جایگاه صنعت خودرو در  اقتصاد ژاپن

بهمن خدا پناه؛ خبرگزاری بازار - صنعت خودرو همواره صنعتی بوده که به شدت بر نظام‌های اجتماعی - اقتصادی جوامع تاثیرگذار بوده است و از آنها تاثیر پذیرفته است. یکی از مهمترین خصایص این صنعت که به سرعت به صنایع دیگر هم نفوذ پیدا کرد شکل گیری سیستمهای تولید انبوه و مقیاس بالا در خودروسازی بوده است. در اواخر قرن ۲۰ به نظر می­رسید که صنعت خودروسازی به درجه‌ای از بلوغ رسیده است که دیگر نمی­توان شاهد نوآوری­های مهم و برافکن در این صنعت باشیم. اما نگرانی های محیط زیستی و آلایندگی غیر قابل قبول خودروهای با سوخت فسیلی، بحثهای مرتبط با انرژی‌های پاک و تجدید پذیر و نیز پیشرفت­های گسترده در صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات بار دیگر نوآوری در صنعت خودروسازی را به مسئله روز تبدیل کرده است. هرچند صنعت خودروسازی به عنوان یک کسب و کار بلوغ یافته وارد قرن ۲۱ شده است و شاید اصول آن، با آنچه که در اوایل قرن بیستم بود، تفاوت چندانی نکرده باشد اما نمیتوان آینده با ثباتی را برای این صنعت پیش بینی کرد.

صنعت خودرو هم به جهت ابعاد و خصلتش، صنعتی است فراملی، فراملی به این مفهوم که ورودی و خروجی این صنعت نمی­تواند تنها در محدوده مرزهای ملی باقی بماند. گستردگی، گردش مالی، ارزش افزوده و تاثیر آن در مسایل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به حدی است که هیچ یک از جوامع از تاثیرات آن برکنار نمانده‌اند. صنعت خودروسازی به دلیل پیچیدگی فنی و استفاده گسترده از صنایع دیگر در ساخت قطعات و لوازم و استفاده از مواد متنوع فلزی و غیرفلزی، گستره وسیعی از صنایع را با خود همراه کرده، به‌طوری که حدود ۶۰ صنعت گوناگون مستقیم یا غیر مستقیم با خودروسازی در ارتباط هستند. در ساخت خودرو مجموعه­ای از فناوری­های فلزی، پلاستیک، شیمیایی، چوب، پارچه، عایق، شیشه، الکترونیکی، متالوژی، طراحی و... دخالت دارند. از ویژگی های حائز اهمیت صنعت خودرو ایجاد ارزش افزوده بالا و ایجاد اشتغال قابل توجه است.

براساس آمار انجمن جهانی خودروسازان به ازای تولید هر دستگاه خودرو، دو شغل ایجاد می شود که ۱۷ درصد آن اشتغال مستقیم (خودروسازی و قطعات) و ۸۳ درصد آن اشتغال غیر مستقیم (صنایع بالادستی و فعالیت های پایین دستی) است

براساس آمار انجمن جهانی خودروسازان به ازای تولید هر دستگاه خودرو، دو شغل ایجاد می شود که ۱۷ درصد آن اشتغال مستقیم (خودروسازی و قطعات) و ۸۳ درصد آن اشتغال غیر مستقیم (صنایع بالادستی و فعالیت های پایین دستی) است. به‌طوریکه حدود پنج درصد اشتغال صنعتی در جهان وابسته به این صنعت است. همچنین شمار افرادی که در کشورهای جهان به‌طور غیرمستقیم به این صنعت وابسته هستند بیش از ۵۰ میلیون نفر است(همان منبع)

این صنعت با چنین ابهتی جایگاه ششمین صنعت دنیا از لحاظ اقتصادی را به خود اختصاص داده و به همین دلیل این صنعت سنگ محک خوبی برای ارزیابی موقعیت صنعتی کشورهاست. این صنعت بر اساس تولید با مقیاس بالا، سرمایه گذاریهای عظیم خارجی، هزینه های ثابت، حاشیه سود پایین، نیروی کار به شدت اتحادیه ای شکل، رقابت شدید بر سر قیمت ها، تقاضای ناپایدار و شرکتهای دارای یارانه های دولتی، تعریف می­شود.

مطالعات صورت گرفته در زمینـه آینـده صـنعت خودروسـازی جهـانی کـه در آسـتانه ورود به دومین قرن حیات خود می باشد، حاکی از آن است که بروز تحولات ساختاری در نقش خودروسازان سنتی، سبب ظهور خودروسازان صاحب برند خواهد شد. امروزه در صنعت خودروی جهانی، شـرکت هـای غـول­ پیکـر صاحب برند، به شرکت های سه قطبـی معروفنـد کـه در آسـیا، اروپـا و امریکـا متمرکزنـد. موج گسترده ادغام‌های صورت گرفته توسـط خودروسـازان و قطعه‌سازان سبب کاهش پیچیدگی سازمانی در شرکت هـای خودروسـاز قدرتمنـد امـروزی شده است.

