برداشته شدن همه تحریمهای ایران محتمل نیست| چرا کارگروه رفع تحریمها کُند پیش می رود؟

بازار؛ گروه بین الملل: نشست کمیسیون مشترک برجام با مشارکت ایران و گروه ۴+۱ در وین ادامه دارد. ایران اعلام کرده که ابتدا باید تحریمها توسط آمریکا رفع شود و ایران راستی آزمایی کند و سپس ایران از کاهش تعهدات برجامی خود عقب نشینی کند.

آمریکا هم خواستار پیش بردن طرح «گام به گام» است. این در حالی است که ایران بر عدم فرسایشی شدن مذاکرات و رفع سریع تحریمها تاکید دارد.

عباس عراقچی مذاکره کننده ارشد ایران بیان داشته است میل و فرصت مذاکرات فرسایشی را نداریم. اروپایی ها باید جدیت خود را در مذاکرات عملاً نشان دهند.

در این راستا خبرنگار بازار گفتگوهایی را با اساتید و کارشناسان برجسته بین المللی انجام داده است که در ادامه می خوانیم.

*دکتر «ابوالقاسم بینات» پژوهشگر فوق دکترای مرکز بلفر مدرسه کندی دانشگاه هاروارد آمریکا. او دکترای خود را از دانشگاه سیراکیوس آمریکا اخذ کرده است. حوره مطالعاتی وی موضوع هسته ای ایران با تمرکز بر فرایندهای تصمیم گیری در برنامه هسته ای ایران است. وی همچنین در خصوص سیاست خارجی ایران، روابط بین المللی خاورمیانه، نقش هویت دولت در سیاست خارجی و رژیم تجاری خارجی ایران مطالعه و تحقیق دارد.

*پروفسور «حسین عسکری» استاد دانشگاه جورج واشنگتن آمریکا. حسین عسکری مشاور وزیر دارایی (۱۹۷۸ میلادی) بوده و از او به عنوان معمار اقتصاد عربستان نیز یاد می کنند. عسکری استاد تجارت بین الملل و امور بین الملل دانشگاه جورج واشنگتن آمریکا و رئیس موسسه تحقیقات و مدیریت جهانی و رئیس پیشین دپارتمان تجارت بین الملل دانشگاه جورج واشنگتن بوده است. زمینه تخصصی و بحث های او در دانشگاه جورج واشنگتن بر اقتصاد، توسعه سیاسی و انسانی در خاورمیانه، اختلافات و جنگ ها در خاورمیانه، اقتصاد سیاسی نفت و اقتصاد اسلامی متمرکز است.

*«طارق رئوف» رئیس سابق بخش امنیت سیاسی و شفاف سازی آژانس بین المللی انرژی اتمی.

*پروفسور «شیرین هانتر» عضو شورای روابط خارجی آمریکا و استاد دانشگاه جورج تاون.

*پروفسور «جیمز والش» استاد دانشگاه هاروارد آمریکا. «جیمز والش» کارشناس مسائل امنیت بین الملل و پژوهشگر برنامه مطالعات امنیتی وابسته به مؤسسه علوم و تکنولوژی (اِم. آی. تی) در ایالات متحده آمریکا است. پروفسور «والش» پیش از پیوستن به دانشگاه «اِم. ای. تی»، مدیریت اجرایی پروژه «مدیریت اتم» را در دانشکده دولتی «جان. اف. کندی» دانشگاه «هاروارد» ایالات متحده برعهده داشت. وی سابقه تدریس در هر دو دانشگاه معتبر «هاروارد» و «اِم. ای. تی» را داشته و تحقیقات او بر مسائل امنیت بین الملل به ویژه موضوعات مربوط به سلاحهای هسته ای و تروریسم متمرکز است. پروفسور «والش» یکی از معدود اندیشمندان آمریکایی است که برای صحبت و مذاکره درباره برنامه های هسته ای ایران و کره شمالی به این دو کشور مسافرت کرده است. روزنامه انگلیسی «ایندیپندنت» والش را در فهرست ۱۰ فرد دارای بهترین ایده اصیل و ناب در سال ۲۰۰۸ میلادی قرار داد. والش مشاور سنا و مجلس نمایندگان آمریکاست. جدیدترین کتاب این اندیشمند آمریکایی با عنوان «آینده هسته ای مصر: اشاعه یا محدودیت؟» از طرف انتشارات دانشگاه استنفورد  انتشار یافته است.

