چرا استارتاپ های ما سر از کانادا در می آورند؟ | حمایت‌ها از دانش‌بنیان‌ها دولت‌محور است نه بازارمحور

مهران ابراهیمیان؛ بازار: در ماه های اخیر  بیش از آن که برنامه ریزی های و سیاستگذاری ها به حمایت از صادرات محصولات و خدمات دشرکت های دانش بنیان منتهی شود به مهاجرت نیروهای نخبه و سرمایه های آنها به خصوص به کشور کانادا و حتی کشورهای همسایه شده است. بررسی این موضوع ونگاهی به مشکلات شرکت های دانش به خصوص در حوزه صادرات موضوعاتی است که در گفت وگو با مهدی اقتصادی سرپرست مرکز نوآوری و شتابدهی صادرات اتاق بازرگانی ایران  طرح شده است. مشروح این گفت وگو را در زیر می خوانید: 

مهدی اقتصادی، سرپرست مرکز نوآوری و شتابدهی صادرات اتاق بازرگانی ایران در گفتگو با خبرنگار بازار اظهار کرد: بیش ازهشت ماه است که این مرکز زیر نظر پارک علم و فناوری اتاق ریاست جمهوری و اتاق ایران افتتاح شده و هدف از ایجاد مرکز نوآوری و شتابدهی صادرات اتاق بازرگانی ایران  کمک به شرکت‌های دانش بنیان و نوآور به منظور صادراتی شدن محصولات و خدمات آنها است.

سرپرست مرکز نوآوری و شتابدهی صادرات اتاق بازرگانی ایران افزود: اتاق ایران پارلمان بخش خصوصی ایران است و به عنوان بزرگ ترین تشکل بخش خصوصی می‌تواند در صادرات، واردات و دربه گردش درآمدن چرخ اقتصاد کشور نقش بسزایی ایفا کند، به همین منظور بر اساس قانون برنامه ششم توسعه که در سال ۱۳۸۹ و در ارتباط با اقتصاد مقاومتی  موضوع حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در قانون دیده شد و اتاق ایران نیز پیرو رسالتی که برای خود تعریف کرده است در نهایت با همکاری مشترک با معاونت علمی و فناوری این مرکز را راه اندازی کرد.

عدم آشنایی شرکت های دانش بنیان با بروکراسی اداری
اقتصادی در ارتباط با مشکلات موجود درصادرات شرکت‌های دانش‌بنیان توضیح داد: این حوزه با مشکلات بسیاری مواجه است اما یکی از مواردی که می‌توان به آن اشاره کرد، بروکراسی های اداری است. افرادی که در شرکت‌های دانش‌بنیان حضور دارند، تاجر نیستند بلکه اندیشمند و نوآور هستند و با بروکراسی های اداری آشنایی چندانی ندارند و در پیچ و خم ادارات و ساختمان‌های اداری با مشکل مواجه می‌شوند زیرا زبان مشترک ندارند بنابراین می توان گفت، یکی از مشکلات اولیه شرکت‌های دانش‌بنیان بروکراسی اداری است و در ثبت شرکتها، معاونت ها و دستگاه های متعدد دچار مشکل می‌شوند.

هنوز باور نداریم که شرکت‌های دانش بنیان داخلی می‌توانند در امر صادرات و احصا نیازهای داخلی کمک کنند به همین دلیل اکثر شرکت‌های دولتی از آن ها خرید نمی‌کنند و ترجیح می دهند از کالاهای مشابه خارجی استفاده کنند شاید علت این واردات به رانت و بالابودن جذابیت محصولات خارجی باز می گردد که سازمانها نمی‌توانند به تولید محصولات داخلی اعتماد کنند

جلوگیری ازواردات بی‌رویه محصولات مشابه داخلی
وی افزود: مشکل دیگر از این قرار است که هنوز باور نداریم که شرکت‌های دانش بنیان داخلی می‌توانند در امر صادرات و احصا نیازهای داخلی کمک کنند به همین دلیل اکثر شرکت‌های دولتی از آن ها خرید نمی‌کنند یعنی محصول مشابهی وجود دارد که از خارج از کشور وارد می‌شود در حالی که همان محصول در داخل کشور هم تولید شده‌است. در این حوزه به تصویب قانونهایی در مجلس نیاز است تا به دولت ابلاغ شود و از واردات بی رویه محصولات مشابه تا ممانعت شود و جلوگیری از این اقدام ارز آوری برای کشور و صرفه جویی ارزی را به دنبال دارد.

