تهمینه غمخوار؛ بازار: روند تاریخی کشت و صنعت چای در ایران که قدمتی صد ساله دارد، بـا فـراز و نشیب های فراوانی همراه بوده و تـاکنون بـه دلایل مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، در معرض بحران های جدی قرار گرفته است.
علاوه بر آن، با وجود برخورداری از ظرفیت و پتانسیل بالقوه در زمینه تولید، فرآوری و تجارت نتوانسته تا طی سالیان گذشته جایگاه خود را در صنعت جهانی تثبیت نماید در حالی که وابستگی مستقیم خانوارهای ایرانی به کشت و تولید چای و همچنین جایگاه خاص این کالای استراتژیک در سبد مصرفی آنها، ضرورت تدوین استراتژی و ساختار مناسب برای صنعت چای ایران را دو چندان کرده است.
بررسی ها نشان می دهد که فقدان دیدگاه مدیریت یکپارچه و نبود نگرش استراتژیک در زنجیره عرضه صنعت چای مهمترین و اساسی ترین عامل تضعیف این صنعت بوده در حالی که این صنعت از توان ایفای نقشی پر اهمیت در ارتقای رقابت پذیری با کشورهای مختلف برخوردار است و لزوم تحقق این امر، تدوین قوانین و سیاست گذاریهای کلان دولتی با توجه به نیازها و شرایط فعلان و بازیگران این صنعت مهم در کشور است.
در همین راستا و با توجه به اهمیت موضوع، خبرنگار بازار گفتگویی را با «دکتر حمیدرضا موثقی» رئیس اتحادیه تولیدکنندگان، بازرگانان و صنایع بسته‌بندی چای کشور در خصوص شکل گیری این صنعت، بحث صادرات و واردات آن و مشکلات پیش روی تجار ایرانی ترتیب داده که در ادامه می خوانیم:
* در ابتدا جنابعالی به عنوان رئیس اتحادیه تولیدکنندگان، بازرگانان و صنایع بسته‌بندی چای کشور بفرمایید که چند کشور عضو این اتحادیه هستند و حوزه کاری این اتحادیه مرتبط با چه کشورهایی است؛ یعنی صادرات چای از ایران به چه کشورهایی صورت می گیرد و نوع مراودات تجاری با آن کشورها در حال حاضر در چه سطحی است؟
در درجه نخست باید در نظر داشت که اتحادیه ما اتحادیه داخلی و کشوری است و دارای عضو خارجی نیست. توضیح بیشتر این مسئله این است که اعضای ما اعضای داخلی هستند و چند شرکت خارجی تولید کننده چای که اصالت خارجی دارند، با ما همکاری کرده و به نوعی عضو این اتحادیه محسوب می شوند. ما با کشورهای خارجی در ارتباط مالی و کاری هستیم، اما عضو ما نیستند.
شکل گیری اتحادیه تولیدکنندگان، بازرگانان و صنایع بسته بندی چای به سال ۱۳۵۴ سه سال پیش از انقلاب بر میگردد که در اتاق بازرگانی تحت شماره ۱۰۶۲ به ثبت رسیده است.
ما وارد کننده چای از کشورهای هند، سریلانکا، کنیا (مجموعه افریقا)، چین، مختصری ویتنام و در سطح بسیار ناچیز از اندونزی هستیم در حالی که صادرات نیز به همین کشورها به اضافه آسیای میانه، بخشی از کشورهای اروپایی و گاهی بسیار ناچیز کشورهای حوزه خلیج فارس نیز داریم. به طور کلی در صادرات موفق عمل نکرده ایم، اما به هر حال صادرات به این کشورها را داریم.
* در حال حاضر ظرفیت تولید کشور چقدر است و آیا این میزان جوابگوی تقاضای داخلی است که کمتر به واردات نیاز باشد؟
ما سالی بالغ بر ۱۰۰ هزار تن مصرف چای داریم که به دلیل پایین آمدن قدرت خرید مردم و شرایط بد اقتصادی مملکت، این میزان به تدریج در حال کاهش است. درست همانند برخی از کالاهایی که مردم دیگر قدرت خرید آنها را ندارند. حدود ۲۰ هزار تن از میزان سطح زیر کشتی که داریم در شمال کشور تولید می شود. اگر به دنبال کیفیت مطلوب باشیم حدود ۲۰ هزار تن است.