*پروفسور «فرانک فن هیپل» استاد دانشگاه پرینستون و معاون اسبق کاخ سفید. حوزه تحقیقاتی «فن هیپل» در زمینه علوم و فناوری شامل مواردی چون کنترل تسلیحات اتمی و منع اشاعه هسته‌ای، انرژی و توازن سیاست گذاری در عرصه‌های تکنولوژی است.

*پس از اقدام مخرب اسرائیل علیه تاسیسات هسته ای نطنز ایران، نشست وین به کار خود ادامه داد. چرا طرفین ترجیح دادند نشست ادامه پیدا کند؟
بینات: «گفتگوها بعد از خرابکاری در تاسیسات غنی سازی  نطنز ادامه پیدا کرد چون شرایطی که طرفها را به پشت میز مذاکره آورده همچنان به قوت خود باقی است و تغییری نکرده است.  ایران می خواهد آمریکا دوباره به برجام متعهد شود تا از فشار تحریمها خلاصی پیدا کند و امریکا هم می خواهد ایران از توسعه کمی و کیفی برنامه غنی سازی خود دست کشیده و به چارچوبهای برجامی بر گردد. اقدام خرابکارانه اسرائیل این معادله را تغییر نداده است چون توانمندیهای غنی سازی ایران بومی سازی شده و به قوت خود باقیست. آمریکا هم موضوع را در افق بلندمدت می بیند و می داند که ایران می تواند در مدت کوتاهی  ظرفیت از دست رفته را جبران کند همانطور که سالها قبل نیز خسارات بدافزار «استاکسنت» را که چند هزار سانتریفیوژ را از دور خارج کرده بود به سرعت جبران کرد.»

عسکری: «ایالات متحده و اروپایی ها این هدف را دنبال می کنند که مانع از داشتن سلاح هسته ای در ایران شوند. بنابراین آنها می دانند که دیپلماسی تنها راه پربار برای پیشرفت است. ایران نیز نیاز به رفع تحریم ها دارد. هر دو طرف می خواهند راهی به جلو پیدا کنند.»

طارق رئوف: «مذاکرات وین روز چهارشنبه در هتل بزرگ آغاز شد ، زیرا ایالات متحده و تروئیکیای اروپایی می خواهند فعالیت های هسته ای ایران را به محدوده مشخص شده در برجام برگردانند، در حالی که ایران به دنبال لغو تحریم ها است. ایران با اعلام آژانس بین المللی انرژی هسته ای در حمله به نطنز مقابله به مثل کرد و اکنون در کارخانه غنی سازی سوخت آزمایشی (PFEP) در نطنز اورانیوم را ۶۰ درصد غنی خواهد کرد.»

هانتر: «علت روشن است. از طرفی اسرائیل می خواهد مانع پیشرفت هسته ای ایران شود و از طرف دیگر می خواهد ایران را تحریک به عملیاتی کند که مذاکرات وین را به خطر اندازد.»

*یکی از اهداف اسرائیل از این اقدام گرفتن برگ برنده ایران در مذاکرات بود. این موضوع کمک بزرگی برای آمریکا بود. با توجه به اعلام شروع غنی سازی ۶۰ درصد از سوی ایران، آیا تصور می کنید اسرائیل به هدف خود رسید؟ یعنی آیا توانست دست ایران را در مذاکرات خالی کند؟
بینات: «اقدام خرابکارانه اسرائیل از این جهت که کمی برای آمریکا زمان می خرد اگر در بستر زمانی دیگری انجام میشد شاید میتوانست موقعیت مذاکراتی آمریکا را تقویت کند. ولی در این شرایط من فکر نمی کنم خرید زمان چندان به نفع آمریکا باشد. شروع غنی سازی ۶۰ درصد از سوی ایران اقدام بسیار بجایی بود از این حیث که اهرم فشار و چانه زنی موثری در برابر آمریکاست و در کنار دیگر فعالیتها، مانند غنی سازی ۲۰ درصد و توسعه و بکارگیری نسل جدید سانتریفیوژها، عامل زمان را در مذاکرات در خدمت ایران قرار می دهد و یا دست کم اهمیت آن را برای دو طرف متعادل می کند.»