سرپرست مرکز نوآوری و شتابدهی صادرات اتاق بازرگانی ایران گفت: هنگامی که شرکت‌های دانش‌بنیان به عرصه‌ صادرات ورود پیدا می‌کنند با کمبود نقدینگی مواجه می‌شوند و در این حوزه صندوق نوآوری و شکوفایی نتوانسته آن حمایت لازم را انجام دهد زیرا معاونت پارک های فناوری این شرکت‌ها را به صندوق معرفی می کند و در تمامی زمینه ها از کارشناس متبحر برخوردار نیست و نیاز است که بخش خصوصی ورود پیدا کند.

علت اصلی بی توجهی به شرکت‌های دانش بنیان این است که حلقه اتصال آنها با صنایع بالادستی که اکثرا در اتاق بازرگانی عضو هستند، برقرار نشده است و معاونت هم تا به امروز برای این امر همتی نگمارده است

عدم توجه به جایگاه بخش خصوصی
به گفته اقتصادی، تا به امروز جایگاه بخش خصوصی مورد توجه قرار نگرفته است و علت اصلی بی توجهی به شرکت‌های دانش بنیان این است که حلقه اتصال آنها با صنایع بالادستی که اکثرا در اتاق بازرگانی عضو هستند، برقرار نشده است و معاونت هم تا به امروز برای این امر همتی نگمارده است.

وی بیان کرد: در هفت ماه اخیر سعی شده است که در ابتدا اساسنامه خوب و مدون در مرکز تهیه شود و این ریل گذاری به صورتی باشد که کار به درستی و با اصول پیش رود به همین دلیل سعی شده‌است از همکارانی که سابقه فعالیت در این حوزه ها را دارا هستند، استفاده شود به نحوی که خبرگان این حوزه باشند. در این راستا از تمام زیست بوم ها، همکاران بخش خصوصی، معاونت علمی و فناوری، کمیسیون‌های مختلف دعوت به همکاری شده و با آن ها تفاهم نامه همکاری امضا شده‌است.

از نظر تولید علم بیش از ۶۲۰۰ شرکت دانش بنیان در کشور وجوددارد اما رتبه ما در دنیا ۹۴است و این اصلا خوب نیست، در حالی  که شرکت‌های دانش‌بنیان ما از شرکت‌های دانش‌بنیان دنیا چیزی کم ندارند بلکه این ساختار اداری و سازوکارهای قانونی مشکل ایجاد کرده است

سرپرست مرکز نوآوری و شتابدهی صادرات اتاق بازرگانی ایران افزود: از نظر تولید علم بیش از ۶۲۰۰ شرکت دانش بنیان در کشور وجوددارد اما رتبه ما در دنیا ۹۴است و این اصلا خوب نیست، در حالی  که شرکت‌های دانش‌بنیان ما از شرکت‌های دانش‌بنیان دنیا چیزی کم ندارند بلکه این ساختار اداری و سازوکارهای قانونی مشکل ایجاد کرده است. خوشبختانه با مجلس در تدوین اساسنامه و قوانین شرکت‌های دانش‌بنیان ارتباط خوبی برقرار شده‌است و جلساتی خوبی نیز در این حوزه برگزار شده اما نیاز است که رسانه ها  صدای ما را بشنوند که چنین مرکزی وجود دارد تا در راستای هم افزایی و ارتباط خوب بین شرکت‌های دانش بنیان و قسمت زیست بوم سنتی اتاق و خارج ارتباط برقرار کنند.

اقتصادی گفت: هنگامی که شرکت‌های دانش بنیان محصولی را تولید می‌کنند تا این محصول به تجاری سازی و در بازار عرضه شود، راه بسیار طولانی را باید طی کنند در نتیجه به حمایت و قوانین قوی نیاز دارند. نخبگان ما کار خود را به خوبی انجام می‌دهند اما هنگامی که با پروسه های طولانی  مواجه می شوند یا حتی به سازمانی مراجعه می‌کنند که دستگاه خارجی مشابه دستگاه آنها را وارد کرده است، ناامید می‌شوند. علت این واردات شاید به رانت و بالابودن جذابیت محصولات خارجی باز می گردد که سازمانها نمی‌توانند به تولید محصولات داخلی اعتماد کنند.