در ادامه به بررسی وضعیت کشور ژاپن، به عنوان یکی از کشورهای قدرتمند در تولید و صادرات خودرو پرداخته خواهد شد:

 خودرو صنعتی ترکیبی  و وابسته در  ژاپن است

یک اتومبیل عموما شامل ۲۰ تا ۳۰ هزار قطعه می باشد که حتی بزرگترین شرکت های خودرو سازی نیز نمی­تواند همه این قطعات را به تنهایی تولید کند. از این رو اتومبیل سازان ژاپنی تولیدات خود را برون سپاری کرده و یا این که تولیدات نهایی را می­خرند(مانند تایر، باتری ها، تهویه هوا و سیستم صوتی). از این رو باید خخاطر نشان کرد: صنعت خودرو سازی صنعتی (به طور عام) ترکیبی است؛ چرا که وابسته به صنایع حمایتی است که تولید کننده مواد متنوع مورد نیاز تولیدکنندگان خودرو می باشند.

همچنین روندها در صنعت خودرسازی ژاپن حکایت از این دارد که دو بخش تجهیزات و تحقیقات حوزه صنعت خودرو سهم قابل توجهی را از سرمایه گذاری­ های انجام شده در بخش صنعت این کشور به خود اختصاص می دهد. نمودارهای (۱) و (۲) سهم هر بخش را نشان داده است(تجهیزات حمل و نقلی و صنعت خودرو دو حوزه مستقل در نظر گرفته شده است).

نمودار شماره(۲) نیز نشان دهنده سهم صنعت خودرو ژاپن از مخارج در تحقیق و توسعه این کشور برای صنایع اصلی می باشد(صنعت خودرو و صنایع تولیدی تجهیزات حمل و نقلی مجزا در نظر گرفته شده اند). همان گونه که مشخص است صنعت خودرو سازی بیش از ۲۳ درصد مخارج تحقیق و توسعه(R & D) را به خود اختصاص داده است.

صنعت خودو سازی یک صنعت مرکزی برای ژاپن است

صنعت خودرو سازی یکی از بخش­ های مرکزی اقتصاد ژاپن تلقی می شود. در سال ۲۰۱۸ محموله اتومبیل بیش از ۱۷ درصد درصد از کل ارزش محموله ای ژاپنی­ها را در بر می گرفت. محموله های خودرویی(هر دو صادرات وخانگی؛ شامل موتور سیکلت؛ قطعات خودرو و ...). از نظر ارزشی ۵۳.۳ تریلیون ین در سال ۲۰۱۸ بوده است که نسبت به دوره مشابه گذشته ۲.۶درصد افزایش داشته است.

از نظر ارزش، صادرات وسایل موتوری در مجموع ۱۵ تریلیون ین بوده است و از نظر واردات نیز این عدد ۲ تریلیون ین می باشد. در سال ۲۰۱۸ صادرات ناخالص ژاپن نسبت به سال قبل ۷.۴، و واردات آن نیز ۱۵.۸ درصد کاهش پیدا کرده است. از نظر ارزشی، صادرات خودرو با ۴.۹ درصد کاهش به ۱۵.۱ تریلیون ین رسیده است.

تولید ۹.۲ میلیون وسیله نقیلیه موتوری در ژاپن

در سال ۲۰۱۸ ژاپنی ها حدود ۹.۲ میلیون دستگاه تولید داشته اند که نسبت به سال ۲۰۱۵ حدود ۰.۸ درصد کاهش نشان داده است. تولیدات خودرو حمل مسافر ۰.۶ درصد افزایش داشته و به ۷.۸۷ میلیون دستگاه رسیده است. در این دسته بندی، تولید خودرهای استاندارد و کوچک به ۵.۴ درصد و ۳.۵ درصد افزایش داشته اند و در سال ۲۰۱۶ به ۵.۰۰ میلیون دستگاه و ۱.۶۱ میلیون دستگاه رسیده اند. در حالی که تولیدات مینی کار(خودروهای کوچک تر از خودروهای شهری) با ۱۷.۴ درصد کاهش به ۱.۲۶ میلیون دستگاه رسیده است. در همین حال، تولید کامیون نسبت به سال ۲۰۱۵ با ۸.۳ درصد کاهش به ۱.۲۰ میلیون دستگاه رسیده و همچنین بخش اتوبوس با ۵.۹ درصد کاهش به ۱۳۰.۰۰۰ واحد رسیده است. نمودار زیر روند تولید خودرو در ژاپن را به نمایش گذاشته است.

چالش های صنعت خودرو سازی

در ادامه برخی از چالش هایی را که صنعت خودرو ساز در مقیاش جهانی با آنها دست و پنجه نرم می کند را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

جهانی سازی

ایجاد طرحی مشترک، کم هزینه، توجه به نیازها، ذائقه مشتری، جذاب و خارق‌العاده از اهداف خودروسازان می‌باشد اما شمار نمونه‌های موفق در بازار انبوه‌سازی از تعداد انگشتان دست تجاوز نمی­کند. از موفقترین شرکت‌های فعال در این زمینه میتوان به مرسدس، ب ام دیلیو و پورشه اشاره کرد که به جای مخالفت، مطابق درخواست مشتریان هر منطقه عمل میکنند ولی خودروسازان در تلاش برای اصلاح مفهوم جهانیکردن خودرو می­باشند.