عسکری: «بدون شک اسرائیل می خواست مذاکرات را از خط خارج کند. تا بر موقعیت مذاکره ایران تأثیر منفی بگذارد. اگر ایران نتواند مثل قبل غنی سازی کند، قدرت آن در مذاکرات آسیب می بیند و آمریکایی ها و اروپایی ها زمان بیشتری می خرند. اما اکنون که ایران تا ۶۰ درصد غنی سازی خواهد کرد، ممکن است اقدامات تروریستی اسرائیل نتیجه عکس بدهد.»

رئوف: «هدف مهاجم تضعیف موقعیت مذاکره ایران با آسیب رساندن به نطنز و به کار انداختن آن برای چندین ماه بود. اما به نظر می رسد مهاجم از واکنش ایران در افزایش غنی سازی تا ۶۰٪ متعجب شده باشد. به نظر می رسد این امر در کوتاه مدت جداول را علیه ایالات متحده و تروئیکای اروپاE۳ / EU  برگردانده است زیرا آنها می خواستند از خسارات وارد شده به نطنز استفاده کرده و ایران را به مصالحه سوق دهند. از سوی دیگر، واکنش عربستان سعودی اظهارات تندی بوده است.»

*نماینده چین در نهادهای بین‌المللی در وین اتریش گفت که گروه کارشناسی هسته‌ای که وظیفه مشخص کردن اقدامات ایران برای بازگشت به برجام را دارد بسیار جلوتر از گروه کارشناسی لغو تحریم‌های آمریکا علیه ایران قرار دارد. به نظر شما دلیل این امر چیست؟
بینات: «یک دلیل این موضوع ممکن است این باشد که طرفهای غربی همیشه می خواهند مسائلی که برای خودشان از اهمیت و اولویت برخوردارند در وهله اول رسیدگی شوند. در واقع می خواهند  پیش از هر چیز اول امتیازات خودشان را تثبیت کنند. دلیل دیگر آن می تواند درجه پیچیدگی هر یک از موضوعات مذاکراتی باشد و اینکه طرفها ترجیح می دهند یا قادر هستند نخست در مورد موضوعات ساده تر به توافق برسند و مسائل پیچیده تر و جنجالی تر را  به بعد موکول کنند. تعهدات هسته ای ایران در برجام دقیق، مشخص و قابل راستی آزمایی هستند در حالی که بحث تحریمها از پیچیدگی بیشتری برخوردار بوده و ساز و کار راستی آزمایی متفاوت تری را می طلبند. تحریمهای جدیدی که ترامپ با عناوین متفاوتی بر ایران وضع کرده و تجربه نه چندان رضایت بخش ایران در بهره برداری از منافع رفع تحریمها در برجام  همگی به پیچیدگی های موضوع افزوده که طبیعی است پیشرفت مذاکرات را در این حوزه کندتر کند.»

عسکری: «چینی ها به وضوح در حال توسعه روابط نزدیکتر با ایران هستند. آنها همچنین واقع بین هستند. ایران از نظر سیاسی نمی تواند اولین قدم را در جهت احیای برجام بردارد. این ایالات متحده بود که توافق نامه امضا شده را ترک کرد و تحریم های جدیدی اعمال کرد. بنابراین ایالات متحده مجبور است تحریم ها را لغو کند یا حداقل موافقت کند که همزمان همه تحریم های مجدد و جدید را لغو کند در حالی که ایران تعهدات خود را بازیابی می کند.»

رئوف: «جای تعجب نیست که گزارش شده است که کارگروه تخصصی در مورد مسائل هسته ای پیشرفت بیشتری نسبت به کارگروه لغو تحریم ها داشته است، زیرا شناسایی و فهرست کردن اقدامات هسته ای که ایران برای بازگشت به محدودیت های برجام کار آسان تری است. از جمله می توان به این موارد اشاره کرد: صادرات بیش از ۲۶۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده به خارج از ایران برای رسیدن به حد ۳۰۰ کیلوگرم که در برجام مجاز اعلام شده؛ صادرات آب سنگین بیش از ۱۳۰ تن از ایران؛ توقف غنی سازی در کارخانه غنی سازی سوخت فردو (FFEP)؛ و انجام فقط فعالیت های تحقیق و توسعه؛ برچیدن سانتریفیوژهای پیشرفته در نطنز و ... .

