چشم انداز روابط ژاپن و خاورمیانه در عصر کربن زدایی

بازار؛ گروه بین الملل: در اکتبر ۲۰۲۰ «یوشیهیده سوگا»، نخست وزیر وقت ژاپن، هدف این کشور را برای دستیابی به کربن-صفر تا سال ۲۰۵۰ اعلام کرد. این امر با اعلام استراتژی رشد سبز در دسامبر ۲۰۲۰ توسط وزارت اقتصاد، تجارت و صنعت ژاپن (METI) دنبال شد که ابزارهای سیاستی و برنامه های عملی را برای گنجاندن هدف فوق در استراتژی صنعتی کشور تجویز می کند.

پشت این تحولات سیاستی جدید، تغییر اساسی در ذهنیت سیاستمداران و بوروکرات های کلیدی ژاپن وجود داشت، از تلقی اقدامات آب و هوایی به عنوان اقداماتی هزینه بر تا محدودیت های صنعت برای جستجوی چرخه های مثبت رشد اقتصادی و حفاظت از محیط زیست و کشف فرصت های جدید در چنین چرخه هایی. طبق گزارش اخیر سایت نیکی ۲۶۷ شرکت از صنایع مختلف در ژاپن در حال حاضر کربن خنثی یا حتی کربن صفر را هدف قرار داده اند.

ژاپن از سوی دیگر، یکی از بزرگترین کشورهای مصرف کننده هیدروکربن در جهان بوده و به دلیل وابستگی شدید خود به خاورمیانه برای واردات نفت و گاز شناخته شده است. سوال حاضر این است که کربن زدایی آینده ژاپن چه تاثیری بر روابط این کشور با کشورهای عمده خاورمیانه خواهد داشت؟

واردات نفت و گاز از خاورمیانه به ویژه منطقه خلیج فارس، جزء لاینفک اقتصاد و امنیت انرژی ژاپن است. از میان سه میلیون بشکه نفت وارداتی ژاپن در روز در سال ۲۰۱۹، ۸۸.۶ درصد از کشورهای منطقه خلیج فارس و کشورهایی مانند عربستان سعودی (۳۵.۸ درصد)، امارات متحده عربی (۲۹.۷ درصد) و کویت و قطر (۱۷.۳ درصد) بوده است. در همان سال، ۱۷.۰ درصد از واردات گاز طبیعی مایع (LNG) ژاپن نیز از سه کشور در منطقه بود: قطر، عمان و امارات.

جهت فاصله گرفتن از نفت و گاز، ژاپن سرمایه گذاری در منابع دیگر مانند زغال سنگ، انرژی هسته ای و انرژی های تجدیدپذیر را آغاز کرد. در نتیجه، نرخ خودکفایی انرژی این کشور در سال ۲۰۱۸ به ۱۱.۸ درصد رسید، اما هیدروکربن‌ها با ۸۵.۵ درصد، سهم اصلی انرژی ژاپن را به خود اختصاص دادند که ۳۷.۶ درصد از نفت، ۲۵.۱ درصد از زغال سنگ و ۲۲.۹ درصد از گاز است.

با اعلام هدف جدید بی طرفی کربن، برخی از مدیران تجاری در توکیو از قبل نسبت به چشم انداز کربن زدایی خوش بین هستند و می گویند: عصر سوخت های فسیلی به زودی به پایان خواهد رسید و ژاپن به هیدروکربن کمی در جهان نیاز خواهد داشت و خاورمیانه در امنیت انرژی ما اهمیت بسیار کمتری خواهد داشت.

با این وجود، نفت و گاز برای امنیت انرژی ژاپن حداقل برای چند دهه آینده ضروری باقی می‌مانند، زیرا انتظار می‌رود روند انتقال کربن‌زدایی طولانی و تدریجی باشد. علاوه بر این، از آنجایی که تقاضای جهانی هیدروکربن به اوج خود می رسد و شروع به کاهش می کند، سهام کشورهای خاورمیانه که می توانند نفت و گاز را با هزینه کم تولید کنند، احتمالاً در بازار افزایش می یابد زیرا تولیدکنندگان با هزینه زیاد تولید در مناطق دیگر شروع به خروج از این فرایند خواهند کرد.

علاوه بر این با پیشرفت پروژه های کربن زدایی جهانی، ژاپن ممکن است راه های جدیدی برای همکاری انرژی با کشورهای خاورمیانه کشف کند. به طور خاص، آمونیاک آبی به عنوان سوخت بدون کربن برای تولید برق اخیراً مورد توجه قرار گرفته است. انتظار می رود تا سال ۲۰۵۰ تقاضای برق در ژاپن ۳۰ تا ۵۰ درصد افزایش یابد و به ۱۳۰۰ تا ۱۵۰۰ گیگاوات ساعت برسد. در حالی که ژاپن قصد دارد ۵۰ تا ۶۰ درصد از این تقاضا را از طریق انرژی های تجدیدپذیر و ۳۰ تا ۴۰ درصد از طریق انرژی حرارتی پوشش دهد، انتظار می رود حدود ۱۰ درصد از طریق هیدروژن و آمونیاک تامین شود. در مقایسه با هیدروژن، ذخیره سازی و حمل و نقل آمونیاک آسان تر و کم هزینه تر است و کشورهای خاورمیانه در تولید آمونیاک آبی که از سوخت فسیلی با استفاده از CCUS تولید می شود، موقعیت خوبی دارند.