وی تاکید کرد : باید بدانیم مادامی که به دانشمندان خود اعتماد نکنیم نمی توان شرکت‌های دانش‌بنیان را باور و صاحب محصول کرد.

به گفته اقتصادی، هنگامی که نگاه حمایتی از شرکت‌های دانش بنیان صورت نگیرد، مشکلات بسیاری به وجود می آید و باید تفاوت و تعادل را بین آن ها بر قرار ساخت. تا زمانی که یک سویه به این قضایا نگاه شود و برای این موضوع هزینه‌ای نشود، اتفاقی را شاهد نخواهیم بود.

وی با اشاره به اهمیت لزوم الگو پذیری از شرکت‌های نوآور سایر کشورها گفت: سوئد یکی از کشورهای پیشرو در شرکت های دانش بنیان و نو آور است.

سرقت ایده های شرکت های دانش بنیان یک دغدغه همیشگی
سرپرست مرکز نوآوری و شتابدهی صادرات اتاق بازرگانی ایران گفت: یکی از دغدغه‌های شرکت‌های دانش بنیان، سرقت ایده هایشان است که اعتماد آن ها را از بین می‌برد.

اقتصادی در پاسخ به پرسشی مبنی بر این که چرا صاحبان ایده  در داخل کشور نگران سرقت ایده ها هستند  اما در خارج از کشور دنبال شکار ایده‌های آن ها و به آنها هم اعتماد دارند؟ گفت: در کشور به شدت به بانک ایده نیاز داریم و باید اعتماد سازی درباره ایده‌های مطرح شده از سوی شرکت‌های دانش بنیان برای سایر شرکت‌ها صورت گیرد و بسیاری از افرادی که در این زیست بوم فعالیت می‌کنند به احترام و حمایت نیاز دارند. پیشنهاد من به تمامی ارگان‌ها و سازمان ها این بوده است که این شرکت‌ها نباید برای ثبت ایده درگیر بروکراسی اداری باشند بلکه ما باید به سمت آنها حرکت کنیم و با وجود این که قانون مربوط به آن ها را نیز دارا هستیم از آن فرار می‌کنیم و به نوعی از اجرای آن فراری هستیم در حالی که قانون در راستای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان به سازمانها و ارگان‌ها تاکید کرده که امور مربوط به آنها را تسهیل کنند اما تا به امروز در حد یک شعار باقی مانده است.

سرپرست مرکز نوآوری و شتابدهی صادرات اتاق بازرگانی ایران گفت: یکی از کارهایی که این مرکز انجام داده است، شرکت‌های دانش بیان را به زیست بوم قدیم اتاق ارتباط داده است. به طور مثال اگر محصولی در حوزه معدن از فناوری های تک برخوردار است و توانستند روی آن کار کنند.

به بهانه تحریم نباید کار را متوقف کرد. ۶۰۰ میلیون نفر جامعه هدف اطراف ایران از کشورهای عراق، افغانستان، پاکستان گرفته تا کشورهای آفریقایی ارتباط خوبی با ما دارند و از نظر تکنولوژی و فناوری  هم خیلی در رده های بالایی نیستند و لذا  ایران به دلیل روابط خوب با این کشورها مشکل انتقال پول ندارد

برای قوی تر شدن نیاز نیست که به تکنولوژی های اول دنیا نگاه کنیم
اقتصادی در ارتباط با تسریع در روند صادرات شرکت‌های دانش بنیان و حل مشکلات پیش روی آن ها گفت: به بهانه تحریم نباید کار را متوقف کرد. ۶۰۰ میلیون نفر جامعه هدف اطراف ایران از کشورهای عراق، افغانستان، پاکستان گرفته تا کشورهای آفریقایی ارتباط خوبی با ما دارند و از نظر تکنولوژی و فناوری  هم خیلی در رده های بالایی نیستند و لذا  ایران به دلیل روابط خوب با این کشورها مشکل انتقال پول ندارد. به عقیده من برای توسعه صادرات شرکت های دانش بنیان نیاز نیست که حتما به تکنولوژی های اول دنیا مسلط باشیم. باید از پایین ریل گذاری صورت پذیرد به نحوی که جامعه هدف باید از کشورهای منطقه و کشورهایی که ارتباط دوستانه با آنها برقرار است، باشد و آنها را باید توانمند کنیم و خودشان به سراغ ما می آیند.

