عطش جهانی برای سوخت‌های فسیلی و سراب انرژی‌های جایگزین

روح الله کهن هوش نژاد، بازار: نیروگاه وست بورتن با دودکش‌هایی که ۲۰۰ متر از قبل صنعتی انگلستان بالاتر هستند، از نظر انگلیسی‌ها یادگار دوران سوخت‌های فسیلی به‌شمار می‌آید. دیگ‌های بخار این نیروگاه وقتی به جوش می‌آیند، روزانه هزاران تن زغال سنگ می‌سوزانند و دی اکسید کربنی را به هوا متصاعد می‌کنند که عامل گرمایش زمین است.

این نیروگاه قرار است پس از ۵۰ سال فعالیت، طبق برنامه گذار به انرژی‌های سبز نظیر انرژی بادی و خورشیدی، سال آینده به طور کلی تعطیل شود. وست بورتن به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد اما از یک ماه پیش دولت انگلیس مجبور شد از این غول قدیمی و آلاینده، جهت تأمین برق برای چندین روز متوالی استفاده کند. وست بورتن تنها یک نمونه است. در سراسر جهان، با افزایش تقاضای ناشی از بهبود شرایط پساکرونا، سوخت‌های فسیلی بازگشتی مقتدرانه داشتند.

در اروپا که خودروهای الکتریکی بیش از پیش متداول شده، فروش بنزین رونق گرفته و در برخی کشورها رکورد ۱۰ ساله را شکسته است. در کشورهای درحال توسعه، از چین تا برزیل، مصرف گاز طبیعی شدت بیشتری گرفته است. عطش جهان برای انرژی با محدودیت عرضه مواجه شده و این مسأله قیمت‌ برق را نیز در بسیاری از کشورها به اوج رسانده است.    

با همه اینها، تقاضا برای سوخت‌های فسیلی هنوز به سطوح پیش از همه‌گیری کرونا نرسیده و این بدان معناست که انتشار آلاینده‌ها نیز در مسیر صعودی قرار دارد. در صورت ادامه روند کنونی، مجموع مصرف زغال سنگ، گاز طبیعی و نفت تا نیمه سال ۲۰۲۲ به یک رکورد تاریخی و بی‌نظیر خواهد رسید.

مصرف‌کنندگان انرژی به ویژه در کشورهای توسعه یافته سال‌هاست اهداف ناهمگونی نظیر کاهش انتشار آلاینده‌ها، پایین نگاه داشتن قیمت انرژی و تأمین امنیت انرژی را در قالب موضوع گذار انرژی دنبال می‌کنند، اما وضعیت فعلی تهدیدی جدی برای این اهداف به‌شمار می‌آید. افزایش قیمت‌ها همچنین باعث کاهش حمایت عمومی از سیاست‌های گذار انرژی می‌شود.

این درحالیست که در آستانه اجلاس آب و هوایی COP۲۶ سازمان ملل متحد قرار داریم، اجلاسی که بسیاری بر این باورند که آخرین فرصت برای جلوگیری از تغییر فاجعه‌آمیز اقلیم است. آژانس بین‌المللی انرژی نیز به تازگی اعلام کرده که برای رسیدن به هدف کربن صفر در سال ۲۰۵۰، لازم است سرمایه‌گذاری در انرژی‌های پاک تا سال ۲۰۳۰ به سه برابر سطح فعلی خود برسد (یعنی از ۴ تریلیون دلار به ۱۲ تریلیون دلار).

سال‌هاست که اصلاح اوج تقاضا برای سوخت‌های فسیلی از نفت گرفته تا زغال سنگ وارد ادبیات اقصاد انرژی شده لکن هیچ‌گاه به واقعیت تبدیل نشده است. بسیاری فکر می‌کردند بخشی از کاهش تقاضا در دوران همه‌گیری کرونا ساختاری بوده و ناشی از تغییرات اجتماعی نظیر دورکاری است.

اما درحال حاضر، تقاضای نفت از سال ۲۰۱۹ نیز بالاتر است. مردم با دوری از حمل و نقل عمومی، با خودروهای شخصی خود به خیابان‌ها و مراکز شهر می‌آیند. در بسیاری از کشورها، گاز به سوخت مکمل تولید برق برای جبران افت و خیزهای انرژی خورشیدی و بادی شده است. حتی زغال سنگ به عنوان آلوده‌ترین سوخت فسیلی نیز به میدان آمده و به تنی ۲۰۰ دلار رسیده که از رکورد قبلی خود در سال ۲۰۰۸ بالاتر است. قیمت برق در انگلستان ۱۰ برابر شده و همان‌طور که گفته شد، نیروگاه وست بورتن را فعال کرده است.

در این میان، زغال سنگ حالت پارادایمی دارد. حدود یک دهه بود که به نظر می‌رسید این سوخت فسیلی مراحل پایانی افول خود را پشت سر می‌گذارد، سرمایه‌گذاران از این حوزه خارج شده بودند و نیروگاه‌های زغال‌سوز یکی پس از دیگری تعطیل می‌شدند. اما آلاینده‌ترین سوخت فسیلی از رده خارج نشد و مصرف آن در سال ۲۰۱۴ به اوج خود رسید، لکن مجدداً نزولی شد و انتظار می‌رفت که در یک سطح ملایمی تثبیت شده است. اما همانطور که اشاره شد، مصرف این سوخت به رهبری چین تجدید حیات یافته است.

نفت، سوخت دیگری است که انتظارات برای رسیدن تقاضا به اوج به سرعت درحال محو شدن است. در سال ۲۰۲۰، غول نفتی انگلیسی، BP، کرونا را ورود به دوره پس از اوج تقاضا می‌دانست اما اکنون پیش‌بینی کرده که تقاضا برای نفت در نیمه سال ۲۰۲۲ به سطوح پیش از همه‌گیری کرونا خواهد رسید.

سر به فلک کشیدن تقاضا باعث شده تا بسیاری از فرض‌های مربوط به سرعت کربن‌زدایی از جهان زیر سؤال برود. این مسأله نشان داد که انرژی‌های پاک و سبز، با همه برنامه‌های طراحی شده و امیدها، همچنان در دوران نوزادی خود بسر می‌برند و جهان هنوز هم به شدت وابسته به سوخت‌های فسیلی است. این وابستگی، اعتیادی است که طی بیش از دو قرن به وجود آمده و عمیقاً ریشه دوانده است.