ایران- افغانستان؛ خیلی دور، خیلی نزدیک| قوانین گمرکی دست و پا گیر در راه توسعه تجارت

بازار؛ گروه بین الملل: تفکر در رابطه با افغانستان یادآور مسائلی چون جنگ، درگیریهای نظامی، فقر و اقتصاد شکننده آن می باشد و در واقع، کمتر کسی به فکر صادرات به افغانستان یا حتی تجارت با آن خواهد بود، در حالی که این کشور به لحاظ ذخایر زیرزمینی، معادن، محصولات ساختمانی و کشاورزی از جمله میوه جات و خشکبار ظرفیت های اقتصادی مطلوبی دارد.

بیشتر حجم اقتصاد افغانستان مربوط به بخش کشاورزی و همچنین خدمات است. البته کشاورزی نیز چندان پیشرفت نکرده و از آنجایی که این کشور محاط به خشکی است و به آب‌های آزاد دسترسی ندارد، مقامات این کشور تمایل زیادی برای تجارت با همسایگان از جمله ایران دارند.

مقامات افغانستانی بر این باورند که ایران کوتاه‌ ترین و امن ترین راه صادراتی (در مقابل امن نبودن راه های پاکستان) برای کالاهای افغانستان است که مسیر ریلی خواف_هرات می‌تواند یکی از مقرون به صرفه‌ترین مسیرهای تجارت به‌ویژه برای مبادلات کالای سنگین و فوق‌سنگین باشد. همچنین، کیفیت بهتر کالاهای ایرانی نسبت به بعضی از کالاهای پاکستانی موجب شده تا آنها با تمرکز بر موقعیت استراتژیک بندر چابهار تلاش خود را به کار گیرند تا با بهره مندی از نقش کلیدی این بندر، روابط دو جانبه با ایران را گسترش دهند.

مقامات افغانستان بر این باورند که ایران کوتاه‌ترین راه صادراتی برای کالاهای افغانستان است و به همین دلیل آنها با تمرکز بر موقعیت استراتژیک بندر چابهار برای توسعه روابط اقتصادی میان دو کشور ، در تلاشند تا از نقش کلیدی این بندر در جهت گسترش صادرات و واردات استفاده کامل را ببرند

بخش قابل‌توجهی از تجارت خارجی جمهوری اسلامی ایران مربوط به افغانستان و صادرات به این کشور بوده به طوری که بهترین کالاهای صادراتی افغانستان می توانند بازار هدف خوبی برای ایران باشند. هرچند که در سالهای اخیر رقبایی چون چین، هند، ترکیه و امریکا بیشترین سهم را در بازار افغانستان کسب کرده اند، در حالی که با توجه به اشتراکات زیاد میان دو کشور ایران و افغانستان، انتظار می رود که تجار ایرانی بیشتر در بازارهای افغانستان حضور یابند و با غالب شدن در بازار دست به تولید بزنند. 

کشورهای چین، قزاقستان و پاکستان مهم‌ترین رقبای ایران در بحث صادرات به افغانستان محسوب می‌شوند که حضور کم تجار ایرانی بر خلاف حضور چشمگیر ترک ها و فعالیت های گسترده آن ها در بازار افغانستان، نشان دهنده این است که ایرانی ها تمایل به فروش اجناس خود در افغانستان دارند ولی حتما باید واسطه ای در کار باشد.

بر اساس آمارهای تجارت خارجی جمهوری اسلامی در سه ماهه نخست سال گذشته، افغانستان چهارمین مقصد صادراتی ایران بوده و ارزش تجارت سالانه میان افغانستان و ایران به بیش از یک و نیم میلیارد دلار رسیده است. در این بازه زمانی ایران ۴۹۹ میلیون دلار کالا معادل یک میلیون و ۴۷۷ هزار تن به همسایه شرقی صادرات داشته است. البته این رقم نسبت به سه ماهه دو سال گذشته که صادرات ایران به افغانستان رقم ۵۳۶ میلیون دلار را ثبت کرده بود، با افت هفت درصدی مواجه بوده است.

حقیقت این است که به دلیل همسایگی و همزبانی و پیشینه تاریخی و تمدنی دو کشور انتظار می رفته که روابط تجاری دو کشور رشد داشته باشد، اما در سال های اخیر به دلایل مختلف از جمله ممنوعیت واردات خشکبار و میوه جات از افغانستان به ایران، وجود تعرفه های بلند مدت گمرکی و عدم شناساندن محصولات افغانستان به تجار ایرانی میزان تبادلات دو کشور افت کرده است. 

