بازار؛ گروه بین الملل: تحولات و اقدامات توسعه ای صورت گرفته در جوامع بین المللی در دهه های اخیر نشانگر این مسئله است که دیگر نمی توان منطقه ای را بر روی سطح کره زمین یافت که کشورهای جهان نسبت به آن بی‌تفاوت باشند. ویژگی های منحصر به فرد موجود در قاره جنوبگان نیز موجب شده که این منطقه جایگاه ویژه‌ای را در نزد کشورهای جهان و به ویژه کشورهای در حال توسعه کسب کند.
آنتارکتیک یا قاره جنوبگان پنجمین قاره بزرگ زمین پس از آسیا، آفریقا، آمریکای شمالی و جنوبی و شناخته شده به سرزمین آخرین‌ها، سردترین و خشک‌ترین قاره کره زمین است که در پایین عرض جغرافیایی واقع شده و دارای بیشترین ارتفاع متوسط در کره زمین است. این قاره تنها قاره‌ای است که تا حدودی خالی از سکنه است و کمترین جمعیت (۴۰۰۰ نفر در تابستان، ۱۰۰۰ نفر در زمستان) را در میان قاره های دیگر جهان دارد، به طوری که بسیاری از مردم، زمانی که در مورد ساکنان قاره جنوبگان صحبت می‌شود، به یاد پنگوئن‌ها می‌افتند. در حقیقت، جنوبگان کشور نیست و بیشتر به عنوان یک منطقه علمی در نظر گرفته می‌شود.
به دلیل آن که جریان های دریایی سرد قطب جنوب، جنوبگان را محصور کرده، هوای این منطقه به شدت سرد شده است به طوری که این قاره سردترین دمای ثبت شده بر روی کره زمین با حدود ۸۹ درجه سانتیگراد زیر صفر و وزش بادهای شدید را از آن خود کرده در حالی که تصور عمومی، محیط و تصاویری آرام از آن منطقه را نشان می دهد. علاوه بر آن، ۹۸ درصد از این قاره با یخ هایی با قدمت چندین ساله پوشیده شده که در حقیقت، ۹۰ درصد کل یخ های زمین با قطری زیاد در این منطقه قابل مشاهده است.
زمانی که به تاریخچه ایجاد این قاره نگاه می کنیم، به حدود ۱۵ میلیون سال قبل برمیگردیم که رشته کوهی که آمریکای جنوبی را به جنوبگان متصل می کرد، شروع به فرو رفتن در زیر لایه اقیانوس کرد و بر اثر آن قاره‌ای جدید متولد شد. پس از آن سالیان سال گذشت تا این که در سال ۱۸۹۷ یک هیئت اعزامی از بلژیک که قصد داشتند زمستان را در قطب جنوب بگذرانند، قطب جنوب را کشف کردند.
بر همین اساس، ملت های مختلفی با صرف کار و نیروی زیاد، به ساخت اقامتگاههایی پرداختند و در همین راستا، بازدید از مناطق قاره ایجاد شد به طوری که در سالهای اخیر سالانه تعداد زیادی از گردشگران به خصوص در فصل تابستان به جنوبگان رفته و از مشاهده جاذبه ها و فضای متفاوت این منطقه لذت می برند در حالی که نگرانی‌هایی در خصوص تأثیر احتمالی گردشگران بر محیط زیست و اکوسیستم این منطقه از سوی کنش گران محیط زیست و دانشمندان وجود دارد.
حال با توجه به توضیحاتی مختصر از جغرافیای این منطقه و این مسئله که جنوبگان خشک‌ترین، سردترین و بادخیزترین نقطه از جهان است، اما عواملی از جمله منابع طبیعی و نفت خام که کشورهای عضو همواره در رقابت برای دستیابی سریع‌تر به آن هستند، موجب شده تا این سرزمین یک منطقه مهم اقتصادی و راهبردی در نظر گرفته شود زیرا برخی از پیش بینی ها نشان می دهد که حجم نفت نهفته در اعماق جنوبگان می‌تواند به ۲۰۰ میلیارد بشکه برسد البته دسترسی این منابع نفتی بسیار سخت و پرهزینه خواهدبود.
