بازار؛ گروه بین الملل: ایران پیشتاز ناترازی انرژی به ویزه در بخش برق است اما ظاهرا این بحران فقط مختص ایران نبوده و در صورت اصلاح نشدن الگوی مصرف، خاموشی ها فراگیر خواهد شد!
دولت‌های منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا میلیاردها دلار در تولید برق سرمایه‌گذاری می‌کنند، اما عرضه در تلاش است تا با تقاضای فزاینده همگام شود.
مجموع ظرفیت تولید برق منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در چهار سال منتهی به سال ۲۰۲۳ با ۱۵ درصد افزایش به بیش از ۴۶۲ گیگاوات رسید. عربستان سعودی از نظر ظرفیت نصب شده با ۸۳.۵ گیگاوات تا سال ۲۰۲۲، رهبر منطقه است. این پادشاهی ۲۲ درصد از کل پروژه های برق برنامه ریزی شده در منطقه را در سال گذشته به خود اختصاص داده است - هزینه ای معادل ۵۱ میلیارد دلار. در همین حال، امارات ۲۵ میلیارد دلار در نیروگاه هسته ای برکه سرمایه گذاری کرده است که ۴۰ تراوات ساعت برق تولید می کند و یک چهارم نیاز برق کشور را پوشش می دهد. مصر که در آن قطع برق مکرر است، چندین نیروگاه گازی جدید ساخته است.
با وجود این پروژه‌های بزرگ، روند عرضه در اکثر کشورها کند است. بر اساس آخرین برآوردها، کل ظرفیت تا سال ۲۰۳۰ نسبت به یک دهه قبل باید ۴۰ درصد افزایش یابد. با این حال، افزایش تولید برق به تنهایی مشکل برق منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا را برطرف نخواهد کرد. مشکل اصلی زیرساخت ناکافی نیست، بلکه مصرف ناکارآمد است - به ویژه در بخش های مسکونی و تجاری.
عملی ترین راه حل مدیریت تقاضا، استفاده از قیمت گذاری هوشمند، فناوری های دیجیتال و مشوق های رفتاری برای بهینه سازی مصرف انرژی و کاهش اتلاف برق است. اگر این مهم به اولویت سیاست گذاری تبدیل نشود، منطقه با خطر بی ثباتی شبکه، فشار مالی و آینده انرژی ناپایدار مواجه خواهد شد.
علیرغم گسترش عمده ظرفیت تولید برق، الگوهای مصرف اساساً ناکارآمد باقی می‌مانند که این امرهمگام شدن با تقاضا را چالش برانگیز می‌کند
علیرغم گسترش عمده ظرفیت تولید برق، الگوهای مصرف اساساً ناکارآمد باقی می‌مانند که این امرهمگام شدن با تقاضا را چالش برانگیز می‌کند. بر اساس محاسبات مستقل داده های آژانس بین المللی انرژی، بخش مسکونی محرک اصلی تقاضای برق در سراسر منطقه است که ۴۰ درصد از کل مصرف را به خود اختصاص می دهد. این رقم در قطر به ۴۷ درصد و در کویت به ۴۹ درصد می رسد.
بخش‌های تجاری و خدمات عمومی پس از بخش‌های مسکونی در رتبه دوم قرار دارند و نشان می‌دهد که ساختمان‌ها بزرگترین تخلیه برق در سراسر منطقه هستند. در واقع، تهویه مطبوع بزرگ ترین دسته مصرف برق است که ۷۰ درصد اوج مصرف را در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به خود اختصاص می دهد. اینکه بخش عمده برق تولیدی به جای تولید صنعتی توسط خانوارها و ساختمان‌های تجاری مصرف می‌شود، ناکارآمدی اساسی در بخش برق را برجسته می‌کند – چیزی که شبکه‌ها را تحت فشار قرار می‌دهد بدون اینکه لزوماً بهره‌وری اقتصادی را افزایش دهد.
به گفته آژانس بین‌المللی انرژی نرخ رشد تقاضای انرژی در خاورمیانه و شمال آفریقا بالاتر از میانگین جهانی است - ۵ درصد در مقایسه با ۲.۵ تا ۴ درصد. در اردن، تقاضا بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۲ حدود ۴ درصد در سال رشد کرد و در قطر ۴.۵ درصد افزایش یافت. در کویت، اوج تقاضا در اوت ۲۰۲۳ به بالاترین حد خود یعنی حدود ۱۷ گیگاوات رسید که نشان دهنده افزایش ۵ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل است. کویت علیرغم داشتن ۶ درصد از ذخایر اثبات شده نفت جهان و ایفای نقش کلیدی در بازارهای جهانی انرژی، همچنان با کمبود برق دست و پنجه نرم می کند. حتی مصر علیرغم افزایش عمده ظرفیت تولید برق، همچنان به دلیل افزایش تقاضای مسکونی با قطعی مواجه است.
علاوه بر این، رشد تقاضای برق نابرابر است. به عنوان مثال در قطر در سال ۲۰۲۲، اوج تقاضا نسبت به سال قبل دو برابر شد. نرخ رشد امارات متحده عربی در پنج سال گذشته به طور متوسط ۳ درصد بوده است، اما در سال ۲۰۲۰ به دلیل افزایش مصرف مسکونی در طول همه گیری کووید-۱۹ به ۶ درصد افزایش یافته است. نوسان تقاضا باعث افزایش بیشتر هزینه ها می شود، زیرا برای مدیریت موج های غیرقابل پیش بینی به ظرفیت ذخیره اضافی نیاز است.
