ضرورت آینده پژوهی در حوزه حمل و نقل بین المللی

ساسان زاهدی؛ بازار: حمل و نقل بین المللی تابعی از تجارت جهانی بوده و هرگونه تغییر و تحول در عرصه تجارت جهانی، حمل و نقل بین المللی را نیز دستخوش تغییرات و تحولات مثبت و منفی می نماید.

حدود ۳۰ سال پیش، موضوعاتی مانند ترانزیت به آسیای مرکزی، در ادبیات حمل و نقلی ایران بی معنا بود و پس از فروپاشی شوروی سابق و تشکیل کشورهای مستقل مشترک المنافع ، به یکباره عرصه جدیدی در معرض حمل و نقل بین المللی ایران گشوده شد.

همچنین تا حدود ۴۰ سال پیش نیز، جریان عمومی کالا و تجارت جهانی از مسیر شرق (آسیا) به غرب ( اروپا)، به شدت و میزان امروز نبوده و این، پیدایش و ظهور قطبهای اقتصادی و تولیدی در چین ، شرق و جنوب شرق آسیا و هندوستان بوده که منجر به افزایش نقل و انتقال کالا از مسیر شرق به غرب شده است. ( تا آن زمان بسیاری از تولیدات صنعتی جهان در خودِ کشورهای اروپایی تولید میشد و به سایر کشورها از جمله کشورهای آسیایی صادر می گردید)

غرض اینکه تحولات گوناگون، مسیر تجارت جهانی و حمل و نقل بین المللی را تغییر داده و لازم است ضمن تدقیق در روند های گذشته، نسبت به رصد تحولات اقدام نمود تا در آینده بجای ایفای نقش انفعالی ، بتوان با رویکردی فعال و هوشمند نسبت به تامین منافع ملی کشور، اقدام نمود.

در این راستا به منظور کمک به تحقق هدف فوق، طبقه بندی زیر را می توان ارائه نمود :

۱- تحولات اقتصادی : جابجایی قطبهای تولید در جهان و لزوم شناسایی مراکز عمده و تخصصی تولید انواع کالا اعم از صنعتی و معدنی و کشاورزی و ...  در جهان و رصد تحولات آنها و آثار آن بر رونق یا رکود مسیرهای حمل و نقل بین المللی

۲- تغییر بازارها : این موضوع هم به نوعی در ادامه مورد قبلی می باشد زیرا جابجایی قطبهای تولید به معنای ایجاد بازارهای جدید ( برای مواد اولیه ، ماشین آلات ، بازارهای مصرف برای تولیدات جدید و ...) میباشد که خود منجر به تغییر در مسیرهای تجاری و حمل و نقلی می گردد.

۳- تحولات تکنولوژیک : تغییرات در انواع ناوگان مانند افزایش تعداد کشتی های اقیانوس پیما و بزرگ و لزوم ایجاد بنادر با عمق آبخور بیشتر به منظور امکان ارائه خدمات و جذب سرویسهای کشتیرانی لاینر، تاثیرات شگرف توسعه استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایندهای مختلف حمل و نقل و تغییرات نرم افزاری و سخت افزاری مرتبط با آن و پیش بینی پیامدهای آتی آن ، آثار احتمالی ناشی از استفاده از فناوری بلاک چین در حمل و نقل و ... از دیگر نکاتی است که احتمالا در آینده نیز تاثیرات خاص خود را بر حمل و نقل داشته باشد.

۴- تغییرات سازمانی : ایجاد شرکتهای معظم چند ملیتی حمل و نقلی و غولهای کشتیرانی ، merge شدن شرکتهای کوچکتر و ایجاد شرکتهای بزرگتر ، انواع ائتلافها یا alliance های تجاری و بازرگانی در عرصه حمل و نقل ، باعث شده که ضمن افزایش توان رقابتی و پایداری شرکتهای بزرگ ناشی از توان مالی بیشتر و تحقق عملی تر صرفه جویی ناشی از مقیاس (economy of scale)  ، حمل و نقل بین المللی بیش از پیش دچار تحولات بنیادین گردد.

۵- توجه به تحولات سیاست بین الملل و دیپلماسی جهانی : به هرحال همه کشورها همواره در جستجوی بیشینه نمودن منافع اقتصادی و سیاسی خود می باشد و این نیز بدین معناست که تصور جهان بدون تعارضات و کشمکشها، تصوری باطل می باشد. اقدامات خصمانه امریکا و اتحادیه اروپا علیه روسیه بعد از سال ۲۰۱۴، مواجهه جدی آمریکا با چین در عرصه های مختلف نظامی، ارزی، تعرفه ها و ... ، نقض یکطرفه برجام توسط دولت آمریکا در زمان ریاست جمهوری ترامپ ، تعارض هند و پاکستان، مناقشه قره باغ میان ارمنستان و آذربایجان و نقش ترکیه در آن ، همگی علاوه بر جنبه های سیاسی و نظامی ، پیامدهای اقتصادی و بازتابهای تجاری و حمل و نقلی نیز داشته و دارد و در این میان کشورهایی برنده هستند که ضمن پرهیز از تعارضات خسارت بار، با دقت تحولات را رصد نموده و حتی کوشیده اند با بهره گیری از فضاهای جدید بوجود آمده، منافع اقتصادی خود را ( البته با رویکردی بلند مدت و استراتژیک) تعقیب نموده و بیشینه نمایند.

نهایتا اینکه به منظور پیشگیری از دست رفتن فرصتها و به حاشیه رانده شدن مسیر ایران از جریان تجارت و حمل و نقل بین المللی ضروری است دستگاههای دولتی با همکاری بخش خصوصی نسبت به رصد تحولات از منظری راهبری اقدام نموده تا در عصر حاضر که حقیقتا سرعت تحولات ، افزایش چشمگیرتری یافته مسیر ایران به عنوان مسیری پویا و رقابتی، حایگاه خود را در این عرصه تقویت نماید.

شاهد این مدعا نیز کاهش چشمگیر ترانزیت از قلمروی ایران در سالهای اخیر می باشد در صورتیکه شاید میشد با رصد دقیقتر تحولات و اتخاذ تدابیر و تمهیدات مناسب، خسارت کمتری به حمل و نقل بین المللی ایران وارد آید.