برخی از پیش بینی ها نشان می دهد که حجم نفت نهفته در اعماق جنوبگان می‌تواند به ۲۰۰ میلیارد بشکه برسد البته دسترسی این منابع نفتی بسیار سخت و پرهزینه خواهد بود
علاوه بر منابع نفتی، طبیعت بکر، سرمای طبیعی، حجم بزرگ یخ‌ها، سقوط شهاب سنگ‌ها و ده‌ها عامل دیگر این قاره را به یک مرکز تحقیقاتی بزرگ بین المللی تبدیل کرده است.
بر همین اساس، هفت کشور از جمله انگلستان، فرانسه، نروژ، استرالیا، نیوزیلند، شیلی و آرژانتین این قاره را به هفت قسمت نامساوی تقسیم کرده و هر بخش را به عنوان قلمرو خود اعلام نمودند. این کشورها در حقیقت با رسم خطوطی این تکه یخی بزرگ را میان خود تقسیم کرده و ادعای مالکیت آن را با وجود امضای پیمان جنوبگان مطرح کردند.
پیمان جنوبگان نخستین پیمان کنترل تسلیحات در زمان جنگ سرد، یک مشارکت همگانی خاص در ژئوفیزیک بین‌المللی در بین سال های ۱۹۵۷ تا ۱۹۵۸ بود که به دنبال ادعای مالکیت آرژانتین در مورد این قاره منجر به پیمان جنوبگان در سال ۱۹۵۹ شد و در سال ۱۹۶۱ به اجرا درآمد. بر اساس این پیمان، جنوبگان تنها منطقه‌ای برای تحقیقات علمی است و هر گونه فعالیت نظامی و ادعای مالکیت در آن ممنوع می باشد در حالی که استفاده از پرسنل و تجهیزات نظامی برای تحقیقات علمی یا هر هدف صلح‌آمیز دیگری ممکن است.
جنوبگان تنها منطقه‌ای برای تحقیقات علمی است و هر گونه فعالیت نظامی و ادعای مالکیت در آن ممنوع می باشد در حالی که استفاده از پرسنل و تجهیزات نظامی برای تحقیقات علمی یا هر هدف صلح‌آمیز دیگری ممکن است
علاوه بر آن، آزادی تحقیقات و همکاری‌های علمی برای همه کشورها آزاد است و تبادل آزادانه اطلاعات و پرسنل در همکاری با سازمان ملل متحد و دیگر سازمان‌های بین‌المللی انجام می گیرد.
این پیمان، اختلافات یا ادعای تمامیت ارضی یا هیچ ادعای حاکمیتی را به رسمیت نمی‌شناسد. همچنین در زمان اجرای این پیمان، هیچ گونه ادعای مالکیت نویی بر جنوبگان قابل قبول نیست. در حقیقت، این پیمان آزمایشهای هسته ای یا دفع هرگونه ضایعات هسته ای را در قطب ممنوع می‌کند و تمام کشورهای عضو، می‌توانند فعالیت‌های هر کشور در قطب جنوب که بر خلاف این پیمان است را مورد اعتراض قرار دهند.
پیمان قطب جنوب به همراه توافقنامه‌های مربوط به آن مجموعه سیستم پیمان جنوبگان نامیده می‌شود که روابط بین‌المللی بر سر تنها قاره فاقد سکنه بومی را تنظیم می‌کند. پس از به اجرا درآمدن این توافق، تنها ۱۲ کشور فعال مانند آرژانتین، استرالیا، بلژیک، شیلی، فرانسه، ژاپن، نیوزیلند متحده آمریکا، بریتانیا و شوروی سابق این قرارداد را امضا کرده و در طول سال جهانی ژئوفیزیک در جنوبگان ۵۵ پایگاه قطبی تاسیس نمودند. این پیمان که به نوعی نشانگر روابط دیپلماتیک کشورهای عضو به منظور گسترش همکاری‌های علمی و عملیاتی به شمار می‌رود، هم اکنون ۵۴ عضو دارد که نزدیک به ۳۰ کشور در حدود ۷۰ پایگاه پژوهشی دارند که ۴۰ پایگاه سالانه یا همیشگی و ۳۰ پایگاه تابستانی هستند.