از طرف دیگر ، ایران با ۱۶۰۰ تا ۱۷۰۰ تحریم اعمال شده توسط دولت ترامپ روبرو است که به دلایل «هسته ای» و «تروریسم» اعمال شده است. با اعمال بسیاری از تحریم ها تحت عنوان تروریسم، ترامپ کار را برای بایدن دشوار کرده است. اما بایدن می تواند با استفاده از اختیارات اجرایی تحریم ها را لغو کند و مخالفان کنگره را عقب بکشد، اما به نظر می رسد تیم بایدن در مورد رفع تحریم ها اختلاف نظر دارند. برخی آرزو می کنند که تحریمها ادامه داشته باشد و با رئیس جمهور بعدی در ایران معامله کنند، برخی دیگر مانند «رابرت مالی» ترجیح می دهد تحریم های ترامپ را برای احیای برجام حذف کند.»

*راهکار بایدن برای لغو تحریمهای ایران(تحریمهایی که قبل از خروج آمریکا از برجام ذیل برچسب هسته ای قرار داشت) که توسط ترامپ ذیل برچسب مبارزه با تروریسم و یا سلاحهای کشتار جمعی و یا نقض حقوق بشر قرار گرفته است، چیست؟ آیا این تحریمها لغو خواهند شد یا صرفا تعلیق می شوند؟
بینات: «این موضوع بستگی به فرایند مذاکره و قدرت چانه زنی ایران دارد. آمریکا طبعا علاقمند است که تحریمهای کمتری برداشته شوند و منافع کمتری از قبل رفع تحریمها نصیب ایران شود. روش برداشته شدن این دست از تحریمها هم قاعدتا تابع همان فرمول پیش بینی شده در پیوست دو برجام است که طبق آن تحریمهای ذیل فرمانهای اجرایی رئیس جمهور آمریکا لغو میشوند و تحریمهای مصوب کنگره به تعلیق در می آیند.»

عسکری: «تحریم های جدید اعمال شده توسط ترامپ مشکلی برای بایدن است. اگر آنها را بردارد یا تعلیق کند، باید تأیید کند که ایران در هیچ یک از تخلفاتی که شما ذکر می کنید، درگیر نبوده است. اما این امر باعث می شود که بایدن با جمهوری خواهان و حتی تعدادی از دموکرات ها روبرو شود که توانایی پرداختن به آنها را ندارد. بنابراین در بهترین حالت او می تواند تحریم های جدید اعمال شده توسط ترامپ را به حالت تعلیق درآورد. در واقع ، ترامپ برای چند سال آینده چاه روابط با ایران را بیشتر مسموم کرده است.»

هانتر: «من تصور نمی کنم که تمام تحریمها لغو شوند. مسأله این است که آیا تحریمهایی که تجارت بین المللی ایران را مختل کرده اند و همچنین تحریم فروش نفت ایران لغو خواهند شد یا نه.مسأله تحریمها پیچیده است. مشکل این است که بعضی از تحریمها به عنوان دلایل دیگر اعمال شده اند. بعضی از تحریمهای هسته ای به عناوین دیگر نظیر حمایت از تروریسم دوباره برقرار شده اند.»

والش: «بر اساس برجام نیاز دارد که کلیه تحریم های ثانویه هسته ای ایالات متحده به حالت تعلیق درآیند یا خاتمه یابد. و گرچه این اجازه را به ایالات متحده می دهد تا در مورد تحریم ها برای اهداف غیر هسته ای اقدام کند، اما کاملاً واضح است که به ایالات متحده اجازه نمی دهد که در مورد یک مسئله غیر هسته ای با سوء نیت تحریم کند. یعنی اینکه ایالات متحده نمی تواند با تغییر برچسب تحریم هسته ای مانع از بهره مندی از مزایای رفع تحریم شود. همچنین واضح است که ترامپ و مخالفان تندروی ضد برجام در ایالات متحده از این رفتار حمایت و پشتیبانی کرده اند. دولت بایدن مجبور است تمام این تحریم ها را بررسی کند تا مشخص شود آیا آنها شرایط تحقق برجام را برآورده می کنند یا خیر، و سپس موظف است مجازات های متناسب با این توصیف را حذف کند.»

فن هیپل: «این یکی از سوالات اصلی است. ترامپ انواع و اقسام تله های سیاسی را برای بایدن به جا گذاشت، از جمله برچسب گذاری برخی از تحریم ها با عناوین مرتبط با تروریسم و مرتبط با نقض حقوق بشر. اکنون به نظر می رسد که لغو تحریم ها و بازگشت ایران از تعهدات برجامی یک روند گام به گام از سوی هر دو طرف است که ممکن است ماه ها به طول انجامد.»