در اینجا یک معامله یک مجهولی قابل مشاهده است یعنی ۱۰۰ هزار تن مصرف در کنار ۲۰ هزار تن تولید وجود دارد که نتیجه آن ۸۰ هزار تن کسری تولید و مصرف است که باید وارد شود؛ البته همین میزان به ۶۵ هزار تن کاهش پیدا کرده و دلیل آن هم همانگونه که عرض کردم به دلیل افت توان اقتصادی جامعه و مصرف کمتر است.
از طرفی، با اینکه چای خارجی گرانتر از چای ایرانی تولیدی است، ۸۰ درصد مصرف کشور را چای خارجی تشکیل می دهد.
*پس با توجه به فرمایش شما، آیا آن میزان از واردات به تولید چای در کشور آسیبی وارد نمی کند؟
میزان ۲۰ هزار تن تولید از ۲۶ تا ۲۷ هزار سطح زیر کشت تولید می شود. هیچ وقت آمار دقیقی از سوی سازمان چای که یک ارگان دولتی است وجود ندارد، اما در همین حدود ۲۲ تا ۲۳ هزار تن گزارش شده است.
در گذشته که این آمار در حدود ۳۴ هزار هکتار بود اما هم اکنون همین میزان وجود دارد. عقل، علم، منطق، تجربه و اندیشه در مورد این صنعت نشان می دهد که در این ۲۲ تا ۲۳ هزار زمین زیر کشت، قاعده این است که بیش از ۲۰ هزار تن چای تولید نمی شود. بنابراین آن واردات به این تولید صدمه نمیزند.
یک زمانی هست که نیاز به تولید بیشتر و مزارع زیر کشت بیشتر است که چنین چیزی رخ نمی دهد. بسیاری از مزارع و باغات چای به دلیل مقرون به صرفه نبودنشان اتوماتیک از تولید چای خارج شده و به تولید محصولات کشاورزی یا میوه هایی مانند کیوی روی آورده یا اصلا تغییر کاربری داده و ویلا سازی کرده اند. لذا، آن واردات به این میزان تولید آسیبی وارد نمی کند در عین حال که ما آگاهیم که میزان تولید از میزان مصرف کمتر است.
بسیاری از مزارع و باغات چای به دلیل مقرون به صرفه نبودنشان اتوماتیک از تولید چای خارج شده و به تولید محصولات کشاورزی یا میوه هایی مانند کیوی روی آورده یا اصلا تغییر کاربری داده و ویلا سازی کرده اند
* خبرگزاری رویترز چند ماه پیش گزارشی مبنی بر این موضوع منتشر کرد که بازرگانان هندی حاضر نیستند برای صادرات مواد غذایی مثل شکر، برنج و چای با ایران قراردادهای جدید امضا کنند و به دلیل تاخیر چند ماهه در پرداخت‌ها، از معامله با ایران امتناع می‌کنند. از طرفی، برخی از کارشناسان معتقدند که اگر دولت جو بایدن فقط بخشی از تحریم ها را لغو کند و به ایران اجازه دهد که نفت خود را به روپیه بفروشد، معاملات تجاری بین ایران و هند دوباره رونق خواهد گرفت. از دیدگاه شما آیا صادرکنندگان هندی روی کشورهای دیگر مثل اندونزی و سریلانکا تمرکز کرده‌اند و به دنبال کاهش صادرات چای به ایران هستند؟
این خبرها دروغ و نادرست است. آنها روزی صدها بار در برابر ایران تعظیم هم می کنند و روزی صدها مراجعه از هند در مورد خرید چای داریم. ما اصلا به هند بدهکار نیستیم و نه تنها از هند بلکه از سریلانکا هنوز از آنها طلبهایی داریم که مربوط به دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد است. ما نفت که سرمایه عظیممان است را داده ایم و هنوز نتوانسته ایم پول خود را وصول کنیم. پس فراموش نکنید که هند از ما طلبی ندارد بلکه قضیه برعکس است. بازرگانان ایرانی و هندی هم در حال کار و همکاری با یکدیگر هستند. بنابراین جای نگرانی نیست چرا که فروش چای از سوی هند در یکی دو سال اخیر به ایران بهبود یافته است.
* همه می دانیم که چای به عنوان یک نوشیدنی محبوب نقش مهمی در سلامت جامعه ایفا می کند و در ایران و جهان، اولین نوشیدنی حلال بعد از آب است. از دیدگاه شما این صنعت چه نقشی در بهبود و رشد اقتصادی کشور می تواند ایفا کند؟
چای یک کالای استراتژیک و اولین نوشیدنی بعد از آب در کشورمان است. در بسیاری از کشورهای دنیا هم همین گونه است. چای در همه جا مطرح و کالای بزرگ و مهمی است اما در عین حال هزینه بر و خیلی گران نیست که بخواهد بر اقتصاد تاثیری بگذارد.