پیمان جنوبگان به نوعی نشانگر روابط دیپلماتیک کشورهای عضو به منظور گسترش همکاری‌های علمی و عملیاتی به شمار می‌رود، هم اکنون ۵۴ عضو دارد که نزدیک به ۳۰ کشور در حدود ۷۰ پایگاه پژوهشی دارند که ۴۰ پایگاه سالانه یا همیشگی و ۳۰ پایگاه تابستانی هستند
در بسیاری از این ایستگاه های سالانه، کارکنانی زندگی می کنند و به همراه ایستگاههای همیشگی، در هر تابستان ۳۰ اردوگاه میدانی نیز برای پشتیبانی از برنامه‌های علمی برپا می‌شوند.
مهم‌ترین کنش اقتصادی در جنوبگان ماهی‌گیری در ابعاد بزرگ و گردشگری در مقیاس کوچک است. بر اساس گزارش تحلیلگران حقوق بین الملل و جغرافیدان ها، اهمیت راهبردی و اقتصادی این منطقه هم به دلیل وجود مسیر دماغه هورن (جنوبی‌ترین نقطه خشکی تیرا دل فوئگو در امریکای جنوبی) است که در زمان جنگ سرد، اهمیتی حیاتی برای آمریکا داشت به این دلیل که ناوهای هواپیمابر آمریکایی نمی‌توانستند از کانال پاناما عبور کنند و دیگر این که پس از فروپاشی شوروی اهمیت اقتصادی این سرزمین به خاطر منابع نفتی افزوده شد.
همچنین، وضعیت منحصر به فرد جنوبگان به گونه‌ای است که می‌تواند این منطقه را در دسته نواحی همچون بستر و زیر بستر دریاهای آزاد در نظر گرفت که از سوی جامعه جهانی به عنوان مناطق تابع نظام حقوقی میراث مشترک بشریت به رسمیت شناخت.
حال پس از ارائه توضیحاتی در خصوص پیمان جنوبگان و مفاد آن، به موضوع حضور ایران و جای خالی کشور در این منطقه خواهیم پرداخت چرا که از آخرین حضور محققان ایرانی در آن منطقه با هدف پژوهش های علمی بیش از ۱۷ سال می گذرد.
حقیقت این است که در حالی که تلاش برای حضور ایران در پایگاه تحقیقاتی کشورهای دیگر و همکاری با آنها همچنان ادامه دارد، ایران در صدد ایجاد پایگاهی تحقیقاتی در آنجا بوده اما با توجه به شرایط کنونی اقتصادی امکان این امر هنوز فراهم نشده و نتیجه مطلوبی به دست نیامده است.
عده ای از کارشناسان معتقدند که با وجود برخورداری این منطقه از منابع غنی و پیشرو بودن ایران در زمینه تولید علم و علوم دریایی و ظرفیت بالای علمی و نیروی انسانی متخصص و علاقه مند سفر به آبهای دور، باید در طی سالهای گذشته این امکان فراهم می شد تا ایران از این عرصه دور نباشد، اما شرایط بد اقتصادی کشور و برآورد هزینه هایی در حدود ۴۰ تا ۱۰۰ میلیون دلار برای ایجاد یک ایستگاه تحقیقاتی نیازمند حمایت جدی دولت و تامین اعتبار مورد نیاز است که متاسفانه هنوز محقق نشده است در صورتی که فعالیت این پایگاه ها کاملا علمی و صلح‌آمیز است و تحقیقات در راستای حفظ محیط زیست و گسترش دانش بشری انجام می‌شود بنابراین برای حضور در پایگاه‌های کشورهای دیگر مشکلی وجود ندارد.
نظر شما