*ایران اعلام کرده فرصتی برای مذاکرات فرسایشی ندارد و سریعتر باید به جمع بندی رسید. به نظر شما چرا طرف مقابل ایران، تمایل به فرسایشی کردن مذاکرات دارد؟
بینات: «برخی از متحدین منطقه ای آمریکا و گروه هایی در داخل آمریکا  که مخالف بازگشت آمریکا به برجام هستند بنا به دلایلی علاقمند به فرسایشی شدن مذاکرات هستند. اما هنوز زود است که بگوییم دولت بایدن به دنبال فرسایشی کردن مذاکرات است. قرائن محکمی هم هنوز در این زمینه دیده نمی شود، مخصوصا که هنوز بیش از سه ماه از روی کار آمدن دولت بایدن نگذشته است. ضمنا بازگشت کامل دو طرف به تعهداتشان آن طور هم که ممکن است به نظر برسد ساده نیست و خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریمهای جدید و اقدامات جبرانی ایران پیچیدگیهای به مساله اضافه کرده که نیازمند کمی مذاکره است. دولت بایدن حتما می فهمد که با توجه به در پیش بودن انتخابات ریاست جمهوری ایران و گسترش فعالیتهای غنی سازی آن، طولانی شدن مذاکرات به نفع آمریکا نیست و عقربه های ساعت برای هر دو طرف در حال گردش است.»

عسکری: «ایران برای تحریک اقتصاد خود و واردات برخی اقلام ضروری ، مخصوصاً داروها و تجهیزات پزشکی که به شدت مورد نیاز است، در اسرع وقت به رفع تحریم ها نیاز دارد. در عین حال، اگر مذاکرات طولانی شود، ایران می تواند غنی سازی خود را تقویت کند و بنابراین دست مذاکره خود را تقویت کند. تا آنجا که به ایالات متحده مربوط می شود، ممکن است احساس کند که ایران ممکن است تقاضای خود را برای بازگشت به برجام کاهش دهد زیرا اقتصاد آن بیش از پیش رو به وخامت است.»

رئوف: «فکر می کنم تیم روحانی بخاطر اعتبار خود می خواهد پیش از ترک قدرت تحریمها را بردارد و برجام در جای خود قرار گیرد. اما اکنون که ایران با توافق نفتی با چین فضای تنفسی دارد، ممکن است برخی در ایران تمایل به ادامه وضعیت کنونی داشته باشند تا رئیس جمهور جدید ایران گفتگو با با ایالات متحده و  E۳ / EU را پیش ببرد. پرونده ایران با بیش از ۱۰۰ گزارش توسط آژانس بین المللی انرژی هسته ای (آژانس بین المللی انرژی هسته ای) اکنون در آژانس بین المللی انرژی هسته ای باز است. جان کری در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵ در وین گفت که ایالات متحده می خواهد به جلو حرکت کند و با برجام می توان برنامه هسته ای ایران را برای استفاده صلح آمیز کنترل کرد و مسائل قبلی را کنار گذاشت. پرونده ایران در آژانس انرژی هسته ای باید به حالت عادی برگردد و همه طرفها باید در جهت رسیدن به این هدف کار کنند و همچنین اعتماد به نفس منطقه ای را از طریق گفتگو در مورد ایمنی و امنیت هسته ای در منطقه خلیج فارس که از طریق آژانس بین المللی انرژی هسته ای تسهیل می شود، توسعه دهند.  آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز باید اقدامات لازم برای منع حملات مسلحانه، سایبری و سایر حملات علیه تأسیسات هسته ای که تحت پادمان های آژانس انرژی هسته ای بین المللی قرار دارد را انجام دهد.»

والش: «هیچ کس قرار نیست اول برود. طرفین در این زمینه در سال ۲۰۱۳ و ۲۰۱۵ تمرینات زیادی داشتند. روز اجرا و همه روزهای دیگر را به خاطر می آورید؟ من انتظار دارم که آنها راهی برای ترتیب بندی امور پیدا کنند، به طوری که همه طرفها همزمان از انطباق عملکردی برخوردار شوند.»

فن هیپل: «با توجه به سطح بی اعتمادی هر دو طرف، من فکر می کنم تنها گزینه واقع بینانه گام به گام با تعادل در هر مرحله است.»