عدد و رقم تجاری و حجم مبادلات چای در حدی نیست که به بهبود اقتصاد کمک کند. بلکه نهایتا رقمی برابر ۵۰۰ میلیون دلار برای ۱۰۰ هزار تن با هر کیلو ۵ دلار به دست می آید. ضمن اینکه بخشی از چای هم در داخل تولید می شود. اهمیت آن بیشتر به این خاطر است که بر سر سفره خانوارهای ایرانی قابل مشاهده است.
* چالشهای پیش روی واردکنندگان با توجه به شرایط تحریمی ایران چیست؟
هر تولید کننده، صادر کننده و تاجری زمانی که درگیر با تصمیمات دولتی می شود، دچار مشکل و چالشهایی در راه تجارت خود می گردد. چای هم در میان کالاهای اساسی دیگر، از این امر مستثنی نیست. گرفتاری های ما همیشه مرتبط با دولت و تصمیمات آن است. ضوابط و قوانین یک شبه دولت و آیین نامه های تاریخ مصرف گذشته آن پیش روی صنعت چای هم وجود دارد که از سالها درگیر آن می باشد.
برای نمونه یک روز ارز ترجیحی میدهند و روز دیگر خبری از آن نیست، یک زمان ثبت سفارش ها به گونه ای راحت قابل انجام است و زمانی دیگر موانعی پیش روی ما قابل مشاهده می باشد. دولت لطف کند و دست از سر صنایع مختلف بر دارد.دولت باید همانند تمام دول بین المللی نقش حاکمیتی و نظارتی داشته باشد نه دخالت در اجرا.
* صنعت بسته بندی به عنوان یکی از فراگیرترین صنایع در جهان مطرح میشود که به نوعی تمام صنایع با آن درگیر هستند. امروزه ارائه و عرضه محصولات بدون بسته بندی امکان پذبر نیست، اما نکته قابل توجه ، اهمیت و بکار گیری تکنولوژی های نوین ، تکنیک های به روز چاپ ، استفاده از مواد مناسب ، هنر و خلاقیت در این امر است که بتواند به عنوان رسانه مخاطب را ترغیب به خرید محصول کند. این موضوع تا چه اندازه در ایران به شکل درست انجام می شود؟
ما به روزترین صنعت بسته بندی را در واحدهای تحت پوشش خود داریم. یکی از اعضای ما دارای سیستمی در کارخانه خود در زمینه بسته بندی است که در دنیا دومین در نظر گرفته می شود. اولین آن مربوط به یک شرکت هواپیمایی امارات است که برای بسته بندی محصولات خود اقدام به خرید کرده است.
بنابراین تاسیسات و امکانات بسته بندی ما به روز است و مدرن ترین تجهیزات کمپانیهای ایتالیایی، آلمانی، ژاپنی و در سطح پایین چینی در صنعت بسته بندی چای ایران در حال استفاده است. بسته بندی محصولات برخی از شرکتهای ایرانی بسیار زیبا، قدرتمند و با دنیا همراه است.
تاسیسات و امکانات بسته بندی ما به روز است و مدرن ترین تجهیزات کمپانیهای ایتالیایی، آلمانی، ژاپنی و در سطح پایین چینی در صنعت بسته بندی چای ایران در حال استفاده است
* چشم انداز این صنعت از نگاه شما چیست؟
من به هیچ دولتی امیدوار نیستم و نگاه مثبتی ندارم. دولت جدید و قدیم فرقی با یکدیگر ندارند. سیستم همان سیستم است. من با چهار دولت کار کرده ام. تنها در صورتی که سیستم تغییر کند این مشکلات کمتر می شود و از آن جایی که سیستم هم قابل تغییر نیست، پس درست ترین حرف این است که دولت دخالت نکند.
همواره این بیت شعر را تکرار می کنم: از طلا گشتن پشیمان گشته ایم، مرحمت فرمایید ما را مس کنید. اگر در کار خود اشتباهی مرتکب شدیم، دولت دخالت کند و با ما برخورد جدی نماید. اگر صنعت داخلی ما نتوانسته به رشد قابل توجهی دست یابد و گرفتاریهای جانبی برای این صنعت پیش آمده است، همگی در اثر دخالتهای مستقیم دولت است.
نظر شما