در سال های اخیر به دلایل مختلف از جمله ممنوعیت واردات خشکبار و میوه جات از افغانستان به ایران، وجود تعرفه های بلند مدت گمرکی و عدم شناساندن محصولات افغانستان به تجار ایرانی  میزان تبادلات دو کشور افت کرده است

 محصولات دامی، میوه‌های تازه و خشک، نبات‌ های طبی، قالین، گلیم و صنایع دستی از جمله بیشترین اقلام صادراتی افغانستان در سال های اخیر بوده که بیشتر به کشورهای پاکستان، هند، آسیای میانه، استرالیا، اروپا و امریکا صادر شده است. افغانستان از  محصولات زراعی خوبی چون کشمش، مویز، مغز بادام و چهار مغز که در ایران بازار خوبی دارند، برخوردار است، اما به دلیل این ممنوعیت ها و قوانین گمرکی در ایران، تجار ایرانی نمی توانند این محصولات را خریده و در پی آن راه های قاچاق ایجاد می شود. در واقع، در بخش های سنگ‌های تزئینی و محصولات کشاورزی، به دلیل این مشکلات و قوانین، تنها سالانه کمی بیشتر از ۱۵ میلیون دلار کالا به ایران صادر شده است. 

مقامات و کارشناسان اقتصادی افغانستانی بر این باورند که از آن جایی که افغانستان جزء سازمان تجارت جهانی می باشد، هیچ وقت به شکل عام ممنوعیتی را ایجاد نکرده و مانعی برای صادرات به ایران وجود نداشته است. آنها عقیده دارند که وجود تعرفه های بلند مدت گمرکی موجب کاهش صادرات ایران به افغانستان شده است. تعرفه خشکبارهایی چون بادام و چهار مغز افغانستان در طول دو سال گذشته تا میزان ۴۴ درصد و میوه جات حتی تا ۸۰ درصد رسیده است. در واقع تاجر وقتی با تعرفه های زیاد روبرو می شود رغبت کمتری برای خرید و فروش پیدا می کند.

تعرفه خشکبارهایی چون بادام و چهار مغز افغانستان در طول دو سال گذشته تا میزان ۴۴ درصد و میوه جات حتی تا ۸۰ درصد رسیده که در این صورت تاجر وقتی با تعرفه های زیاد روبرو می شود رغبت کمتری برای خرید و فروش پیدا می کند

بر همین اساس، رایزن بازرگانی افغانستان در ایران ضمن اشاره به این که  افغانستان یکی از بهترین کشورها برای تجارت و سرمایه گذاری می باشد، معتقد است که بروز بخشی از مشکلات در عدم شناسایی بازار افغانستان به ایران از سوی طرف افغانی صورت گرفته که تا کنون نمایشگاههایی در هند و آلمان در جهت شناسایی محصولات افغانستان به این دو کشور برگزار شده در حالی که بازار این کشور به ویژه خشکبار برای تاجران ایرانی ناشناخته مانده است.

مراودات تجاری فعلی
به همین منظور بحث هایی میان دو طرف ایرانی و افغانستانی صورت گرفته تا با برگزاری نمایشگاههای تخصصی، محصولات زراعی، سنگ های معدنی، گیاهان دارویی، محصولات صنعتی و صنایع دستی را به طرف ایرانی شناسانده و آگاهی تجار را در زمینه خریداری این محصولات بالا ببرند.

در مقابل، بسیاری از محصولاتی که در ایران تولید می‌شود، در افغانستان تولید نمی‌شود و بنابراین بخش قابل‌توجهی از محصولات ایرانی از جمله مواد اولیه، محصولات ساختمانی نظیر سیمان، گچ و کاشی، تجهیزات ساختمانی کابل، سیم و مفتول، مواد شوینده و همین‌ طور محصولات پتروشیمی و مشتقات نفتی، شیشه و فرش در کنار  مواد خوراکی مانند شیرینی جات ، انواع نان، رب گوجه فرنگی، پسته و زعفران ایرانی در طول سالهای گذشته به افغانستان صادر شده است.

 البته، واحدهای تولیدی و تجار ایرانی مشکلاتی بر سر بازگشت ارز حاصل از صادرات دارند. انتقال ارز از افغانستان به دلیل محدودیت بانکی و صرافی ها کار مشکلی است که تولیدکنندگان و صادرکنندگان ایرانی با آنها مواجه هستند. 

واحدهای تولیدی و تجار ایرانی مشکلاتی بر سر بازگشت ارز حاصل از صادرات دارند به طوری که انتقال ارز از افغانستان به دلیل محدودیت بانکی و صرافی ها کار مشکلی است که تولیدکنندگان و صادرکنندگان ایرانی با آنها مواجه هستند

ایران در افغانستان سرمایه گذاری هایی نیز انجام داده که بیشتر در بخش صنعت مواد غذایی، برق، انرژی خورشیدی و بادی است. در حقیقت، با توجه به پیشرفت های ایران در زمینه تکنولوژی کالاهای مدرن تولیدی، دانش این نوع از صنایع را به می توان به کشور افغانستان نیز صادر کرد و در مقابل بهترین کالاها را با قیمت مناسب به ایران وارد نمود، البته این شرایط مستلزم تسهیل و برطرف شدن برخی از قوانین دست و پا گیر در ایران و تلاش طرف افغانستانی در شناسایی بازار خود و افزایش آگاهی تاجران ایرانی به همراه حل شدن مشکلاتی بر سر بازگشت ارز حاصل از صادرات است. 

بنابراین، انتظار می‌رود که با توجه به سیاست‌های اتخاذ شده از سوی ایران در خصوص تجارت با این کشور و بحث بندر چابهار در این زمینه، حجم تجارت دو کشور در سالیان آینده افزایش پیدا کند.