تمایز محصول

تولیدکنندگان برای افزایش سهم بازار باید محصولات متنوعی عرضه کنند که مستلزم بهره برداری مؤثر از تکنولوژی در جهت کاهش هزینه، بهبود کیفیت و تطبیق سریع برای فرایندهای تکنولوژیکی است.

ساخت محصول

 پیدا کردن راه‌حلی برای کاهش زمان، هزینه ساخت، سود بیشتر و عکس‌العمل بهتر در برابر تحولات بازار ضروری به نظر می­رسد.

بازسازی زنجیره فروش

۱- حصول اطمینان از برخورداری قطعات خریداری شده در سطح استاندارد جهانی و کاهش هزینه ­های ثابت در مورد اموال و نیروها.

۲- تفویض برخی از وظایف جاری خود در زمینه خرید، برنامه ریزی تولید و مدیریت نوآوری به دیگر تأمین‌کنندگان جهت کاهش هزینههای مربوط به اموال و هزینه­های عملکرد.

بازاریابی و توزیع

رقابت بر سر مشتری و هزینه های مربوط به ایجاد تنوع در محصولات، بنگاه ها را بر آن داشته است که جهت دستیابی به ارزشها آینده نگر باشند و به ارزش مشتری توجه کنند

نقش دولت  در صنعت خودرو 

حاکمان هر نظامی ماهیتا سه نقش اصلی؛ تنظیمی، شناختی و هنجاری را باید در آن نظام ایفا کنند. دولت ها از طریق کاهش مالیات یا تخفیف مالیاتی، اعمال تعرفه های گمرکی، پرداخت وام های ضروری و دیگر برنامه های تنظیمی، بخش های مختلف اقتصادی را پشتیبانی می کنند. پشتیبانی مالی و اعمال محدودیت های تعرفه ای در صنعت خودرو از معمول ترین رویکردهای ارتقا این صنعت در جهان است. می توان از طریق حمایت های ترجیحی از بخش هایی که فاقد سرمایه و حمایت های نهاد های بازارند، حمایت و پشتیبانی کرد تا توان رقابت با کشور های دیگر را بدست آورند. برنامه هایی که بر اشاعه دانش مدیریت و مهارت های فنی، متمرکز است جهت تقویت نهاد های شناختی است و این امر توانایی صنایع داخلی را افزایش می دهد. سرمایه گذاری در بخش تحقیق و توسعه، برنامه های آموزشی، خدمات مشاوره ای، از برنامه هایی هستند که منجر به شناخت بیشتر از وضعیت صنایع برای ذینفعان آن، می شود. در نهایت، برنامه ها مربوط به بهبود دیدگاه جامعه نسبت به صنعت می تواند محیط هنجاری یک کشور را تحت تاثیر قرار دهد وبدین ترتیب انگیزه های افراد برای سرمایه گذاری در صنایع را افزایش دهد. کارشناسان اقتصادی مدعی اند که نهادهای هنجاری دشوارترین بخش محیط اقتصادی هستند که باید تغییر کنند تا موجب تحول و دگرگونی در صنعت شوند(زاهدی، ۱۳۸۸).

از جمله مهم ترین عواملی که موجب گردیده تا صنعت خودروی ایران توان رقابت با شرکت­های بین المللی را نداشته باشند عبارتند از:

پایین بودن سطح انتظارات مشتریان داخلی از یک سـو، مازاد تقاضای داخلی پاسخ داده نشده در سال های پس از انقـلاب و همچنـین سیاسـت هـای حمایتی دولـت از سـوی دیگـر، سـبب شـده تـا یـک بـازار انحصـاری بـرای شـرکت هـای خودروساز داخلی از جمله ایران خـودرو پدیـد آیـد و موجـب در اختیـارگیری کـل بـازار داخلی توسط آنان، برای خودروهای با کلاس قیمتی متوسط شـود. همچنـین تغییـرات پـارادایمی در صـنعت خـودروی جهـانی کـه ریشـه در تحولات تکنولوژیک دارد نیز، خبر از ظهور ۵ فناوری عمده در این بخش را می دهـد که عبارتنــد از: خودروهــای درونســوز پیشــرفته بــا سیســتم احتــراق تزریقــی الکترونیکــی، خودروهای درونسوز پیشرفته با سوختهای جانشین که وابسته به نفت نباشد، خودر وهـای برقی، هیبریدی و پیل سوختی.

منابع:

Japan Automobile Manufacturers Association, Inc. (۲۰۱۸).The Motor Industry of Japan.  http://www.jama.or.jp/

Wells, P., & Nieuwenhuis, P. (۲۰۱۲). Transition failure: Understanding continuity in the automotive industry. Technological Forecasting and Social Change, ۷۹(۹), ۱۶۸۱-۱۶۹۲.

حمیدیان، ب. لازیمیان، تابان(۱۳۹۱). بررسی وضعیت صنعت خودرو در ایران و راههای افزایش صادرات. نخستین کنگره ملی توسعه خوشه صنعتی قطعات خودرو.