکت هستند. در همین راستا هم سرمایه گذاری مستقیم چین به ارزش ۶۲ میلیارد دلار در پروژه های مختلف سی پک عمدتاً کمک قابل توجهی به مدرن سازی زیرساخت های قهقرایی پاکستان کرده است.

کمربند اقتصادی جاده ابریشم که به عنوان چشم‌انداز بلندمدت زمینی برای توسعه زیرساختی و همکاری‌ های اقتصادی اوراسیا در نظر گرفته می شود، شش کریدور توسعه‌ای را در بر می‌گیرد که عبارتند از: ۱) کریدور اقتصادی پل زمینی جدید اوراسیا (NELBEC)، ۲) کریدور اقتصادی چین_مغولستان_روسیه (CMREC)، ۳) کریدور اقتصادی چین_آسیای مرکزی_غرب آسیا، (CCWAEC) ۴)‌ کریدور اقتصادی چین-شبه جزیره هند و چین (CICPEC)، کریدور اقتصادی بنگلادش_چین_هند_میانمار (BCIMEC) و ۶) کریدور اقتصادی چین_پاکستان (CPEC).

بر همین اساس، سی پک که اجرا و تکمیل آن دستکم تا سال ۲۰۲۵ به طول می‌ انجامد، به عنوان بخش مهمی از این شش کریدور زمینی ابتکار یک کمربند_ یک جاده، یک پروژه شاخص متمایز است ‌که چین را از طریق بندر گوادر به خاورمیانه، آفریقا و اروپا متصل می کند، در حالی که این کریدور، پاکستان را به کشورهای آسیای مرکزی، روسیه و اروپا از طریق غرب چین وصل می کند.

از سال ۲۰۱۴، بر اساس یادداشت‌ های تفاهم میان دو کشور، پروژه‌ هایی در حوزه های انرژی و حمل‌ و نقل، بندر گوادر، مناطق ویژه اقتصادی (SEZ) و اتصال منطقه‌ ای به ترتیب با سرعت بیشتری اجرا شده‌ اند. در میان پروژه‌ های اولویت‌ دار، ایجاد زیرساخت‌ های انرژی و حمل‌ و نقل به دلیل خارج کردن کشور میزبان از بحران مزمن انرژی و منسوخ شدن سیستم حمل‌ و نقل و ارتباطات با افزایش نسبت تولید ناخالص داخلی، همچنان در صدر قرار دارد.

مطابق با برنامه بلند مدت سی پک، انتظار می رود تا پروژه های درگیر در این حوزه تا سال ۲۰۳۰ در سه مرحله توسعه تکمیل شوند، زیرا در سالهای اخیر، کریدور اقتصادی چین_پاکستان در حال مقابله و مواجهه با چالش‌های متعدد خارجی و داخلی در محیط میزبان بوده است. از جمله چالش های خارجی می توان به مخالفت هند، مداخله فرامرزی، و بی ثباتی افغانستان اشاره کرد. در مقابل، چالش های داخلی شامل اعتراض احزاب سیاسی محلی، نگرانی های استانی، تجاوزات جدایی طلبان و تروریسم است.

محققان معتقدند که علاوه بر موارد ذکر شده، اثرات جانبی اقتصادی منفی پروژه های کریدور اقتصادی چین_پاکستان برای پاکستان، بار بدهی ها، مشکلات بازیابی، افزایش زیاد واردات و کسری حساب جاری است.

همچنین، بی‌ ثباتی سیاسی، حکومت‌ داری ضعیف، مسائل قومیتی سیاسی، نگرانی‌ های اداری و نهادی، و پیچیدگی‌ های نظامی به عنوان چالشهایی اضافی این کریدور، ساخت و اجرای آن را تحت تاثیر قرار دادند. اما، این نکته مهم است که تصور کنیم که ابتکار یک کمربند_یک جاده یک رابطه تاثیرگذار با حوزه های تجزیه و تحلیل PEST (روشی برای درک تأثیر نیروهای خارجی بر کسب و کار) در فرهنگ میزبان ایجاد می کند.

در همین راستا، حوزه‌ های PEST و سی پک پاکستان نه تنها عمیقاً به هم مرتبطند، بلکه دارای تأثیر بالقوه ماهیت مثبت و منفی برای تغییر موقعیت یکدیگر هستند. در این منظر، پاکستان قرار است برای توسعه این کریدور به عنوان یک ابتکار اقتصادی مثبت که از سایر پروژه ها متمایز است، از طرف‌ های مختلف داخلی به دنبال همکاری باشد.