باید گفت عربستان سعودی و امارات هم اکنون مشتاق توسعه صنعت بالادستی آمونیاک آبی در کشورهای خود و زنجیره تامین پایین دستی در کشورهای واردکننده آمونیاک از جمله ژاپن هستند. کسب‌وکارهای ژاپنی نیز قبلاً کاوش در این فرصت‌های جدید را در خاورمیانه آغاز کرده‌اند. مؤسسه اقتصاد انرژی ژاپن (IEEJ) و برخی از شرکت های ژاپنی با عربستان سعودی آرامکو، شرکت نفت دولتی عربستان سعودی که اکنون مالک SABIC است، همکاری کردند تا در تولید و صادرات آمونیاک آبی عربستان سعودی پیشگام باشند. این نمایش با موفقیت انجام شد.

در نوامبر ۲۰۲۰، ۴۰ تن آمونیاک آبی با عیار بالا از گاز طبیعی در تأسیسات شیمیایی عربستان سعودی فرآوری شده و به ژنراتورهای برق توربین گازی در ژاپن ارسال شد. در آگوست ۲۰۲۱، اینپکس، جرا و شرکت ملی نفت، گاز و فلزات ژاپن (JOGMEC) قراردادی را با شرکت ملی نفت ابوظبی (ADNOC) امضا کردند تا به طور مشترک یک مطالعه امکان سنجی برای تولید آمونیاک پاک در امارات انجام دهند. این تحولات به خطوط متقابل انرژی ژاپن و خاورمیانه در سال‌های آینده اشاره می‌کند: در حالی که کشورهای خاورمیانه از طریق صادرات نفت و گاز، سنگ بنای امنیت انرژی ژاپن باقی می‌مانند، وزن همکاری های انرژی دوجانبه به تدریج به سمت منابع انرژی بدون کربن از جمله آمونیاک آبی تغییر می کند.

چنین تنوعی در همکاری انرژی ژاپن و خاورمیانه باید با در نظر گرفتن سایر عناصر مورد توجه قرار گیرد - از جمله عوامل ژئوپلیتیکی. کشورهای آسیایی به شدت به نفت و گاز متکی هستند که محموله های آنها از طریق تنگه هرمز انجام می شود. این وضعیت ژئوپلیتیکی با واردات آمونیاک آبی ادامه خواهد داشت. این امر باعث می شود کشورهای آسیایی از لزوم تقویت روابط دوجانبه خود با کشورهای منطقه از طریق چندوجهی تر کردن روابط خود آگاه شوند، در صورتی که این امر مستلزم سرریز فوری مشارکت آنها به حوزه امنیتی نباشد.

نکته دیگر تأثیر کربن‌زدایی جهانی بر ساختار درآمد ملی کشورهای تولیدکننده نفت و گاز در منطقه است. ساختار مالی کشورهای «رانتی» متکی به نفت در این فرآیند بی‌تأثیر نخواهد ماند: حتی عربستان سعودی که نفت را با کمترین هزینه در جهان، با بشکه‌ای ۴ تا ۵ دلار تولید می‌کند، برای داشتن منابع درآمدی دیگر باید به یک تحول صنعتی ملی دست یابد.

برای دولت ژاپن و شرکت های خصوصی مطلوب است که سرمایه گذاری بیشتر در خصوص تامین هیدروژن و آمونیاک خاورمیانه را آغاز کنند

برای تامین امنیت انرژی بلندمدت ژاپن، برای دولت و شرکت‌های خصوصی این کشور مطلوب است که سرمایه‌گذاری بیشتر در خصوص تامین هیدروژن و آمونیاک خاورمیانه را آغاز کنند، که ممکن است محدود به هیدروژن/آمونیاک آبی نباشد و احتمالا شامل هیدروژن / آمونیاک سبز نیز است که از طریق انرژی های تجدید پذیر تولید می شود. یکی از مزیت های قابل توجه ژاپن این است که قبلاً دارای چارچوب نهادی مؤثری برای تسهیل چنین پروژه های مشترک دولتی و خصوصی است.

کشورهای تولیدکننده نفت و گاز در خاورمیانه و شمال آفریقا، سرمایه‌گذاری‌های عمده ژاپنی‌ها در این کشورها را تسریع می‌کنند. باید گفت دولت‌های خاورمیانه هدفشان شروع توسعه صنایع غیرنفتی است و کسب‌وکارهای ژاپنی فرصت‌های بالقوه‌ای را در اقتصادهای پررونق این کشورهای تولیدکننده نفت می بینند.