وی گفت: در حال حاضر می توان در قالب کارهای مشترک بین کشورهای همسایه و با مزیت اختلاف ارز و رقم دلاری که برای شرکت های دانش بنیان جذاب است به عنوان یک فرصت صادراتی برای شرکت های دانش بنیان بنگریم.   به عنوان مثال می توان در حوزه‌های بسته بندی نوآوری داشته باشیم و یا به جای خام فروشی مواد آن ها را به تولیدات دست دو و دست سه تبدیل و به ارزش افزوده چند صد برابری دست پیدا کرد. به طور مثال زعفران از ایران به پاکستان ارسال و آنجا بسته بندی می شود و به چندین برابر قیمت به فروش رسانده می شود پس باید نگاه در این حوزه ها بر اساس رفع موانع تولید باشد.

سرپرست مرکز نوآوری و شتابدهی صادرات اتاق بازرگانی ایران با اشاره به نامگذاری سال جاری از سوی رهبر انقلاب به نام تولید، پشتیبانی ها و مانع زدایی ها عنوان کرد: نگاهمان به شرکت‌های دانش بنیان باید نگاه مبتنی بر رفع موانع آن ها باشد و باید آن را اجرایی کنیم.

بازرگانان ما ارتباطی با مراکز شتابدهی ندارند زیرا نگاه معاونت ریاست جمهوری، دولت محور بوده و بازار محور نبوده است. برای صادرات نیاز است که پای حرف بازرگانان بنشینیم و اگر این نگاه مشترک ایجاد شود، تعداد شرکت های دانش بنیان با محصولات صادراتی  وسیع تر شده و انگیزه ها نیز بیشتر و مهاجرت شرکتهای دانش بنیان کاهش می‌یابد

راه اندازی هاب مرکزی برای شرکت های دانش بنیان
وی عنوان کرد: در حال حاضر هر ارگان و نهاد برای خود یک مرکز شتابدهی ایجاد کرده است اما از خروجی مورد انتظار برخوردار نیستند. اتاق بازرگانی ایران در این حوزه از جامعه هدف برخوردار است و افرادی که در حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان کار می‌کنند برای صادرات خود از طریق اعضا موفق اتاق بازرگانی ایران اقدام کنند؛ بنابراین برای این افراد باید یک هاب مرکزی تشکیل دهیم تا کسی که می‌خواهد در این حوزه‌ها فعالیت کند؛ بداند با چه کسی ارتباط برقرار کند. برای حمایت از این شرکتها در خارج از کشور مراکزی توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهور ایجاد شده است اما از نظر عملکردی موفقیت آمیز نبوده است. اما اگر بگوییم با توجه به این شرایط باید از فعالیت‌ها دست کشید، کار بسیار نادرستی است بلکه باید ساز و کارها را به درستی تبیین و اجرا نمود و بخش دولتی باید به این باور دست پیدا کند که علاوه بر کمک به بخش خصوصی حمایت لازم را از آن به عمل آورد.

سرپرست مرکز نوآوری و شتابدهی صادرات اتاق بازرگانی ایران ادامه داد: اتاق بازرگانی در همه جای دنیا به عنوان یکی از پایه های اصلی اقتصاد دانش بنیان محسوب می‌شود. در ایران اقتصاد خصوصی و دولتی وجود دارد اما تا به امروز اقتصاد دولتی بیشتر مشاهده شده است. افرادی که در این حوزه فعالیت می‌کنند باید به این باور دست یابند که با حمایت از بخش خصوصی این مراکز می‌توانند به پایگاه صادراتی تبدیل شوند.