بر همین اساس، پاکستان باید عوامل منفی تاثیر گذار در اجرای این پروژه را کاهش دهد که تنها محدود به اختلافات بین سهامداران حاکم و جامعه، خطرات اجتماعی و زیست محیطی و تهدیدات داخلی و خارجی با هدف تضمین حمایت همه جانبه از تداوم سی پک نیستند. در واقع، کریدور اقتصادی چین_ پاکستان یک پروژه معمولی نیست، زیرا میلیاردها دلار ارزش دارد به طوری که مقامات هر دو کشور شریک آن را به عنوان یک تغییر دهنده بازی اعلام می کنند.

سی پک موجب می شود که مزیت‌های اقتصادی بالقوه پاکستان در قالب تولید برق از نیروگاه‌ های تجدید پذیر و تجدید ناپذیر اولویت‌ دار که از طریق آن تعداد زیادی ماشین‌ آلات صنعتی عملیاتی می‌شوند و همچنین خانوار ها، شرکت‌ های کوچک و متوسط ‌فعال خواهند شد، برجسته شود

هر چشم‌ اندازی در قالب فرصت‌ ها، نقش مهمی در ارتقای حوزه‌ های محیط محلی ایفا می‌ کند. اما برعکس، هر مشکلی با تاثیر منفی از اهمیت و ارزش این پروژه غول‌ پیکر می‌ کاهد. حقیقت این است که سی پک اساساً یک کریدور اقتصادی است که برای به دست آوردن طیف وسیعی از امکانات مالی ساخته شده و مستقیماً به پاکستان به عنوان میزبان ذینفع و چین به عنوان سرمایه گذار ذینفع، سود اقتصادی خوبی را ارائه می دهد.

برخی از کارشناسان معتقدند که سی پک موجب می شود که مزیت‌های اقتصادی بالقوه پاکستان در قالب تولید برق از نیروگاه‌ های تجدید پذیر و تجدید ناپذیر اولویت‌ دار که از طریق آن تعداد زیادی ماشین‌ آلات صنعتی عملیاتی می‌شوند و همچنین خانوار ها، شرکت‌ های کوچک و متوسط ‌فعال خواهند شد، برجسته شود در حالی که این امر با تامین انرژی مورد نیاز نیازهای شدید آنها را برطرف کند.

عده ای دیگر ضمن اشاره به تأثیر مثبت این پروژه بر روی پروژه های حمل و نقل، ارتباطات و زیرساخت ها در پاکستان، اعلام کرده اند که این پروژه ها شامل ساخت بزرگراه ها، ساخت بنادر (خشک، دریایی و هوایی)، توسعه مناطق اقتصادی_صنعتی و موارد دیگر است.

علاوه بر آن، به طور کلی این پروژه به عنوان یک ابتکار به حق شناخته می شود که اعتقاد بر این است که برای مدت طولانی تر از هر پروژه توسعه ای دیگر در گذشته به اقتصاد پاکستان کمک می کند در حالی که از زمان تصمیم پاکستان برای امضای این قرارداد چند میلیارد دلاری با چین، قدرت‌ های رقیب با نامیدن آن به عنوان تله بدهی، فساد و تأثیر منفی نیروگاه‌ های انرژی زغال‌ سنگ، سی پک را برای پاکستان غیر مفید می دانند.

پیش‌بینی ها نشان می دهد که چنین پروژه‌ هایی خروجی‌ ها و بازده های ثمر بخش زیادی مانند دسترسی و اتصال داخلی و بین‌ المللی، تولید، تجارت، خدمات و فعالیت‌ های تفریحی را ارائه دهند چرا که سرمایه گذاری مستقیم خارجی در توسعه زیرساخت های مختلف ارتباط مستقیمی با اقتصاد محلی دارد

پیش‌بینی ها نشان می دهد که چنین پروژه‌ هایی خروجی‌ ها و بازده های ثمر بخش زیادی مانند دسترسی و اتصال داخلی و بین‌ المللی، تولید، تجارت، خدمات و فعالیت‌ های تفریحی را ارائه دهند چرا که سرمایه گذاری مستقیم خارجی در توسعه زیرساخت های مختلف ارتباط مستقیمی با اقتصاد محلی دارد.