در صورت ادامه مصرف ناکارآمد، منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در برابر خاموشی، فشار مالی و فشارهای زیست محیطی آسیب پذیر خواهد بود
پذیرش سریع فناوری های پیشرفته، مانند هوش مصنوعی، تقاضای بالای برق در منطقه را تشدید می کند. مراکز داده که ستون فقرات هوش مصنوعی هستند، بسیار انرژی بر هستند و در حال حاضر در سراسر منطقه ساخته می شوند. به عنوان مثال، عربستان سعودی در حال مذاکره برای توسعه یک مرکز داده ۱ گیگاواتی در نئوم به ارزش ۱۸ میلیارد دلار است تا خود را به عنوان مرکز زیرساخت دیجیتال معرفی کند. برقی شدن بخش ها یکی دیگر از نقاط فشار است. تغییر به سمت خودروهای الکتریکی پیش بینی های تقاضا را افزایش می دهد و چالش های جدیدی را برای تامین برق و ثبات شبکه اضافه می کند.
در واقع سرانه مصرف برق در برخی از کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا از بالاترین رتبه در سطح جهانی برخوردار است. بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، قطر، کویت و امارات به ترتیب بیش از ۱۹۰۰۰، ۱۸۰۰۰ و ۱۶۰۰۰ کیلووات ساعت به ازای هر نفر در سال ۲۰۲۲ برق مصرف کردند که آنها را در بین پنج مصرف‌کننده برتر جهان قرار داد.
در همین حال منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا نزدیک به نیمی از کل یارانه های مصرف انرژی در جهان را به خود اختصاص می دهد که بار مالی قابل توجهی را بر بودجه عمومی وارد می کند. یارانه‌ها عمدتاً سوخت‌های فسیلی را پوشش می‌دهند اما به الکتریسیته نیز تسری پیدا می‌کنند و اثر یارانه‌ای مضاعف ایجاد می‌کنند: اول از طریق یارانه مستقیم برق و دوم از طریق یارانه برای سوخت‌های فسیلی مورد استفاده برای تولید برق. در واقع نیروگاه های با سوخت فسیلی بیش از ۹۰ درصد برق منطقه را تولید می کنند. در نتیجه این یارانه‌ها نه تنها فشار بر بودجه‌های عمومی را افزایش می‌دهد بلکه باعث افزایش مصنوعی مصرف برق می‌شود.
راه حل مشکل برق این منطقه این نیست که ظرفیت تولید برق را به طور نامحدود افزایش دهیم. بلکه باید به علت اصلی رسیدگی شود: مصرف ناکارآمد. اتخاذ استراتژی مدیریت سمت تقاضا می تواند فشار بر زیرساخت های برق را کاهش دهد و منابع را برای تنوع اقتصادی و توسعه اجتماعی آزاد کند. یک استراتژی مدیریت سمت تقاضا به دنبال بهینه سازی مصرف برق و مهار استفاده بیش از حد با تمرکز بر سه حوزه کلیدی است: اصلاح قیمت برق، مشوق های رفتاری و فناوری های هوشمند.
اتخاذ استراتژی مدیریت سمت تقاضا می تواند فشار بر زیرساخت های برق را کاهش دهد و منابع را برای تنوع اقتصادی و توسعه اجتماعی آزاد کند
قیمت گذاری یکی از مبرم ترین مسائل است. معرفی یک مدل قیمت‌گذاری پویا مانند تعرفه‌های زمان استفاده که در آن نرخ‌ها بر اساس ساعات اوج بار و غیر اوج بار تغییر می‌کنند، می‌تواند به کاهش استرس شبکه و صاف کردن منحنی‌های تقاضا کمک کند. فناوری‌های هوشمند و راه‌حل‌های دیجیتال نیز ابزارهای مؤثری برای کاهش مصرف برق بدون به خطر انداختن رشد اقتصادی هستند.
استقرار کنتورهای هوشمند و سیستم‌های پاسخگویی به تقاضا مبتنی بر هوش مصنوعی به شرکت‌ها و مصرف‌کنندگان این امکان را می‌دهد تا با تغییر مصرف انرژی در وسایل و سیستم‌های غیرضروری مانند آبگرمکن و ماشین‌های لباسشویی، استفاده از برق را در زمان اوج مصرف بهینه کنند. علاوه بر این، اتخاذ سیستم‌های اتوماسیون هوشمند در ساختمان‌ها به‌ویژه آن‌هایی که کارایی تهویه مطبوع را بهینه می‌کنند، می‌تواند به میزان قابل توجهی اتلاف انرژی را کاهش دهد.
تغییر رفتار مصرف کننده نیز یک عنصر حیاتی در مدیریت سمت تقاضا است. کمپین‌های آگاهی عمومی، برچسب‌گذاری کارآیی و مشوق‌هایی برای وسایل صرفه‌جویی در انرژی می‌تواند به تغییر عادات مصرف کمک کند. کشورهایی مانند عربستان سعودی و امارات استانداردهای کارایی اجباری را برای لوازم خانگی معرفی کرده اند.
در نهایت، در صورت ادامه مصرف ناکارآمد، منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در برابر خاموشی، فشار مالی و فشارهای زیست محیطی آسیب پذیر خواهد بود. عملی ترین راه حل فقط تولید نیروی بیشتر نیست - بلکه تشویق استفاده هوشمندانه تر است. ارتقای مدیریت سمت تقاضا به اولویت سیاست، کلید تضمین آینده انرژی ایمن و پایدار است.
نظر شما