به گفته اقتصادی به جرأت می‌توان گفت بازرگانان ما ارتباطی با مراکز شتابدهی ندارند زیرا نگاه معاونت ریاست جمهوری، دولت محور بوده و بازار محور نبوده است. برای صادرات نیاز است که پای حرف بازرگانان بنشینیم و اگر این نگاه مشترک ایجاد شود، تعداد شرکت های دانش بنیان با محصولات صادراتی  وسیع تر شده و انگیزه ها نیز بیشتر و مهاجرت شرکتهای دانش بنیان کاهش می‌یابد.

در تریبون ها حمایت از شرکت‌های دانش بنیان مطرح می‌شود اما هنگامی که کار به مرحله اجرا می رسد، با سنگ اندازی این شرکت‌ها را آنقدر اذیت می‌کنند که آن ها ناامید می‌شوند و ترجیح می‌دهند به کشورهایی مانند کانادا و دبی مهاجرت کنند در حالی که ذاتا دلشان نمی خواهد که دانش و تکنولوژی نوآورانه خود را به خارج از کشور ببرند

چرا شرکت های دانش بنیان  به دبی و کانادا مهاجرت می کنند؟ 
وی در پاسخ به این سئوال که برای جلوگیری از مهاجرت شرکت های دانش بنیان به کانادا چه باید کرد در حالی که حمایت های سنگینی از این شرکت ها در کشور کانادا صورت نمی گیرد اما همچنان به عنوان یکی از راه های مهارجت به شمار می رود، گفت: در تریبون ها حمایت از شرکت‌های دانش بنیان مطرح می‌شود اما هنگامی که کار به مرحله اجرا می رسد، با سنگ اندازی این شرکت‌ها را آنقدر اذیت می‌کنند که آن ها ناامید می‌شوند و ترجیح می‌دهند کشورهایی مانند کانادا و دبی مهاجرت کنند در حالی که ذاتا دلشان نمی خواهد که دانش و تکنولوژی نوآورانه خود را به خارج از کشور ببرند.

سرپرست مرکز نوآوری و شتابدهی صادرات اتاق بازرگانی ایران گفت: باید برای شرکت های دانش بنیان تریبونی را ترتیب داد که بتوانند صحبت‌های خود را بدون سانسور به اطلاع مسئولین برسانند.

اقتصادی عنوان کرد: تصمیم گیری های خلق الساعه موجب شده فعالیت فلان حوزه رونق پیدا کند و یک روز دیگر آن فعالیت متوقف شود. باید نقشه راهی ترسیم شود تا بدانیم که این شرکت‌های دانش بنیان تا کجا می‌خواهند به سمت جلو حرکت کنند و انتظار ثروت اندوزی و تبدیل شدن به شرکت‌های قوی که بتوانند اقتصاد کشور کمک کند از این شرکتها وجود دارد.

وی اضافه کرد: معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری عنوان می‌کند که وظیفه اش تنها حمایت از شرکت‌های دانش بنیان است. در حالیکه ۶۲۰۰ شرکت دانش بنیان در کشور وجود دارد و این پرسش مطرح است که چند درصد از آنها تجاری سازی شده اند؟ این مسئله باعث می‌شود که این شرکت‌های سودده را رها می‌کنیم در حالی که کشوری مانند کانادا از شرکت‌های ما حمایت می کند و موانع قانونی ندارد و به آنها جایگاه می بخشد. لازم نیست فردی که در این حوزه فعالیت می‌کند به سراغ قانون برود بلکه قانون به سراغ آن می رود.

وی گفت: باید میزهای وی آی پی برای شرکت‌های دانش بنیان در نظر بگیریم و ارگان‌های دولتی باید به سراغ آنها بروند نه اینکه آنها وقتشان را در راهروها جهت رفع مشکلات ثبت شرکت های خود صرف کنند.

به گفته وی، جنگ دنیای غرب با ایران تنها  جنگ فرهنگی نیست بلکه آنها با شیوه‌  جنگ نرم ایران را از افراد اندیشمند تهی می کنند. افرادی که می توانند آینده کشور را بسازند. فرار انسان نوآور و اندیشمند در کشور برای ما بسیار گران تمام می‌شود و باید ضمن احترام به این افراد انگیزه لازم را برای ساخت آینده ایران توسط آن ها ایجاد کنیم.