بر اساس گمانه زنی ها، همچنین پیش بینی شده که تولید ناخالص داخلی پاکستان با کمک کل پروژه های انرژی و زیرساخت سالانه ۳.۵ درصد افزایش خواهد یافت. از طرفی، به طور کلی، حدود چهار مزیت اقتصادی عمده برای چین در رابطه با این کریدور وجود دارد.

اول امنیت انرژی است. مسیر سی پک برای واردات انرژی چین از مسیر کشتیرانی فعلی تنگه مالاکا ایمن تر به نظر می رسد. دوم جریان تجارت از طریق صادرات و واردات است. این هدف بسیار مهم است زیرا برای چین در مقایسه با مسیر اقیانوسی خود، به میزان ۱۴۵۰ دلار از طریق هر کانتینر بین کاشغر و گوادر به خاورمیانه و ۱۳۵۰ دلار بین کاشغر و گوادر به اروپا صرفه اقتصادی دارد.

از نظر زمان سفر نیز به میزان ۲۱ روز از مقاصد اروپایی و تقریبا ۲۱ تا ۲۴ روز از خاورمیانه برای تاجران به صرفه است. سوم، ایجاد مشاغل به میزان دو میلیون و ۵۰۰ هزار شغل تا ۲۰۳۰ و فعال شدن منابع است که از آن به عنوان هدف حیاتی یاد می شود.

مزیت چهارم، گسترش سازمان‌های دولتی چین و نفوذ اجتماعی_اقتصادی است که به طور مشابه یکی از اهداف اصلی چین برای تقویت اقتصاد این کشور است. علاوه بر این، استان سین کیانگ نقطه اتصال جغرافیایی عالی برای چین است که امکان بسیاری از فعالیت های انتقالی پروژه های یک کمربند_یک جاده را فراهم می کند.

با این حال، این استان نه به اندازه بخش های باقی مانده توسعه یافته و نه به دلیل حرکتهای ستیزه جویان، آرام است. بنابراین، پروژه جاده ابریشم همراه با سی پک، استان سین کیانگ را توسعه داده و مدرن کرده و مردم محلی را با امید به کاهش ستیزه جویی و افزایش رشد اقتصاد تبدیل خواهد کرد.

علاوه بر موضوعات مطرح شده در دیدار مقامات چینی و پاکستانی و اهمیت توسعه کریدور سی پک برای دو کشور، دو روز پیش، وانگ یی با برنامه ای از پیش تعیین نشده به کابل نیز سفر کرد به طوری که وزیر امور خارجه چین و امیرخان متقی در خصوص موضوع‌ های سیاسی، اقتصادی و ترانزیتی، دهلیز هوایی، صادرات میوه خشک به چین، بورسیه‌ های تحصیلی، صدور ویزا برای سرمایه گذاران چینی به گفت و گو پرداختند.

علاوه بر آن، مجددا، موضوعی که در چند ماه گذشته طرفین در خصوص آن صحبت کرده بودند؛ یعنی پیوستن افغانستان به پروژه «کریدور اقتصادی چین و پاکستان» مطرح شد، در حالی که پیش از این نیز سخنگوی طالبان اعلام کرده بود که چین شریک عمده این گروه است و از آمادگی پکن برای سرمایه‌ گذاری در افغانستان و بازسازی این کشور خبر داده بود در حالی که از نظر طالبان، چین، برای افغانستان به مثابه حکم گذرنامه‌ ای در رسیدن به بازارهای بین‌المللی است.

شاه محمود قریشی، وزیر امور خارجه پاکستان نیز پیش از این گفته بود: کریدور اقتصادی مشترک چین و پاکستان بهانه خوبی است تا کشورهای منطقه من جمله افغانستان خود را در آن سهیم کنند و علاوه بر تضمین منافع خود اتحاد خود با سایر کشورها را نیز ارتقا دهند. بر همین اساس، چین در نظر دارد بر اساس سیاست برد_برد و پیروی از منافع مشترک طرح کریدور سی پک را تا افغانستان گسترش دهد تا فرصتی برای احداث زیرساخت‌ ها در این کشور که سالیان زیادی درگیر جنگ و درگیری بوده است، ایجاد کند.